Пуд вацралай чан алаз жагъана

Сирияда залзалаяр хьайидалай инихъ пуд варз алатайла, чкIанвай чкайрикай чан алай итим жагъун хъувунва. Идакай «Akhbar.fouri» портдалди хабар гана. Чешмеди къейдзавайвал, агьали аникай 16- майдиз хкуд хъувуна.

Чкадал авунвай видеойрай аквазвайвал, итим акьван гьалдай фенвай хьи, гьатта адан кIарабар аквазвай. Алай вахтунда ам духтуррин гуьзчивилик ква.

РикIел хкин, Туьркияда ва Сирияда залзалаяр алай йисан февралдин вацран эвелдай хьанай. Нетижада гзаф дараматар чкIана, бедбахтвиликди хейлин инсанар телеф хьана, хасаратвилер хьайибурун кьадар генани гзаф я.

Пенсионеррин кьадар

2022-йисан нетижайралди, уьлкведа пенсиядиз экъечIайдалай кьулухъ яшлу агьалийри юкьван гьисабдалди 7,5 йисуз кIвалах хъувун давамарзава. Анжах ахпа­ абур зегьметдин рекьивай къерех жезва­. Вучиз лагьайтIа, абурухъ кIвалахдай къу­ватар амукьзвач. Къейд ийин хьи, 2020-йисуз и рекъем 7,02 йисаз барабар тир. Ихьтин делилар Росстатди ашкара авуна.

Статистикадин ведомстводин ре­къемралди, уьлкведин пенсионеррин 17,5 процентди кIвалахун давамарзава. Абурун пудакай са паюни — 1 йисалай 4 йисал, 6 процентди — 5 йисалай 9 йисалди ва 2,8 процентди 10-14 йисуз кьван.

Яшайишдин фондунин пресс-къул­­­­­лугъ­дин делилралди, Урусатда кIва­лах­­за­­ва­й 7,9 миллион пенсионер ава. Пенсия­дин яшда авай инсанрин умуми кьадар ла­гьайтIа, 41,8 миллион касдиз барабар­ я. Къейдзавайвал, 2016-йисалай чпин пенсияр индексация хъийин тийизвай кIва­лахзавай пенсионеррин кьадар и вахтунда саки кьве сеферда тIимил хьанва. ИкI, 2016-йисуз абурун кьадар 15 миллиондив агакьнавай. Тек са алатай йисуз абурун жергеяр 600 агъзур касдин кьери хъхьана.

И рекъемра са гьихьтин ятIани арифметикадин аслувал аквазва. Пенсионердиз эгер вичи гьа са вахтунда гьам мажибни, индексация ийизвай пенсияни къачуз хьайитIа, кIвалахиз итижлу жезва. Амма, аквадай гьаларай, ихьтин ­категориядин агьалийриз 2016-йисалай пенсия индексация авун акъвазарайвиляй, кIвалахдилай элячIна, кIвалин крарал машгъул хьун хъсан яз аквазва. Иллаки кIвалахзавай идарадай гузвай  мажиб тIимилди ва ам индексация авунвай пенсиядин кьадардилай са акьван тафаватлу тушиз хьайила, кIвалах хъийидай итиж амукьзавач.

Пенсиядиз экъечIайдалай кьулухъ­ кIвалах хъувун давамарзавайбурун гьа­къиндай мониторинг уьлкведа 2011-йисалай кьиле тухузва. Алай йисуз адан кьадар юкьван гьисабдалди 6 йис хьанва, амма йисалай-суз адан кьадар явашдаказ хкаж жезва. 2020-йисуз 7,2 йис тир, алатай йисуз адан кьадарди 7,47 йис теш­килзавай.

Сагълам хьун патал

Уьлкведин здравоохранени­дин ми­нис­­­терстводин НМИЦ-дин директордин заместитель, эндокринологиядин клиникадин институдин директор Е.Трошинади къейдзавайвал, тенбек чIугуни туьтуьнин хатунин цIумаруфдин (щитовидная железа) аутоиммунрин уьзуьрар чукIунал гъунин къурху артухарзава. Гьавиляй сагъламвал хуьн патал пIапIрус чIугуникай отказун важиблу я.

Туьтуьнин хатунин цIумаруфдин начагъвилерин къармахра вири яшарин векилар гьатун мумкин я. Гьа са вахтунда ихьтин уьзуьрар, итимрив гекъигайла, дишегьлийрихъ гзаф жезва, 6:1 гекъигунин кьадарда аваз.

ГьакIни къейдзавайвал, профилактикадин рапар ягъунини туьтуьнин хатунин цIумаруфдин кIвалах къайдадикай хкатуникай хуьз куьмекда.

Тамам йифен ахвар авуни гзаф азаррин вилик пад кьада, гьа жергедай яз — туьтуьнин хатунин цIумаруфдик акатзавай на­чагъвилеринни, иллаки аутоиммундин. ГьакIни и орган сагъламдиз хуьн патал инсан вичи-вич сагъарунал, яни духтурдин меслятар галачиз машгъул хьана кIандач.

Экспертдин гафаралди, туьтуьнин ха­ту­нин цIумаруф авай гьалдал фикир­ желб авун чарасуз хьайила, беденди вичи ишараяр гуда. Адан кIвалах зайиф хьанвайдан гьакъиндай хабар гузвай ли­шанар ихьтинбур я: бедендин заланвал артух, хам кьуру хьун, зайифвал, ахвар агалтун, аялар тахьун (бесплодие), чIарар авахьун, кикер хун (ломкость ногтей), пульс яваш хьун, гуьгьуьлар тахьун (подавленное настроение) ва масабур.

Туьтуьнин хатунин цIумаруфдин кIва­лах кьадардилай йигин хьанвайди къалурзавай лишанар ихьтинбур я: тахикардия, бедендин заланвал агъуз аватун, гзаф гьекь хьун, нагъв акъатун, ифин…

Инсандихъ органдин бактериядин ва я тахьайтIа вирусдин начагъвилер аваз хьайитIа, и кар ихьтин лишанрилай чир жеда: туьтуьнин хатунин цIумаруф алай чка тIар хьун, ифин хкаж хьун, зайифвал, рикIи фад-фад кIвалахун.

Вилик тухун патал

«Хуьрерин мулкар комплекснидаказ вилик тухун» программадин сергьятра аваз, пуд йисан къене гьукуматди гайи куьмекдин кьадар 120 миллиард манатдилай алатнава. И программа уьлкведа 2020-йисалай кьилиз акъудзава. Алай йисуз и серенжемдиз мад 60 миллиард манат чара ийида.. Идакай уьлкведин хуьруьн майишатдин министрдин сад лагьай саместитель О. Лута хабар гана.

Адан гафаралди, программа кьилиз­ акъудуналди, хуьрера кIвалахдай 65 агъзурдалай виниз чкаяр арадал гъанва, абурун са паюнилай гзаф — хуьруьн майишатда, 26 процент — промышленностда, амайбурни —   яшайишдин хиле.    2023-йисан нетижайралди, кIвалахдай цIийи чкаяр 95 агъзурдав агакьун вилив хуьзва.

Лута гьакIни къейд авурвал, аграрный бизнесди хуьрерин чкайра неинки­ кIвалахдай цIийи чкаяр арадал гъизва­, ада гьакIни яшайишдин инфраст­рук­турадиз куьмек гунин ва ам вилик ту­хунин­ кардани активнидаказ иштиракзава. «2020-йисан нетижайралди, яша­йишдин инфраструктурадиз желб авунвай кьван бюджетдилай къецепатан такьатрин ­кьадар 12 миллиарддилай гзаф хьанва, и рекъем мадни артух жезва», — лагьана ада.

Гьазурайди – Муса Агьмедов