Лезгистандин кьилдин хуьрерин тарихрикай гьам лезги, гьам урус чIаларал кхьенвай метлеблу ктабар эхиримжи вахтара чав тIимил агакьзавач. ЦIи “Лотос” чапханада 500 экземплярдин тиражда аваз чапнавай “Мискискарин тарих” (“История Мискинджи”) ктабни чи тарихда кьетIен чка кьадайбурукай садаз элкъведа. Монографиядин автор жегьил тарихчи, афоризмайрин машгьур устад Гьарун Гьуьсейнович Агацарский я.
Гь.Агацарский 1986-йисуз Докъузпара райондин Мискискарин хуьре дидедиз хьана. Хуьруьн мектеб лап хъсан къиметралди акьалтIарна. 2009-йисуз ДГУ-дин тарихдин, 2018-йисуз и вуздин юридический факультетар куьтягьна. 2010-2011-йисара РФ-дин Яракьлу Къуватрин жергейра Калининградда къуллугъна.
Гьарун Агацарский тарихчи, “Три переписи населения Мискинджи ХIХ века”, гьакIни хайи ватандин тарихдикай кхьенвай кьелечI ктабрин, макъалайрин автор я. Тарихдин месэлайрал машгъул хьунилай гъейри, Гь.Агацарский, афоризмайрин автор яз, интернетдин майданра машгьур хьанва. Адан камаллу келимаяр ингилис ва Европадин маса чIалариз таржума авунва, урус ва маса чIаларал жуьреба-жуьре антологийра чапнава. Ам “Московский клуб афористики” кIватIалдин член, камаллу келимайрин “Акьулдин хенжел” ктабдин автор я. Алай вахтунда ада Махачкъалада Сбербанкдин Дагъустандин отделенидин управленида кIвалахзава.
480 чиникай ибарат ктабда тарихдал рикI алайбур патал пара къиметлу малуматар, делилар ава. Авторди тарихдихъ, медениятдихъ ва диндихъ галаз алакъалу акьван чешмейрин сиягь къалурнава хьи, ида ам ктаб кхьинив мукьуфдивди, пешекарвилелди эгечIнавайдан гьакъиндай шагьидвалзава. Ктабдин къиметлувал ДГУ-дин Дагъустандин тарихдин кафедрадин профессор, тарихдин илимрин доктор А.Омарова, ДГТУ-дин преподаватель, тарихдин илимрин кандидат Р.Ремиханова кхьенвай рецензийрини, маса пешекарри кхьенвай фикиррини (ктабдин эвел кьиле) тестикьарзава.
Тарихдин надир шикилралдини безетмишнавай ктабдин асул манадихъ галаз таниш хьун патал адан бязи кьилер къейд авун кутугнава: “400-700-йисар. Мискискарин бине. Хазаррихъ галаз женг”, “700-1000-йисар. Арабрин халифат. Мискискар вилаят”, “1000-1500-йисар. Туьрквер ва монголар. Ширван ва Самурдин эмирлух”, “1500-1711-йисар. Сефевидар ва османар. Мискискар “азад” общество”, “1711-1811-йисар. Ханарихъ галаз авай алакъалувал. Надир-шагьдин гьужум. Докъузпара ва Мискискар”, “1811-1900-йисар. Россиядин империя. Докъузпарадин наиблух”, “1900-1922-йисар. Россиядин империя ва Докъузпарадин участок”, “Жемиятдин къурулуш. Адетар”, “Мискискарин патронимия”.
Ктабдин эхирдай Докъузпарадин наиблухдин хуьрера 19 асирда яшамиш хьайи ксарин кьадарар (пуд переписдал асаслу яз) къалурнава. Зи фикирдалди, ктабда неинки Мискискариз, гьакI Самур магьалдизни талукь тарихдин делилар гьатнавайвиляй, ам кIелчийрин гегьенш къатариз итижлу жеда.
Чаз баркаллу крар кьилиз акъудзавай Гьарун Агацарскийдихъ илимдин, яратмишунрин рекье мадни еке агалкьунар хьана кIанзава.
Куругъли Ферзалиев
