(Эвел – 2022-йисан 23, 24, 30, 31, 32, 2023-йисан 22-23-нумрайра)
(Къуръанда эмбриологиядикай вуч лагьанва?)
Пуд лагьай стадия
Пуд лагьай стадия дишегьли аялдик квай 8-гьафтедилай башламиш ва аял хунал акьалтI жезва. И вахтунда цIиринихъ чин ава ва гъилерни кIвачер хкатна аквазва (яни чир жезва). И паюнин сифте кьиляй адан кьакьанвал 3 сантиметрдиз барабар я, амма ам халис инсан хьиз аквазва ва адахъ вири органар ава. Алимри тестикь авунвайвал, жукIумрин тканар (мышечные ткани) кIарабрин тканрихъ галаз санал артмиш жезва. И делилни Къуръанда лагьанвайдахъ галаз кьазва (23-сура, 14-аят, мана): «(Ахпа) а якIун кIусуникай Чна кIарабар халкьна ва ахпа Чна кIарабрал як акьалжна».
И паюна эмбрион дуьз жезва ва инсандин цIир уьмуьрдалди таъминарзавай органар арадал къвезва. И гьал Къуръанда и къайдада ачухарнава (82-сура, 7-аят, мана): «Вичи вун халкь авунвай: (ва) (ви чандиз дуьз къамат, гуьзел суьрет гана) вун дуьз авуна; (ва) авуна вун дуьзгуьнди (бедендин паяр сад-садав кьадайвал авуна…)».
Къейд авун лазим я, Къуръанда инсан дидедин къене артмиш жезвай къайда ачухарнавай гьал машгьур алим Кейт Мора вичин «Инсандин эмбриология Исламдин алаваяр галаз» ктабдани ганва. Ада гьакIни вичин ктабда эгер 20 йис идалай вилик вичиз Къуръан чизвайтIа, вичи Нобелан премия къачудай лагьана къейднава.
Гаф кватай чкадал лугьун лазим я, Аллагьди Къуръанда лагьанва (12-сура, 2-аят, мана): «Гьакъикъатда, Чна ам (а Ктаб) — Къуръандин жуьреда (кIелдай Ктабдин къайдада) араб чIалалди яз (авудна) ракъурнава, куьне кьатIун патал (куьн гъавурда гьатун, квез чир хьун патал)».
Малум тирвал, араб чIал дуьньяда виридалайни девлетлу чIаларикай сад яз гьисабзава, интернетдин майданра гьатта и сиягьда ам сад лагьай чкадал эцигнавай чешмеярни гьалтзава. Эхиримжи вири инсаният патал рахкурнавай Халикьдин Ктаб араб чIалал хьунни дуьшуьшдин кар туш. Шариатдин гьукмаяр акъуддайла (постановление Шариата) Аллагьди гьи чкадал гьи гаф ишлемишнаватIа ва вучиз гьа гаф ишлемишнавайди ятIа лугьуз, диндин алимри веревирдер ийизва. Канадви эмбриологни вичин ахтармишунрив гьа и къайдада эгечIнава, яни Къуръанда аял дидедин руфуна артмиш хьунин гьалдикай рахадайла, гьи гаф гьи чкадал лагьанватIа ва гьа гафунин мана биологиядин жигьетдай дуьз къвезвайдал фикир желб авунва. Къейд авун лазим я, профессор Кейт Мора вичи кьиле тухвай ахтармишунрикай тамамдиз, гекъигунар, чешнеяр гъиз, галай-галайвал ихтилат ийизвай материалар кIан хьайи касдивай интернетдин майданрай жагъуриз жеда. Чна лагьайтIа, и кардиз талукь макъала гьазурдайла, интернетдин са бязи чешмейра чапнавай макъалайрикай менфят къачунва.
Къуръанда океанографиядикай вуч лагьанва?
Гила чаз океанографиядиз талукь яз Къуръанда вуч лагьанватIа ва и Пак Ктабди дуьньядин тIвар-ван авай океанолог, сиягьатчи, французви Жак Ив Кустодиз гьикI таъсирнатIа, гьадакай рахаз кIанзава.
Интернетдин жуьреба-жуьре чешмейрай малум жезвайвал, гьуьлера, океанра, вацIара ятар сад-садак акахь тийизвай цIудралди чкаяр ава. Гьатта винелай килигайла и кар кьатIузни жезва. Амма ихьтин гьакъикъат авайди Аллагьди 1400 йис идалай вилик Къуръанда лагьанва (27-сура, 61-аят, мана): «Я тахьайтIа, Ни чил (галтад тежез) мягькемди яз авунва, ва адан арайрай вацIар тухванва, ва адаз «мягькембур» (дагълар) туькIуьрнава, ва кьве гьуьлуьн арада манийвал (перде) авунва?! Авани, бес, Аллагьдихъ галаз (маса) ила́гьи (Адахъ галаз а крара иштирак авур та куьне ам Адаз шерик яз кьаз, Адаз ибадатда)?! Амма хьи, абурун чIехи паюниз чизвач (Аллагьдин садвал ва чIехивал)».
Къуръандин 23-сурадин 53-аятда Аллагьди лагьанва (мана): «Ва са Ам я — кьве гьуьл (агудна) кукIурнавайди (абурун арада — ятар чара ийидай, инихъ-анихъ фин акъвазардай затIни авачиз): им (сад) — хъваз жедай дадлу ва им (муькуьди) — уькIуь, нарга (туькьуьл хьтин). Ва авунва Ада абурун (кьведан) арада «барзах» (манийвал) ва зурба «чара ийидай затI» (перде)».
Машгьур океанолог Жак Ив Кустоди Атлантикадин океандинни Средиземный гьуьлуьн ятар сад-садак акахь тийизвайди тайинарнай. Ада океандинни гьуьлуьн ятарик квай кьван кьел, сигъвал (плотность) ва кIалубар ахтармишнай. Сад-садав лап сихдаказ агатнавай и ятар чеб-чпик акахь тавуни Кусто къарсурнавай. ТIебиатдин и ажайиб шикилдикай Къуръанда 1400 йис идалай вилик хабар ганвайди чир хьайила, адан тажубвал генани артух хьанай. И кар адаз вичин дуст, Ислам кьабулнавай доктор Морис Букайа лагьанай.
Ингье и кардин гьакъиндай Кустоди вичи вуч лугьузватIа: «За адаз жуван (илимдин) ачухуникай ихтилат авурла, ада заз (…) и кардикай 1400 йис идалай вилик Къуръанда лагьанвайдакай хабар ганай. Им (и кар) заз алахьай цавал цIайлапан хьиз хьана. Гьакъикъатдани, зун Къуръандин (манайрин) таржумайриз килигайла, гьакI тир. А чIавуз за лагьанай: «Кьин хьурай, вичивай алай девирдин илим 1400 йис гуьгъуьна авай и Къуръан, инсандин рахун (речь) хьун мумкин туш. Им, гьакъикъатдани, Виридалайни Вине Тирдан (Всевышний) рахун я».
(КьатI ама)
Ямин Мегьамедов, диндин алим
