ЧIехи Гъалибвилин — 78 йис
КIуьд лагьай май, Гъалибвилин югъ яргъал алач. Малум тирвал, Гитлеран Германиядал, вагьши фашистрал гъалибвал къачун регьят акъвазайди туш. Ватандин ЧIехи дяведин йисар советрин халкь ва Яру Армия патал тежер хьтин четинбуруз элкъвенай. Гъалибвилихъ фейи рехъни яргъалди, заланди хьана. Советрин Союздин халкьари а залум йисара садвал, дуствал, ватанпересвал, вири хъутIалрай экъечIдай жуьрэтлувал, дирибашвал къалурна. Виридахъ галаз санал — чи лезги халкьдин векилрини. Чи рухвайрини рушари гьар са фронтдин кьушунрик кваз душмандиз рикIелай тефидай ягъунар кьуна, халисан игитриз хас къагьриманвал, уьтквемвал къалурна. Халкьдин вад хва Советрин Союздин Игит лагьай тIварцIиз лайихлу хьана. Абурукай сад цIи вичин 100 йис тамам жезвай Мирзе Велиев я.
Мирзе КцIар райондин Вини Легер хуьре лежбер Давлетан хизанда дидедиз хьана. Лугьузвайвал, Велиевар аниз Докъузпара райондин Къаракуьре хуьряй куьч хьайибур я. Кесиб еке хизанда Мирзе диде-бубадин куьмекчидиз элкъвена. Майишатдин гьар са кIвалах тамамарзавай гададиз кIелунрал машгъул жедай вахт амукьзавачир. Муьжуьд лагьай класс куьтягьай адакай, вичин дах хьиз, колхозчи хьана. Фашистрин Германияди Ватандал вегьейла, гададин 17 йис тир. Вичин жегьилвилизни, хизандиз куьмек кIанзавайвилизни килиг тавуна, Мирзе 1941-йисан июлдин сифте кьилерай гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена. Ам Украинадин фронтдиз акъатна. Лап куьруь вахтунда ада махсус курсара наводчикдин чирвилер къачуна. 46-армиядин, гвардиядин лишанчивилин 109-дивизиядин аскердал гьа сифте йикъарилай лап четин везифаяр тапшурмишна. Им лезги хва вичин везифайрив эгечIзавай тегьердиз килигна авур кар тир. Командирарни ягъалмиш хьанач.
Фашистрин жаллатIрихъ галаз кьиле физвай къизгъин женгерик Мирзени экечIна. 45 мм уьлчмедин яракьдин наводчик душмандин техника, аскерар тергунин гьевесдив ацIанвай. Сифтегьан чирвилер къачуз лап тIимил вахт ганвайтIани, лезги хци вичивай истемишзавай крар вири хъсандиз чирна. Гьа сифтегьан женгина ада, душман, лишандик кутаз, яна. Фрицар сад-садан гуьгъуьналлаз къирмишна. Амма тупунин командирдал сагъар тежедай хер хьана. Мирзеди командирдин везифаяр вичин хивез къачуна, женг давамарна. Фашистар кьулухъ элкъуьниз мажбур хьана. Ихьтин четин гьалдай викIегьдиз экъечIай Мирзедиз старший сержантвилин чин гана ва ам тупунин командирвиле тайинарна.
109-дивизиядин кьушунрик кваз М.Велиева Кубандин, Украинадин, Белоруссиядин чилер душмандикай азад авунин къизгъин женгера иштиракна. Фашистрин тупарин цIук, самолетрай гадарзавай бомбайрик Днепр, Днестр, Дунай вацIарилай элячIун четин ва гзаф телефвилер арадал гъизвай гьерекатар тир. Гьар сеферда ам вичин тупни гваз, юлдашарни галаз вацIарай экъечIна ва душмандин сенгерриз барбатIдай ягъунар кьуна. Кьуд патахъай гуьллейрин хар къвазвай чкада хер тахьана амукьда жал? Гьар сеферда сержант, хирер сагъар хъийиз, вичин полкуниз хтана ва Гитлеран чапхунчияр мадни ва мадни терг авунив эгечI хъувуна.
Чи шегьерар, хуьрер азад ийиз, виликди гьужумзавай Яру Армиядик кваз Велиева Румыниядин, Болгариядин, Венгриядин чилерални фашистриз рикIелай тефидай ягъунар кьуна, душмандин гзаф кьадар техника ва аскерарни офицерар тергна. Хайи Кавказдин дагъларилай юзай лезги хци Карпатдин дагълариз кьван еримишна ва вичин женгер Венгриядин чилел куьтягьна. Гьар са женгина командованидин тапшуругъар мукьуфдивди, жуьрэтлувилелди кьилиз акъудзавай старший сержантдин кьегьалвилер Ленинан, Баркалладин III дережадин орденралди, “Жуьрэтлувиляй”, “Кавказ хуьнай” медалралди къейдна. Будапештдин кьибле пата авай Вашад хуьруьн къваларив кьиле фейи женгина къалурай кьегьалвиляй Велиеваз Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.
А женгиниз талукь тир делилрикай Мирзедихъ галаз къуллугъ авур юлдашди 1965-йисуз “Дагъустандин правда” газетдиз ганвай макъалада икI кхьенва: “1944-йисан 6-ноябрь тир. Лишанчивилин батальондин сенгерар старший сержант Велиеван регьбервилик квай дестеди хуьзвай. Ада ара-ара тупарай душмандиз цIай гузвай. Экуьнахъ гуьзет тавур гьал арадал атана. Фашистри, къад танкни вилик кутуна, лишанчийрин сенгеррал гьужумна. Душмандин къуватар артух тир. ЯтIани чи артиллеристар барабарсуз женгиник экечIна. Сад-садан гуьгъуьналлаз батальондикай аскерар, лишанчияр хкатзавай. Велиева лагьайтIа, вичин кар аквазвай. Сифте ада 250 метрдин яргъа авай душмандин сифтегьан танк яна. Ахпа кьвед лагьай танк ва адан гуьгъуьналлаз къвезвай немсерин аскерар авай автомашин тергна.
Фашистриз Велиеван туп алай чка чир хьана ва абуру галаз-галаз тупарай цIай гана. Тупар идара ийизвай аскеррикай са-сад хкатна. Велиевални хер хьана. ЯтIани ам мад са танк ва бронетранспортер терг ийиз агакьна. Абур саки Велиеван тупунив агакьнавай. Женг барабарсузди тир. Чи викIегь командир-лишанчиди эхир нефесдалди кьилди туп кардик туна, душманар вичив гатIумарнач. Телеф хьайи командирдин 21 йис тир…”
Эхь, фашистри илитIай чапхунчивилин дяведа гьахьтин кьегьалар, миллионралди жегьил чанар пуч хьана. 1945-йисан 24-мартдиз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди Велиев Мирзедиз Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.
Баркаллу хциз Вини Легер хуьре тимтал эцигнава. Ахцегьа, ЦIийи Къаракуьреда ва КцIара Велиеван тIварцIихъ куьчеяр янава. Игитдин тIварцIихъ школаярни гала.
Нариман Ибрагьимов
