Уьлкве, Ватан патал зегьмет чIугур ксар, чи арада амачир баркаллу рухвайрин, рушарин къаматар эбеди авун, абуру­кай малуматар жагъурун, чи халкьдин де­рин къатариз абур раиж авун, ирсинин къай­гъу чIугун чи буржи я. И макъа­лада их­тилат физвай алим, химик, илимрин док­тор, рагьметлу М.З.Зей­налова вичин вири уьмуьр ватандин итижар хуьн патал серфна.

Малик Зейналов Кьасумхуьруьн райондин Зугьрабахуьре 1960-йисан февралдиз дидедиз хьана. Хайи хуьре — 8-класс, Шихидхуьруьн юкьван школа къизилдин медалдалди акьалтIарна. Гьеле школада­ кIелзамаз, ада  райондин, республикадин хейлин олимпиадайра иштиракна ва гъалибвилер къазанмишна, химиядай рес­публикадин олимпиададани 1-чка кьуна. 1978-йисуз ам Москвадин  Д.И.Менделееван тIварунихъ галай химико-технологический институтдиз (инженерный химико-технологический факультет) гьахьзава. Ина кIелдай йисара ада вузрин, Вирисоюздин жуьреба-жуьре конференцийра ва конкурсра иштиракзава, хейлинбура кIвен­­кIвечи чкаяр кьуна, Вирисоюздин студентрин арада кьиле тухвай конкурсдани гъалиб хьана.

Институт акьалтIарай жегьилди 8 йисуз (1984-1992-й.) органический химиядин ва технологиядин илимдинни ахтармишунрин Госинститутдин (ГосНИИОХТ) Волжский филиалда, инженер-стажервилелай башламишна, илимдин къуллугъчивиле ва илимдин руководителвиле зегьмет чIугуна. И йисара ам пестицидар, яни набататар зиянкаррикай,  чIуру хъчарикай хуьдай ва тергдай затIар арадал гъунал машгъул хьана. Оборонадин метлеб авай технологияр арадал гъунин кIва­лахра иштиракна ва абуруз регьбервал гана. 1991-йисуз ам Москвада, ГосНИИОХТ-дин патав гвай аспирантурадиз гьахь­на. Кьве йисалай анаг вахтунилай ви­лик акьалтIарна, илимрин кандидатвилин диссертация (тема: “Применение вычислительной  техники, математического моделирования и математических методов в научных исследованиях”) агалкьунралди хвена.

Гуьгъуьнин йисара чи ватанэгьлиди  ДГУ-дин старший преподаватель, доцент, профессор яз кIвалахна. 1998-йисуз мергьяматлувилин “Ачух общество” международный текшилатди, уьмуьрдин жуьреба-жуьре хилера зегьмет чIугвазвай ксарин программайриз куьмек гун яз, Малик Зейналоваз дуьньядин илимдик ва образованидик чIехи пай кутунай талукь грант гана. Гьа и йисуз чи ватанэгьлиди Москвада ГосНИИОХТ-дин диссертацийрин Советдал докторвилин диссертация (тема: “Решение обратных кинетических задач химических систем образования и гидролиза амидов карбоновых кислот” по специальностям (“Физическая химия” и “Применение вычислительной техники, математического моделирования и математических методов в химии”) хвена. Адакай химиядин рекьяй уьлкведа виридалайни жегьил профессоррикай сад хьана. Малик Зейналова сифте яз вичин диссертацияда арадал гъанвай принциприн ва алгоритмайрин къиметлувал профессорар тир  В.Н. Писаренкоди, С.И. Спивака, В.К. Курочкина, С.К. Смирнова, И.А. Ревельскийди ва масабуру (30-далай виниз ксари) къейднай. ГьикI хьи, авторди химиядин кинетикадиз талукь яз сифте яз кье­тIен жуьредин, гьакI математикадин гьахъ-гьисабралди тамамдаказ бегьемарнавай рекьер теклифнавай.

Химиядин продуктрин производ­ст­водин нетижада чун элкъвена кьунвай тIебиат чиркинарун эхиримжи йисара вири дуьньядин дережадин хци месэ­ладиз элкъвенвайла, зиянлу затIар (примеси) квачир хаммал арадал гъидай ­технологияр майдандиз акъудунин карда  чи ватанэгьлидин цIийи теклифар ва идеяяр куьмекдайбуруз элкъвенва. Адан гъиликай хкатай ва алай вахтунда обо­ро­надин метлеб аваз ишлемишзавай гзаф затIар “секретно” код алайбурук акат­­зава.

1998-йисуз Малик Зейналович РФ-дин промышленностдин, илимдин ва технологийрин министерстводин кьилин Советдин премиядиз лайихлу жезва. Гьа са вахтунда адакай конкурсдин нетижайрин бинедаллаз грантдин сагьибни хьана.

1996-1999-йисара ада РФ-дин илимдин ва технологийрин министерстводин илимдин советдин программаяр (“Экологически безопасные процессы химии и технологии”) ахтармишзавай. И программайрин важиблувиликай мад сеферда лугьун хъувунин лазимвал, заз чиз, авач. Эхиримжи йисара экологиядин гьалар пайгардик квачирди садазни сир туш.

Малик Зейналов ДГУ-дин диссертацийрин советдин член ва Россиядин Федерациядин ФФИ-дин (Фонд фундаментальных исследований) эксперт язни зегьмет чIугур кас я. Адан гъиликай илимдин 85 кIвалах ва тезисар, гьакIни кIелунринни методикадин 4 пособие хкатна.

Малик Зейналович туькIвей, къени хи­зандин кьил, мукьва-кьилийриз арха, стха тир. Уьмуьрдин юлдашдихъ галаз санал хизанда 4 велед — кьве рушни кьве хва чIе­хи ийизвай. Ам рагьметдиз фейила, гъвечIи хва Гьажимурада 10-классда кIел­завай. 2021-йисуз Кеферпатан Осетиядин госмедакадемия акьалтIарна, стоматологвилин пеше къачунвай ада алай вахтунда Россиядин Армиядин жергейра Новочеркасск шегьерда Ватандин вилик буржи кьилиз акъудзава.

ЧIехи хва Сулейман бубадин рекьяй фена. Москвада Д.И.Менделееван тIва­рунихъ галай химико-технологический университетда кIелна (“Технология биомедицинских препаратов” пешекарвал къачуна), жуьреба-жуьре организацийра (технолог, лабораториядин заведующий, цехдин начальник яз кIвалахна) производстводин цIийи технологияр арадал гъунал ва уьмуьрдиз кечирмишунал машгъул жезва. Кьве веледдиз тербия гузва.

Малик Зейналовичан чIехи руш Зарията ДГУ-да кIелна. Ам хи­миядин илимрин кандидат (2009-йис) я. Ада кьве веледдиз тербия гузва.

Кьвед лагьай руш Адият экономикадин илимрин кандидат, Даггосуниверситетдин политэкономиядин кафедрадин доцент я. Адахъ кьве хва ава.

Заз Малик Зейналовичан уьмуьрдин юлдаш ФатIимат Оружевнадихъ галаз суьгьбетдай мум­кинвал хьана. Адан гафаралди, гьакI документрини шагьидвалзавайвал, институт акьалтIар­на, са тIимил вахтни алат тавунмаз, Малик Зейналоваз къецепатан уьлкведа, Подмосковьеда ва Саратовдин областдин Вольск шегьерда (а чIавуз ам агалнавай шегьер тир) кIва­лах теклифна. Институтдин профессор Ю.А.Стрепихееван, гьакIни вичин бубадин меслятдалди, Малик Зейналовича Вольск шегьер хкяна.

— Школада чна параллельный классра кIел­завай. Малик, школа акьалтIарна, Моск­вадиз кIелиз фена. Ада 4-курс акьал­тIа­райла, чун эвленмиш хьана. Чун санал яша­миш хьайи вири йисар бахтлубур тир. Ада гьар са касдин агалкьунрал шадвалдай. Мукьва-кьилийрикай садаз аял хьайила, сада дипломдин кIвалах хвейила, адан шадвилихъ кьадар же­дачир. Яшлу ксарихъ ада сятералди яб акалдай, гьатта вичиз вахт авачирлани. Вичин ди­де-бубадиз, вах-стхадиз лап екез гьуьр­метдай. Ам гьар са инсандай анжах хъсан тереф акваз алахъдай. Четинвилер гьалтнач ла­гьайтIа, таб авун жеда. Чун сифтедай общежитида яшамиш хьана, ахпа — са  кIва­лин квартирада. Абур компьютерар, къулайвилер авачир вахтар тир. Маликаз йифизни ахвар авачир — юкъуз­ ада институтда кIвалахдай, йифиз — кIвале давамар хъийидай. КIва­лахдай ада еке ашкъидивди, маса гьич са куьнални адан фи­кир желб ийиз жедачир. Адан хиве виридалайни четин участок тунвай а чIавуз, — рикIел хкизва Фа­тIимат Оружевнади.

Макъала кхьидайла, заз чи ватанэгьлидин уьмуьрдиз талукь гзаф чарар-цIа­рар тупIалай авун кьисмет хьана. Дугъри­данни, ахьтин кас вахтсуздаказ чи арадай­ акъатун гьайиф къведай кар я. Аслан рекьида — хам амукьда, инсан рекьида -кар амукьда, лугьузва халкьдин мисалда­. Чи ватанэгьлиди еке ирс тунва. Ахьтин­ кас чи халкьдин дамах я. Амма… За уьмуьрда кьетIендаказ фикир гузвай кар мадни ам я хьи, халис ватанпересри, Ватандихъ, адан экуь гележегдихъ рикI кузвай ксари чIехи мажибрихъ, хсуси нефсинихъ садрани ялдач. Малик Зейналовни ахьтин ксарин жергедай тир. Илимдин кьакьан кукIушрихъ финин рекье ада екез зегьмет чIугуна. Амма адан зегьметдиз, агалкьунриз къимет ганвач. Гьавиляй  и месэладин гъавурда авай чи ватанэгьлийри (чна винидихъни къейднавайвал, М.Зейналован гъиликай хкатай ва алай вахтунда оборонадин метлеб аваз ишлемишзавай гзаф затIар “секретно” код алайбурук акатзава, абурай  хизандиз гьукуматди куьмек гун герек я), Малик  Зейналовичан ирсинин къайгъударвал ийиз куьмекайтIа, хъсан кар жедай…

Рагнеда Рамалданова