И мукьвара ОТР каналдай тешкилай «Темы недели с Сергеем Лесковым» программада, ам кьиле тухузвай журналистдин суалдиз жаваб яз, кьилин мугьманди — машгьур аналитикди ва политологди алай аямдин («бордюрная лихорадка») экономикада «бордюррин къиздирма» авайди къейдна. Ахпа ам вуч азар ятIа, гьадакай хейлин баянарни гана. Кьилди къачуртIа, Москва шегьерда саки гьар йисуз куьчейрин «бордюрар» цIийи хъийизва. Герек ятIа и кар гьакьван рикI алаз авун? – суал эцигна вилик. И суалди зи фикирни желбна ва и веревирдерни арадал атана.
Вуч я «бордюррин къиздирма»? Урус чIаланни лезги чIалан словарда «бордюр» — къерех», «алам», «куьбе» хьтин гафар тирди къалурнава, яни чи экономикада са гьихьтин ятIани «къерехдин къиздирма» ава. «Къерех» гафунин синонимар (мукьва манаяр) «алам», «куьбе» гафар я. Политологди къейд авурвал, и «къерехдин азарди» чи экономика виликди физвайди хьиз къалурзаватIани, ада халкьдин яшайиш хъсан хьуниз куьмек гузвач. Гьавиляй и гьалдиз «бордюрная лихорадка» («къерехдин къиздирма») лугьузва. Къиздирмадихъ «цIаяр атун», «къайи фул акатун» хьтин манаяр ава.
«Бордюр» гаф чи кIелзавайбуруз гзаф ван жезвайди я. Куьчейрин, рекьерин къерехар, къванерив, бетондив ва я масакIа хкажна, куьче ва я рехъ вичин сергьятда тун (агалун) жезва. Анлай элячIдай ихтияр улакьриз ва инсанризни авач, къадагъа я. Къерех галачир куьчедай улакьчийри чпиз кIанивал гьерекатда, яхдиз физвайбуруз рехъ гудач. Гьихьтин хаталувал арадал гъизва?! Паркарани гуьтIуь рекьер-уламар бордюрра тунва…
Алам, куьбе чи гамариз, парталриз, суфрайриз ва маса затIариз хас къерех я. Къерех хурун тавур, яни алам авачир гам алахьда, чкIида. Куьбе кутун (куьн) тавур пек-партални, къерехрай гъалар акъатиз, абурсуз гьалдиз къведа.
Яни бордюрни, аламни, куьбени герекбур я. Амма С.Лескова вичин рахунра абуруз «экономикада авай азар» лагьанва. Гьа им я зи суалар – веревирдер арадал гъанвай себебни.
Вучиз «бордюррикай» къиздирма азар жезвайди ятIа? Экономикадиз цIаяр атун? Адак къайи фул акатун? Дибдай къарсатмиш, зайиф хьун?.. Текъвезвай суал авач…
А баянри зи рикIел чи саки вири шегьерра, районрин бязи центрайрани пара вахтара аквазвай, чебни саки гьар йисуз тикрар жезвай, гьа сад хьтин чукIурунарни эхцигунар, а крарин иесийри лугьузвайвал, «къулайвилер тунар» хкана.
Эхь-эхь! Гьа са куьчеда и йисуз туькIуьрай къерехар (бордюрар) гуьгъуьнин йисуз хада. «ЦIийикIа» туькIуьр хъийида. Гьа са куьчеда гагь къир цаз, гагь ам хаз гьерекатда. Куьчейрай яд къерехдиз акъудзавай къаналрални датIана гьа «туькIуьрунар» аквада. ЯтIани, марф къунни, мад а куьчеяр цив ахцIуда… Идарайрин дараматрин цлар шумуд жуьреда дегишарда? Месела, чи меркезда са образованидин министерстводин цларал са куьруь вахтунда шумудра цIийи рангунин плитаяр атана?! Министр дегиш хьунни, плитаярни «дегиш» жеда. Неинки плитаяр. Рак-дакIарни, аниз гьахьзавай гурарни, вилик квай майданарни «цIийи» рангари кьада.
Гьихьтин пулар харжзава?! Нин гьисабдай? Эхь, икI «ремонтрин» кIвалахрин, ЖКХ-дин эцигунрин, маса «къулайвилерин» планар, ян тагана, «виликди» фида. Садрани такур жуьредин йигинвилелди! Чун рахазвай передачада журналистдини, адан мугьман политологдини сад хьиз суал гана: герекбур яни чи халкьдин дуланажагъ хъсан хьуниз, экономика виликди тухуниз инал лагьанвай хьтин ремонтарни «къулайвилер»?
Зи рикIел чи регионда са шумудра «гьуьлуьн къерех мягькемаруниз», чи дагъдин вацIарал бандар эцигуниз, муькъвер «туьхкIуьруниз» ва икI мадни маса крариз авур ва гилани давамарзавай харжияр къвезва. «Берегоукрепленидин» тамам къурулуш кардик кутурди я.
Амма чи гьуьлни, вацIарни а къурулушриз муьтIуьгъ хьайи вахт акунач. Шумуд йисар я чи меркездин чиркин ятар михьи ийидай коллектор «цIийи» хъийиз! Чи паркара тийизвай жуьредин «реконструкция» авач. Тарар кьит жезва, бетонни къванер, плитаяр – гзаф.
Гьуьлуьн пляжни гьамиша «цIийи» ийизва. Амма яд михьи жезвач, гатуз гьуьле чуьхуьдай ихтиярни авач. Хаталу я! Азаррин тум-кьил авани?
Ибур вири чи экономикадин гьисабдай ийизвай харжияр тушни? Харжийриз килигайла, чун, дугъриданни, йигин еришралди виликди физва. Рекъемар хъсанбур я. Санлай уьлкведин ВВП алатай йисуз саки 3% артух хьана лугьузва. И кар чун рахазвай передачадани къейдна. Амма вири «агалкьунар» чи халкьдин игьтияжар тамамарзавайбур жезвани? И суал чнани тикрарзава.
Чи уьлкве алай вахтунда лап залан ва гьакьван хаталу дяведин шартIара гьатнава. Ихьтин шартIари чи вири къурулушривай гьар са манатдин иесивалун, хийирлудаказ кардик кутун, экономикадин кар алай хилер къуватлу авун, герек авачир харжийрал сергьят эцигун истемишзавачни?! Хийир авачир харжияр герек яни? Хуьрерани, районрани, шегьеррани – виринра?.. «Бордюррин къиздирма» экономика, халкьдин яшайиш патал хаталу «азар» тирдан гъавурда твадай «духтурар» авачни бес чахъ? Минэкономразвития гьа рекьяй пешекар «духтуррикай» — экономистрикай ибаратди тушни? Суалар, суалар…
Мердали Жалилов
