Алай йисуз Мегьарамдхуьруьн районда авай Тагьирхуьруьн-Къазмайрин Рамиз Рашидован  тIварцIихъ галай олимпиададин резерв­дин спортшкола ачухна 25 йис тамам жезва. Вири и йисара ада райондин уьмуьрда, жегьил несил тербияламишунин карда кьетIен роль къугъвана ва исятдани къугъвазва. Дагъустандин спортдин ва физический культурадин рекьяй министерстводи ам республикада кIвалахда виниз тир нетижаяр къазанмишзавай лап хъсан школайрикай сад яз гьисабзава. Ина алай вахтунда 408 аял спортдин 6 жуьредай 19 тренерди вердишарзава. Райондин вири чIехи хуьрера адан филиалар ачухнава. Школадин директорвиле ам тешкилай йикъалай инихъ  Мумин  Гъаниева  кIвалахзава.

Лагьана кIанда хьи, жегьил вахтунда ­Му­мин вич Советрин Союздин дережада агалкьунар къазанмишай хъсан спортсмен хьана. Юкьван школа куьтягьайдалай гуь­гъуь­низ ам кьисметди Къазахстандиз акъуд­на. Ина кIвалахал акъваздалди вилик же­гьил гада, вичи рикIел хкизвайвал, эвелни-эвел спортзалдиз фена. Залан кIвалахал югъ­ди гьикьван галатзавайтIани, Мумина гьафтеда пуд сеферда нянрихъ гьекьни каф акъат­дал­ди спортзалдани “кIвалахзавай”. Нети­жай­ри­ни чеб яргъалди гуьзетиз тунач. Са вац­­ралай­ Къазахстан ССР-дин  Манкъиш­лах областдин чемпионатда Мегьарамдхуьруьн райондай тир  жегьил спортсменди 2-чка кьунай.

Гуьгъуьнлай Мумина пуд сеферда же­гьилрин, кьве сеферда чIехибурун арада Къазахстандин  чемпионвилин тIвар къазанмишна. Вирисоюздин 4 турнирда гъалиб хьана, СССР-дин Спартакиадада виниз тир са чка кьуна. 9 йисуз Мумин Гъаниев азаддиз кьуршахар кьунай Къазахстан республикадин хкянавай командадин член хьана.

ГьикI хьайитIани, вуч лагьайтIани, жув хайи чка гьахъ я лугьуда лезгийри. Вичихъ тренервилин хъсан тежриба хьанвай М. Гъаниев 90-йисара хайи хуьруьз хтана, спортшколада тренер-преподавателвиле кIва­лахал акъвазна.

А йисар гьикьван четинбур яз гьисабза­ва­тIани, Мегьарамдхуьруьн район патал абур спортдин кIвалах гурлудаказ вилик физвайбур хьана. Идан “себебни” райондин регьбервилиз виликдай активдаказ спортдал машгъул хьайи Мусафенди Велимурадов атун ва адан чалишмишвилер тир. Ада сад-кьве йи­сан вахтунда вири хуьрера спортзалар ачухна. И кар патал совхозрин, ишлемиш тийиз, гадарнавай складар, тевлеяр, райподин туьквенар, маса дараматар ремонтна, цIийикIа туькIуьр хъувуна. Бюджет гьикьван дарда авайтIани, спорт патал Велимурадоваз пул гьайиф атанач: тренервилин штатар ахъайна, чарасуз герек спортинвентарь къачуна.

Ремонт авунвай куьгьне туьквендин дара­матда ачухнавай Тагьирхуьруьн-Къазмайрин спортшколади четин шартIара кIвалах­за­вай, гьатта куьлуь тадаракарни бес жезвачир. ЯтIа­ни иниз рикI алаз къвезвай аялри райондин ва республикадин акъажунра хъсан нети­жаяр къазанмишзавай. Месела, Мегьарамдхуьруьн райондин патай баскетболдай республикадин турнирра иштиракзавай рушар  Тагьирхуьруьн  школада кIелзавайбур тир.

Мумин Гъаниев кьиле авай спортшколадин тренерри кьуршахар кьаз чирай школьникрикай Дагъустандин, ахпа Россиядин, Ев­ропадин, дуьньядин акъажунра чемпионар, призерар хьана. Месела, кьуршахар кьунай Европадин, Россиядин чемпион, сту­дент­­рин арада дуьньядин чемпион Муслим Гьабибов, Россиядин Кубок къазанмишай, Европадин чемпионатдин призер Абдул Агьмедов, жегьилрин арада Россиядин ва дуьньядин чемпион Вагиф Къазиев ва масабур гьа ихьтинбурун жергедай я.

Спортшколадин статус дегишарна, ам Минспортдин балансдал алудна, олимпиададин резервдиндаз элкъуьрна, гьалар хейлин дегиш хьана. Адан филиалар патални герек тадаракар чара авуна: кьуршахар кьадайбур патал гьасирар, дзюдоистриз — татамияр, боксерриз — рингар, залан атлетикриз — штангаяр, путар ва икI мад. Тагьирхуьруьн-Къазмайрал промышленностдин кархана патал эцигнавай дарамат спортшколадив вахкана, ам цIийикIа туькIуьр хъувуна, спортдал  машгъул жедай гьалдиз гъана. ШартIар ана къулайбур я. И мукьвара гьатта, бязи ше­гьеррани авачир хьтин виниз тир еридин гьасир хкана, залда экIянава. Амма зал вич гъве­чIиди тирвиляй, тамашачийриз ацукьдай, гьат­та, кIвачин кьилел акъвазна, килигдай чкаярни авачирвиляй ина вини дережадин акъажунар тухуз жезвач.

— Са тIимил йикъар инлай вилик чна тешкилай “Леки” фондунин Кубок патал акъа­жунар спортшколадин кьилин залда ваъ, Кучун-Къазмайрал тухвана, — рикIел хкизва М.Гъаниева, — Иштиракчияр ва мугьманар гзаф атанвай.

Кьиблепатан Дагъустанда 14 районда кьуршахар кьунай, боксдай акъажунар тухун тешкилзавайбур чун, чи школадин руководство я (Мумин Гъаниев вич международный категориядин судья я ). Министерстводи и кар чи хиве тунва. Им чи жавабдарвал я. Ам-ма спорт вилик тухун ва чкадин аялриз, жегьилриз ам кIанарун патал чарасуз шартI — акъажунар чи спорт школада тухуз жезвач.

—    Авай дараматдин патав, къуй артух къулайвилер авачир, къав алай зал эцигдай мумкинвал авачни? — хабар кьуна за спортшколадин директордивай.

— Ваъ, финансрин рекьяй Министерстводихъ ахьтин мумкинвилер гьелелиг авач, — жаваб гузва Мумин Мурадагъаевича. — Идалайни гъейри, са тIимил вахт инлай вилик капремонт авунвайди я. Пулунин такьатрикай  дарвал авайвилиз килигна, гила чна трибунаярни галай еке кьур эцигун кьетIнава. Чина, Самур пата, 6-7 вацра чими гьаваяр жезва. Дуьзмишнавай ачух майдандал гатун варцара республикадин дережадин акъа­жунар тухуз жеда.

—    Тагьирхуьруьн-Къазмайрал гилан аямдин спорткомплекс эцигун планрик хьайи­тIани кутунвачни?

— Планрик квачтIани, спорткомплекс эцигун чи фикирда ава. И кар патал хуьруьн администрациядин кьил Марат Эмировахъ галаз меслят хьана (ам чи хуьрера спорт вилик тухунин терефдар я), 3 гектардив агакьна чилин участок, спорткомплекс эцигун патал герек документар гьазурна, муниципалитетдин балансдал эцигнава. Им чIехи спорткомплексдиз лап кутугай, 5-6 хуьруьн школьникриз, жегьилриз къулай чка я. Килиг, Тагьир­хуьрни Хутунар ва Чахчар (яшайишдин кIва­лер эцигна) саки какахьнава. Хтунринни Билбилхуьруьн арада амайди тамун са гъвечIи кIа­пIал я — са километр мензил. Тагьирхуьрни­ Са­мурни гьакI я: лап мукьув агатнава. Самур­ пата 20 агъзур касдив агакьна агьалияр яшамиш жезва. Ина спорткомплекс чарасуз я.

Гьакъикъатдани, Мегьарамдхуьруьн райондин Самурдин зона Дагъустанда неинки экономикадин ва яшайишдин, гьакI вири рекьерай йигиндиз вилик фидай лап хъсан мумкинвилер авай чка я. Гьа са вахтунда а мумкинвилерикай менфят къачудай шартIар­ни тешкилун чарасуз я. Жегьил несилдин векилри, спортдихъ галаз алакъалу вирида гьисабзава хьи, а шартIарикай чарасуз сад спорт вилик тухун, массовый къайдада спортдал машгъул хьун я.

Мумин Гъаниева гьисабзавайвал, агъзурралди жегьилар спортдал машгъул хьуна виридалайни важиблуди, кар алайди абурукай виридакай олимпиадайрин, дуьньядин чемпионар хьун туш — виридакай чемпионар жедач. Спортдал машгъул хьуни аял чIава­лай сагълам руьгь ва беден хьуниз куьмекзава, аялриз къайда-низам чирзава, амай­бурулай вилик элячIиз кIан хьунин ашкъи кутазва ва икI мад.

— ЦIуд йисаралди, зун тренер яз, вишералди аялри спортшколада зи гъилик вердишвилер къачуна, — лугьузва М.Гъаниева. — Абурукай виридакай мягькем сагъламвал, кIе­ви руьгь авай, четинвилериз дурум гуз алакь­­дай, низамлу инсанар хьанва. Гьарда ви­чин хизан хуьдай рехъ жагъурнава. Абур вири ватанпересар я. Гзафбуру, чпин хушуналди фена, Украинада тухузвай махсус серенжемда игитвилелди иштиракзава. Абурукай сад тир, игитвилелди телеф хьайи Рамиз­ Рашидован тIварцIихъ чи спортшкола янава.­

—    Мумин муаллим, зун Квехъ галаз рази я. Амма, гьар гьикI ятIани, чи хуьрерин жегьилрикай Олимпиададин, дуьньядин тIвар-ван авай чемпионарни хьана кIанзавай эхир.

— Пешекар спортсменар советрин девирдани спортдин школа-интернатра гьазурзавайди тир. Исятдани гьакI я. Хасавюртда спортдин пуд школа-интернат ва олимпиададин резервдин спортдин са училище кардик ква, — давамарзава суьгьбет М.Гъаниева­. — Чи пата гьич садни авач. Интернатра спортдал машгъул школьникри кIелни ийизва, государстводин гьисабдай яшамишни жезва. ТIуьнар илимдал бинеламиш хьана гузва. Нетижа виридаз аквазва. Диде-бубадин разивал аваз хьайитIа, бажарагълу сад-кьве аял анра завай кIелуник кутаз жезва. Им тIимил я. Чахъ бажарагълу аялар гзаф ава.

Ихтилатдин эхирдай Мумин Мурадагъаевича мадни алава хъувуна:

— Чемпионар спортдал рикI алай, адан патахъай къайгъу чIугвазвай, адал массовый къайдада машгъул жезвай чкадай акъатда. Инал заз рикIел хкиз кIанзава зи сад лагьай тренер, Тагьирхуьруьн-Къазмайрин юкьван школадин физрук Сефедин Эфендиевич Исмаилов. Чи райондиз азаддиз кьуршахар кьунин жуьре  Сефедин муаллимди гъана. Кьуршахар кьунай районда СССР-дин спорт­дин мас­тервилин тIвар къазанмишай сад лагьайди Сефедин муаллим я.

5-классда кIелзавайла, ада зун школада вичи тухузвай кьуршахар кьунай секциядиз кьабулна. Сефедин муаллимди заз спорт акьван кIанарнай хьи, Чахчалай къвез, Та­гьир­хуьрел кIелзавай зун тарсарилай гуь­гъуьниз кIвализ хъфена, нянихъ мад шко­ладиз хкведай — тренировкайриз. Ам исятдани спортшколадиз мугьман жеда, хабарар кьада, же­гьилриз меслятар къалурда. Нубатдай яз, ги­ла заз жуван тежрибадикай же­гьилриз хийир хьана кIанзава. Вахтар четинбур я. Инсанарни дегиш хьанва. Эгер за, маса касди чи хуьрера спорт вилик тухуникай, фикир та­вуртIа, ни ийида? Чаз и гуьзел Самур дереда вичиз кутугай, чи инсанриз лайих­лу спортдин база, спортдин дворец, спорткомплекс чарасуз герек я. Къе гъиле кьун тавуртIа, пака ам жедач. Тагьирхуьруьн-Къазмаяр патал чара авунвай участокдал спортдин комплекс эцигиз башламишунни зи рикIин эрзиман мурад я. Амма, гьайиф хьи, чаз куьмек авач.

Абдулафис Исмаилов