Гьуьрметлубур, и цIарар кхьиз эгечIайла, кьилиз сада-сад инкарзавай гьар жуьре фикирар къвез гатIунна. Хияллу хьана зун: дидедихъ вафасузвал жедай кар я жал? Амма зи вилериз акур са агьвалатди кхьиниз мажбурна.
Ватандин ЧIехи дяведа гъуьлер кьена, хендедаяр гзаф амукьайди парабуруз чида. Лап чIехи пай дидейри, чпив гумай сад-кьве аялдиз дидевални, бубавални ийиз, уьмуьр давамарна. Дяведа телеф хьайи юлдашриз вафалувал хвена. Баркалла абуруз! Абурун тIварарни, крарни рикIелай фидач…
Дидедин вафалувиликай шаиррини гьикаятчийри рикIелай тефидай эсерар гзаф кхьенва. Зи фикирни дидедик квачир тахсир кутун туш.
…Чи дагъларин этегрив бине кутуна, яшамиш жезвай агьалийрик заз дустар хьанвайбурни ква. Абурукай сад-кьведахъ галаз алакъаяр стхавилинбурузни элкъвенва. Куь фикирдиз гъизвай дуьшуьш гьа ихьтинбурукай садан кьилел атайди я.
За ихтилат куднавай хуьре зи дустунин дидеди вичин уьмуьр тухвана, гьанай эхиратдин кIвализни хъфена. Зун чпин хуьруьз хквезвач лугьуз, дустари зак тахсирар кутаз хейлин йисар алатна. Эхирни кьисметди гьахьтин са югъ гана, чун са пуд дуст санал рекье гьатна. Заз акурвал, тIебиатди и хуьр патал гзаф дамахлу са пIипI ганва. Дустарикай сада, чпин хуьруьз атана, ана авай имаратрал кьил чIугун тавун кьабулнач. Им шура гьукуматдин девир тир. Хуьрера Аллагьдин кIвалерихъ — мискIинрихъ иесивилелди гелкъвезни виридалай алакьзавачир. Гзаф чкайра абур складар, клубар хьизни ишлемишзавай. ЧкIидай гьалдиз къвезвайбурни авай.
Пакадин юкъуз чун пудни хуьруьхъ галаз таниш хьун патал сейрдиз экъечIна. Хуьре юкьвай тIуз фенвай дерин кIам авай. Анал чIехи устадвилелди къванцикай эцигнавай вижевай муьгъни сагъдиз амай. Ада куьгьне вахтара дагъдин хуьрера кIел тавунвай чIехи устIарар хьайивилин шагьидвалзавай. Зун и имаратдин гуьрчегвили гьейранарнавай.
Рекьел экъечIайла, заз пуд лагьай дуст чахъ галачирди акуна. Ам муькъуьн хиве авай, хуьруьн чIехи пай галай пата чкIана харапIайриз элкъвенвай кIвалерин амукьайрал алай. Яйлухдалди вичин вилер михьзавай. Заз адан патав физ кIан хьана, амма патав гвай дустуни зун ахъайнач. Амни и хуьруьнви тир.
— А харапIаяр алай чкадал, — башламишна дустуни, — адан бубадин кIвалер алайди тир. Абур кIутадай акъуднавай дагъдин къванцикай эцигнавай. Килигайдан вил тухудайбур тир. Буба кечмиш хьана. Диде жегьилзамаз кьве хва галаз амукьна. Себеб вуч ятIа, Аллагьдиз хъсандиз чида, рухваяр дидедихъ галаз туькIвенач. Хуьр туна, абур гьар сад санихъ акъатна. Диде гъуьлуьз хъфена. Вичин цIийи гъуьлуьхъ галаз ада куьгьне кIвалер чукIурна, абурун къванерикай маса чкадал кьве мертебадин цIийибур хкажна.
“Исятда ам вичин рагьметлу бубадихъ галаз рахазвайди заз аквазва. Ша чна манийвал тийин”, — лагьана, гъиликай кьуна, зун мискIин галай патахъ тухвана.
Дустуни заз мискIиндиз килигун теклифунихъ метлеб авай. Ам дустунин бубадин гъилин имарат яз хьана. Къенепата гьар жуьре рангаралди куьгьне вахтара кхьенвайвал гуьрчегвал амай. Амма ада эцигай кIвал…
Эхь, гьуьрметлубур, вафасузвал залан гаф я. Чи лезги чIалан чIехи алим рагьметлу А.Г.Гуьлмегьамедова вичин словарда “вафа” гаф мукьвавилиз ва кIанивилиз “хаинсузвал” я лагьана кхьенва. “Вафасузвал” хаинкарвал, “вафа авачирвал” я лугьузва.
“Вафасуз дуст авайдаз душман герек туш”, тестикьарзава чи са мисалдани.
Дустуни авур ихтилатди зун къарсурна. А вахтунда адан дидедал чан аламай. Анжах чун хуьруьз хтай сифте йифиз ада вичин дидедин кIвале вучиз йиф авуначиртIа, зун гила гъавурда акьуна…
Мектебда кIелдай яшара авай, кIвал-югъ кутун тавунвай кьве хва аваз, гъуьлуьз хъфин, абурун кIвал чукIурна, къванерикай вичизни цIийи гъуьлуьз кIвалер эцигиз алакьун…
ЯтIани, чпин диде кечмиш хьайила, рухвайри итимвал хвена, адан иесивал авуна, сур-кьул атIана, Аллагьдин келимайрин ван япара аваз, ам вичин эхиримжи кIвале динжарнай. Лазим саягъда игьсанни ганай, халкьдин патай наразивилин чIалар арадал гъаначир. Дидедин гъалатIрилай гъил къачуз алакьай ихьтин рухваярни сагърай…
Азедин Эсетов,
Дагъустандин халкьдин духтур
