XXI асирдин сифте кьилера лезги эдебиятдиз атай бажарагълу жегьил шаиррикай сад Батманов Владик Нафирович 1995-йисан 16-октябрдиз Мегьарамдхуьруьн райондин Хуьрелрин хуьре дидедиз хьана. Гьеле ДГУ-дин филологиядин факультетда кIелдайла, Владик вичин ва лезги шаиррин шиирар хуралай фасагьатдиз кIелдай жегьил хьиз сейли хьанай.
Адан сифте шиирар, гьеле мектебда кIелдайла, райондин “Самурдин сес” газетдиз ва гуьгъуьнлай республикадин “Лезги газетдиз”, “Самур”, “Дагъустандин дишегьли”, “Кард” журналриз акъатиз башламишна.
Яратмишунрин рекьяй вичихъ зурба агалкьунар авай Владикакай, гьеле университетда кIелдайла, Дагъустан Республикадин кьилин стипендиат хьанай. Гуьгъуьнлай ам Дагъустандин халкьдин шаир Юсуп Хаппалаеван тIварцIихъ галай премиядиз лайихлу хьана. 2021-йисуз РД-дин Кьил Сергей Меликован къарардалди жегьилдиз Р.Гьамзатован тIварцIихъ галай гьукуматдин премияни гана.
2018-йисалай Россиядин Федерациядин писателрин Союздик квай Владика алай вахтунда Дагъустандин писателрин Союздин лезги секциядиз регьбервал гузва, гьакIни республикадин телевиденидин РГВК “Дагъустан” каналда “Вахтар ва инсанар” передачани тухузва.
В.Батманован шииррин кьве ктаб — “Билбил” (2012-йис), “Чубарук” (2017-йис) чапдай акъатнава. Шаирди вичин эсерар уьмуьрдин жуьреба-жуьре темайрай кхьизва. Гьар сеферда адан шиир кIелдайла, руьгьдин хцивал, гьиссерин михьивал, шадвални хажалат, багъри накьвадихъни дидедихъ авай цIигелвал гьиссда.
Владик Батманов алай аямдин татугайвилер, инсаниятдик къалабулух кутазвай вакъиаяр вири жегьил рикIиз кужумиз, рикIяй вичин шиирар кхьизвай чIалан устадни я. И гафар кьурубур туширди тестикьарун патал адан шииррай чешнеяр гъун бес я:
Папа хьрак фу чразмач,
Эвелан хьиз гам хразмач,
Кьеб эчIядай свас аквазмач,
Дегиш хьанва дуьнья михьиз,
Адан крар женни эхиз?..
Маса чешне:
Аквазамач малар, хипер яйлахда,
Гьич садани рикI амач ca кIвалахда,
Гадайрини, рушари хьиз, дамахда,
Акъатзамач кьил дишидай-эркекдай.
Эсеррин гьар са цIарцIи алай девирдин шикил чIугвазва ва шаирни, чи аямдин алаш-булашвал, кьил тикдиз кьунвай ришветбазвал, инсафсузвал акваз, гзаф секинсуз я.
В.Батманова, М.Жалилова, А.Къардаша, А. Мирзебегова, М.Бабаханова ва маса шаирри хьиз, Самур вацI тирвал кьве патал пай хьанвай багъри халкьдикай, адан кьадар-кьисмет хъсан хьуникай фикирзава, вацIал алай часпар гьар лезгидин рикIе авай цаз тирди лугьузва. Миллет кьве патал паюникай кхьенвай шаирдин шиирриз хас тир кьетIенвал адакай ибарат я хьи, ада чаз жуван руьгь, тIвар, ирс хуьниз эверзава:
Ацукь тийин, вацIук кутаз тахсирар,
Гьич садани эциг тийиз тIуб тупIал.
Ша, пакдиз хуьн чал алай чи лезги тIвар,
ВикIегьни жен кIвалахдални гафунал…
Гьар са инсандиз вичин хайи муг чими я. Яргъариз акъатайтIани, садани рикIе багъри накьвадихъ авай кIанивал квадардач, ам гьамиша рикIин къене хуьда. Владик Батманова вичин ватандикайни тIимил шиирар кхьенвач. Ихьтин эсерра жегьилдив гвай наз-дамах масад я. АкI я хьи, адаз вич цуьквери, дидеди хьиз, къужахда кьазва, капашдалди булахрай хъвайи цихъ земземдин цин дад гала. Ватандикай кхьенвай саки вири шиирриз михьи кIанивилин, вафалувилин гьиссер хас я. Ам тIебиатдин иервилел вичин ярдал хьиз ашукь я. Инал шаирдин “Ватан” шиирдин тIвар кьун бес жезва:
…Цуьквери зун кьазва чпин къужахда,
Вичин велед кьадай жуьре дидеди.
За ватандин иервилел дамахда,
РикIе аваз пак кIанивал эбеди.
Дамарар хьиз, фенвай къати вацIари
Дуьазава гьамиша зи гуьгъуьниз.
Зи дидедин ванцелди заз кIамари
Эверзава хайи ватан, муг хуьниз.
Эхь, ватандилай багьади инсандихъ авач. Жуван чил кIани инсандиз, чуьлдай гьатта цуьк атIузни гьайиф къведа.
Эхиримжи йисара гзаф хуьрер ичIи жезва. Чкадал кIвалах, яшамиш хьун патал бязи къулайвилер тахьун себеб яз, гзафбур, кьил хуьз, гъурбатдиз куьч жезва. Йиф алукьайла, пенжерра эквер авачир, варцел дапIар алай кIвалер, гьайиф хьи, гзаф жезва. И кардини шаирдин рикIик къалабулух кутазва. Са вахтара, кьеб эчIягъиз, лайлай лугьуз, аялрин ванер хьайи кIвалера къе авайди мукар авунвай къушарин ванер я. Ада “Хайи чилин сагьиб хьухь!” лугьуз эверзава:
…Бубад кIвализ яна тIапIар,
Кеферзава гъурбатда.
РикIел ала херни кьацIар,
И зулум мус алатда?
Лежбер жемир чарад никIе,
Хайи чилин сагьиб хьухь.
Гъурбат твамир жуван рикIе,
Жувахъ намус, айиб хьухь!
Владик Батманова муьгьуьббатдин лирикадани вичин гаф лагьанва ва гележегдани лугьудайдахъ инанмиш я. Адан эсеррихъ авай гьиссерин чимивал хьрай акъудай лезги фахъ жедай хьтинди я. Ам гьар са инсандиз мукьвани я, танишни. Вичин кIани ярдиз вафалувал къалурун паталди шаирди вич гьар гатфариз гьа са мукал хквезвай чубарукдив гекъигзава:
Чубарук хьиз, зун ви мукал хквезва,
Ви хуш къамат рикIеваз, зун къекъвезва.
Анжах вун я рикIиз мукьва хьайиди,
Муьгьуьббатдин чимивал заз гайиди.
Жегьил шаирдин муьгьуьббат ялавлу я. Адан рикIиз сабур тагузвайди яр маса хуьре хьун я. Ихьтин сузадин гьарай чаз адан агъадихъ галай цIарарай къвезва:
… Яр, ви рикIин къене зи рикI куда за,
Ваз кIанивал зун амай кьван гуда за…
Муьгьуьббатдихъ неинки са чаравал, суза, накъвар гала, ада гьакIни жегьилрин рикIериз бахтлувал, зиреквал, пIузаррал хъвер гъида. КIанивилин ялавлу гьиссери жаллатIдикай игит ийида, игитдикай — жаллатI. Муьгьуьббатдин есирда гьатнавай шаирди кIани ярдин гуьзел къамат ачухун патал вичин шиирра сад-садаз ухшар тушир, чпихъ тешпигь авачир поэтикадин кьетIен алатар ишлемишзава. Са шумуд чешне гъин:
Ви вилерихъ къекъвенай зун,
ЧIиж цуькведихъ къекъведайвал.
Валай даим элкъвенай зун,
Лекь дагъларал элкъведайвал.
“ЧIиж цуькведихъ къекъведайвал” шиирдай
За ви капал вири гъетер эцигда,
Варзни гъида ваз савкьат яз гун патал.
Ви кIвачерик вири цуьквер эцигда,
За гьар са затI муьтIуьгъарда вун патал.
“За ви капал вири гъетер эцигда…” шиирдай
Владик Батманован яратмишунра виридалайни гегьенш чка дидедиз бахшнавай шиирри кьазва. Идалди жегьил шаирди вичин уьмуьрда дидедихъ авай чIехи кIанивални зурба къиметлувал къалурзава. Эхь, диде дуьньядал гьар са касдиз виридалайни багьа я. Лезгийри лугьуда: “Веледдин тупIуз фейи цаз дидедин рикIе акьада”. Вичин баладикай инсан хьун паталди дидеди вичел вири азабар къачуда.
Ахвар тийиз, за ваз гузвай
Дидедин нек гьалал хьуй.
Азиз бала, къуй лап вакай
Ватан хуьдай кьегьал хьуй.
Кьуьзуьвал виридахъ гала. Инсандин уьмуьрдин зул я лагьайтIани жеда. Жув жегьил яз, кьилиз шекердин ранг янавай, йисар алатурдавай зайиф, кьуьзуь жезвай диде акун рикIиз азаб гудай кар я. Кьуьзуьвилиз мукьва жезвай дидедин къамат шаирди икI ачухзава:
ЯхцIур йисав агакьнава яшар ви,
Шагь дагъд кьил хьиз, рехи хьанва чIарар ви,
За датIана хуьда вине пак тIвар ви,
Гьайиф, гьайиф къе зи диде кьуьзуь жез,
Адан чIулав яргъи чIарар рехи жез.
В.Батманов алай аямдин лезги эдебиятдиз атанвай жегьил нефес я. Гьар са шиир кхьиналди ам чIехи жезвайди, са къамат ачухдайла, ада жуьреба-жуьре гекъигунрикай менфят къачузвайди кIелзавайбуру кьатIузва. Къенин девирдин вилерай килигиз, рикIяй шиир кхьизвай шаир я ам. Владик Батманова Е.Эминан, С.Сулейманан, Х.Тагьиран, Ш.-Э.Мурадован ва А.Саидован баркаллу рехъ давамардайдахъ умудлу я. Къуй вахъ мадни зурба агалкьунар хьурай!
Гьажи Гашаров,
литературовед, профессор