Агьвал авачир агьалийрин кьадар

Росстатди уьлкведа 2022-йисуз ке­сибвилин сергьятрилай агъада авай дуллух къачузвай агьалийрин кьадар тайи­нарна. ИкI, алатай йисан нетижайралди, ихьтин гьалда яшамиш жезвай ксарин кьадар 14, 3 миллиондиз барабар тир. Санлай къачурла, им уьлкведин агьалийрин умуми гьисабдикай 9,8 процент я. Эгер 2021-йисахъ галаз гекъиг авуртIа, агьвал авачир­ агьалийрин кьадар 1,7 миллион касдин тIи­мил хьанва — 16 миллиондилай 14,3 мил­ли­он­дал кьван ва я тахьайтIа 1,2 процент­дин (2021-йисуз абурун кьадар 11 процент тир­тIа, 2022-йисуз, винидихъ къейд авунвайвал, 9,8 процентдал кьван ават­нава).

Къейд ийин хьи, виликамаз кьур делилралди,  Росстатди кесибвилин сергьят­рилай агъада яшамиш жезвай агьа­лийрин кьадар 15,3 миллион касдиз  (уьлкведин агьалийрин умуми гьисабдикай 10,5 процент) барабар тирди чапнай.

Кьунвай гьисабрик дегишвилер кухтун Росстатди уьлкведин вири регионра алай йисан январдин-февралдин варцара кьилди инсанрин гьал-агьвал чирун патал кьи­ле­ тухвай серенжемрин бинедаллаз авур ахтармишунриз анализ хгунихъ галаз ала­къа­л­у я (кIвалах авуна, дуллух къачузва ва яшайишдин выплатаяр къвезвай саки 100 агъзур касдивай хабарар кьуна, яшайишдиз талукь маса делилар чирна). ГьакIни идаради чпиз делилар административный чешмейрай ва банкарин статистикадай къачуна.

Ахтармишунар тухунин нетижада арадал атай важиблу веревирдерикай сад ихьтинди я: 2022-йисуз инсанриз гайи куьмекди агьвал зайиф агьалийрин къа­тарин яшайиш хъсан хьуниз таъсирна.

Гьава чиркин хьуникди

Алимрин международный дестеди тес­­тикьарнавайвал, рекьера яргъалди ­гьа­ва чиркин ва кьиникьрин кьадар артух хьун сад-садахъ галаз алакъалу я. Ах­тармишунрин нетижаяр Environment International журналда чап­нава.

Малум тирвал, гьава чиркин хьуни неин­ки тек са жигерриз зиян гузва, и делилди гьакI­ни маса начагъвилер, абурун арадай яз, рикIихъ галаз алакъалу уьзуьрарни арадал гъизва, гьакIни вилериз, хамуниз, ратариз пис таъсирзава. Илимрин гзаф кIвала­хра гьава чиркин хьуна машинри къугъвазвай ролдикай къейднава. Амма кьилди транспорт вич чешме тир чиркинвили инсандин сагъламвилиз ийизвай таъсирдин гьа­къиндай ахтармишунар тIимил тухванва.­

Гзаф ахтармишунра къалурнавайвал,  гьава яргъалди чиркин хьуни кьиникьар артух хьунал гъизва, иллаки ХОБЛ (хроническая обструктивная болезнь легких) ва жигеррин рак хьтин начагъвилер артух хьуникди инсан кечмиш жезва. Идалайни алава яз, пешекарри тайинарнавайвал, машинар йигин гьерекатдалди фидай чIа­вуз, абурун чархар куьгьне хьун себеб яз, гьава­дик гьам рекьин къирдикай, гьам­­ни­ чархарикай хкатзавай руквадин ва кьарадин гъвелер акахьзава. И делилди къалурзавайвал, гьатта улакьар электромобилрал элячIай­тIа­ни, и транспортди гьавадиз пис таъсир тавун патал алава серенжемар кьабул хъувунин лазимвал амукьда. (Яни гьава чиркин хьунин себеб тек са ада кузвай затIуни гадарзавай шейэр туш).

14% хкаж хьанва

Ишлемишнавай машинар маса гунин кьадар апрелдиз 41 процентдин артух хьанва. ИкI, “АВТОСТАТ” агентстводин делилралди, 2023-йисан апрелдин вацра уьлкведин агьалийри гьалнавай (с пробегом) 495, 5 агъзур гъвечIи машин маса къачунва. Им, алай йисан мартдив гекъигайла, 0,4 про­центдин тIимил я, амма 2022-йисан апрелдив гекъигайла, 40,7 процентдин артух я.

Винидихъ къалурнавай кьадардикай чIехи пай вад маркадин машинрал гьалтзава. Абурун арада сад лагьай чкадал, виликдай хьиз, гилани LADA ала, умуми кьадардин 22 процент (106,3 агъзур) гьа и машинар маса къачунва. Им, алатай йисав гекъигайла, 9 процентдин гзаф я. Кьвед лагьай чка Япониядин Toyota-ди хуьзва (58,3 агъзур машин, +60,4 процент). Адалай гуьгъуьна Ко­реядин Kia (28 агъзур машин, +70,3 процент) ва Hyundai (27,6 агъзур машин, +54,3 процент) ава. 5-чкадал японрин Nissan марка ала (26,3 агъзур машин, +50 процент).

Эгер 2023-йисан сифтегьан кьуд вацран нетижаяр фикирда кьуртIа, и вахтунда уьлкведин агьалийри маса къачунвай гьалнавай гъвечIи машинрин кьадар 1 миллионни 748,5 агъзурдаз барабар я. Алатай­ йисан январь-апрель варцарив гекъи­гай­тIа, им 17,3 процентдин гзаф я.

Ахварал тефизвайла

Нутрициолог, диетологринни нутрициологрин милли обществодин ва пи акьалтун ахтармишдайбурун Европадин ассоциациядин член О.Деккра “Газета.ру”-диз гайи интервьюда, ахвар квахьнавайла, инсанди гьи къайдада тIуьн лазим ятIа, гьадакай суьгьбетна. Экспертди къейд авурвал, ахварал финиз триптофан, магний, мелатонин квай продуктри куьмекда.

Адан гафаралди, и затIар мичIи шоколаддик, банандик, бадамдик, кивидик, анардик, клюквадик, ципицIдик, некIе­дик, къатухдик, йогуртдик ва вечрен якIук ква. Гьа са вахтунда, ксудалди вилик кофеиндикай, куьк ва залан хуьрекар тIуьникай кьил къакъудна кIанда.

Идалайни алава яз, къаткиз мукьва тIуьн тIуьникай, иллаки ширинлухар ва гзаф калорияр квай затIар дадмишуникайни къерех хьун меслят къалурзава.

Ада гьакIни тIуьнин дуьз режим хуьн ва ксудалди вилик са шумуд сят амаз гзаф кьа­дар яд ва мижеяр хъун тавун меслят къа­лурзава. И карди хуквадал гуж акьалт тавуниз куьмекда, гьакIни тIуьрди цIу­руру­нин къайда чIур хьунин хаталувал агъу­зарда. Пешекардин гафаралди, ибур ви­ри ахварал финиз манийвал гузвай крар я.

Кура-кура алишвериш

Уьлкведин экономика вилик тухунин министерстводин макропрогноздалди, 2023-йисуз уьлкведа кура-кура маса гунин алишверишда къекъвезвай пуларин (оборот) кьадар  5,3 процентдин хкаж жедайди вилив хуьзва, 2024-йисуз — 3,5 процентдин, 2025-йисуз — 3,5 процентдин, 2026-йисуз — 3,6 процентдин.

Росстатдин делилралди, алай йисан январь-март варцара кура-кура маса гузвай алишверишдин сетдай 10372,4 миллиард манатдин метягьар маса къачунва. Алатай йисан и вахтунив гекъигайла, им 7,3 процентдин тIимил кьадар я.

Гьазурайди — Муса Агьмедов