Чи халкьдихъ камаллу мисалар гзаф ава. Абурукай сада лагьанва: “Куьгьне душмандикай дуст жедайди туш”. И мисалдин мана ачухарун яз, вичин вахтунда (1937-йис) чIехи арифдар СтIал Сулеймана “Душманрикай мукъаят хьухь” шиир кхьена. Анай кIелин:
Куьгьне душмандив алакъа
Жемир, ам вав дуст жедайд туш.
Адан фикир вавди мукьва
Хьунухь адан къаст жедайд туш…
Камалэгьли шаирди генани лагьанва:
Къалчахарихъ са кьуьл къекъя,
Адан “дуствал” гъиляй ахъай, —
А душмандин куьгьне муькъвяй
РикI архайин физ жедайд туш…
Ихьтин камаллу келимаяр лагьанвай вахт Европада фашизмди кьил хкажнавай, Испанияда фашистри гьукум чпин гъиле кьунвай, Германияда Гитлеран къачагъри чпин “къайдаяр” твазвай, Япониядин миллитаристри Яргъал тир РагъэкъечIдай пата — Маньчжурияда СССР-дихъ галаз дяве тухуниз гьазурвал аквазвай лап хаталуди тир. Шаирдиз фашистрин вагьшивал гьа чIавуз аквазвай. СССР-дин къенепатани гьалар хъсанзавачир, гьа къецепатахъ галаз алакъа хуьзвай, коммунистрин идеологиядиз аксивалзавай агентар, тамам тешкилатар арадал атанвай. И кар 1934-йисуз компартиядин лап зурба деятелрикай сад хьайи С.М.Киров ягъайдалай кьулухъ мадни къати хьана. Гьа карди а чIаван “жазаярни” арадал гъайидал шак алач. Советрин жегьил уьлкведин кьисмет лап хаталувилик акатнавай…
Алай вахтунда а чIаван вакъиайриз гьарда вичин саягъди баянар, къиметар гузва. Зи фикирдалди, СтIал Сулеймана а вахт виридалайни къуватлудаказ ва инанмиш жедайвал къалурнава. Гьа чIавузни, Америка кьилеваз, Европадин ампайри фашистрин Германия СССР-дал чапхунчивилелди гьужумдиз къведайвал авуна. А дяведай чи халкь, уьлкве гьихьтин чIехи къурбандрин, женгерин рекьера экъичай кьван пак ивидин нетижада экъечIнатIа тарихда гьатнава.
Амма гила, дяве куьтягь хьана саки 80 йис алатайла, чун мад гьа чIаван хьтин хаталу шартIара гьатнава. Чаз са 20-30 йис идалай вилик чеб “дустар” хьиз къалурай шумудни са чIехи ва гъвечIи уьлкве гьихьтин душманар ятIа, гила чир жезва. Гьатта гьихьтин пачагьрини, кIусни регъуьвал авачиз, “меслятрал” гъидай икьрарар кутIундайдан амалариз, гьакъикъатда тапарариз хьана. Макронрини, боррелрини, меркелрини, урсулайрини, масабуруни гьихьтин усал рекьер хкязаватIа, чаз аквазва.
Амма, гьайиф, чи цIийи “либералрини” “демократри” Европадани Америкада мад чаз душманар амач лагьанай. Гьатта сада-садан гарданар кьадайдан амаларзавай. Горбачевани, Ельцинани, Шеварнадзедини, Яковлевани ва мад тапан коммунистри куьгьне душманрин вилик чеб гьикьван усаларна?.. Вегьена кIурарик вири, тергна гьихьтин держава, гьихьтин сиясат ва къурулуш тахьай мисална.
Гила, Украинада чи баркаллу кьушунри Донбасс цIийи фашистрикай михьун патал махсус серенжем тухунив эгечIуниз мажбур хьайилани, чак тахсирар кутазвай ва я чпин “кьетIен теклифар” гузвай “дустар” тIимил вилик экечIзавач.
Чи къенепатани хейлин «гъейратлу» рухвайрини рушари ачухдаказни, чинебани, чи жегьил несилар рекьелай алудиз, кIвалахзавайди сир туш. Гьихьтин журналистрин ва маса деятелрин чанариз къаст авунва. Дустари ахьтин алчахвал ийидач. Ихьтин “женгчийри” чпиз гьатта “Россиядин демократия” хуьзвай къуватар лугьузва.
Амма ибурун гьерекатар виликан власовчийринбурулай хаталу тирди Украинада кьиле физвай гьерекатри субутзавачни?.
Дуьньядин саки са пай фашистрин идеологиядин ирсдарар я кьван! Гьатта чеб гьихьтин ислягьвилин, меслятвилин, дуьнья саламат авунин, культура, спорт, медицина, литература вилик тухунин месэлайрал машгъул хьун лазим тир тешкилатарни (ООН, Совбез, МОК, ВОЗ, ОБСЕ, МАГАТЭ хьтин ва икI мадни) фашистриз къуллугъзавай клубризни центрайриз элкъвенва.
Международный Олимпийский комитетди, дуьньядин спорт вилик тухунин месэлайрал машгъул хьана кIанида, Россиядинни Белоруссиядин хкянавай командайриз Олимпиадайра иштиракдай ихтияр гузвач. Гуя Россия ва Белоруссия чапхунчияр я, Украинада дяве къурмишнавайбур. Икьван “акьуллубуруз” Югославия, Ливия, Ирак, маса уьлквеяр кана кармашайбур куьз акуначтIа?
“Соверный потокар” хъиткьинарайбур жагъурдай ихтияр ООН-дин Совбезди Россиядиз гузвач. Вирибуруз чизва и кардин кьил США-дани Великобританияда авайди. Амма гел масанихъ элкъуьриз алахъзава.
Фагьума садра: Россиядин спорт (спортсменар) галачиз дуьньядин Олимпиада низ герек я?
Россия галачиз Европадин месэлаяр гьялиз алахънава?.. Дуьньядин дагъларикай рахазва. Кавказни Памир аквазвач? Амайбур гьихьтин дагълар ятIа?
Дуьньядин чIаларикай, культурайрикай рахазва. Урус чIал, урус литература квадара лугьузва? Жанабияр! Пушкинанни Толстоян, Горькийдинни Маяковскийдин чIал, абуру арадал гъанвай гевгьерар авачир дуьньядин чIаларин ва литературайрин хазина гьихьтинди жеда?..
Дуьньядал Етим Эминанни СтIал Сулейманан, ЦIадаса Гьамзатанни Магьмудан, Ирчи Казаканни Аткъаян ва маса чIаларни, литератураярни алайди я гьа!..
Ихьтин Россиядикай къана рахазвайбурукай дустар жедани?
Ваъ, жанабияр! Куьне садра яб це гила шумуд лагьай сеферда вичин чарарани, рахунрани чи Президентди Россиядин Федерациядин кьетIенвилер гьикьван маналубур, къуватлубур, тарихрай атанвай дурумлубур, чпел несилри датIана дамахдайбур ятIа лагьанва! Вирибуру тарс хкудун герек тушни и кардикай?
Россия галачир дуьнья саламат жедайди я жал? И кар чизвай Китайди, Индияди, Венесуэлади, Кубади, Иракди, Сирияди, Сербияди ва маса уьлквейри Россиядин тереф хуьзва, адан тарихдин рекьиз гьуьрметзава. Им чаз, чи несилриз, иллаки аялризни жегьилриз чирна кIанзавай тарс тушни бес!…
Мердали Жалилов,
литературадин ва культурадин отделдин редактор
