Кьехуьл шаир
Кьехуьл Дагълар… Ихьтин тIвар алаз сифте шиирар за 1961- йисуз Ахцегь райондин “ЦIийи дуьнья” газетдай кIелнай. За гьеле 10-классда кIелзамай. “Кьехуьл” заз “ЦIехуьл” хьизни тир. Бязи вахтара — шаирдин фамилия хьизни. Гуьгъуьнлай чир хьана: Кьехуьл Ахцегь райондин хуьр я, Ялахъриз мукьва, Самурдин кьакьан гирведал алай… 1966-йисуз а хуьр, чи дагъларин гзаф масабур хьиз, арандиз куьчарна. Кьехуьлар — Мегьарамдхуьруьн райондин Гилийрин хуьруьз. Дагъларан хизанни ана фаракъат хьанва.
Шаирди яргъал йисара “Коммунист” (гила — “Лезги газет”) газетдин редакцияда мухбирвиле кIвалахна. Асул гьисабдай культурадин хилез къуллугъна. Дагъларан тIвар адан чIалариз (“Колхозчи руш” ва “Комсомол”) композиторри музыка кхьейла машгьур хьана. Ахпани адан “Чанахда варз” тIвар алай шииррин ктаб чапдай акъатна. Им ажайиб тIвар тирди вирида гьиссна.
Амма и тIварцIин мана чIехи устад, вичини датIана жегьил авторрал къаюмвал тухуз хьайи Шихнесир Къафланова ачухарнай: “Майдандиз хци кьатIунрин, чун элкъуьрна кьунвай тIебиатдиз адетдин тегьерда килиг тийизвай маса шаир атанва”.
Дугъриданни, и ктабда чи дагъларин тIебиатдиз хас шикилар гзаф гьатнава. Дагъви чубандиз — жегьилдиз йифен вахтунда некIедив ацIанвай чанахдай хъуьрезвай вацран чин акуна. Жегьилдин рикIе кIани ярдин шикилдал чан атана, ам вири дуьньядиз маса вилерай килигиз гатIунна. Берекатрив ацIанвай дуьньяда рикIе муьгьуьббат рахадачни!
Дагълар вични аял чIавалай чубанвал авур хва я. РикIе ажайиб гьиссерал чан къвезвай. И кар чи устад шаиррикай Алирза Саидоваз акуна, ада Дагълараз Москвада Литинститутдик экечIдай мумкинвал гана. Ана кIелна хтана, шаирди, винидихъ къейднавайвал, вичин уьмуьрдин рехъ милли газетдихъ галаз алакъалу авуна.
Дагъларан къелемдикай цIудралди очеркарни зарисовкаяр, фельетонарни рекьерин къейдер хкатна. Шиирар кхьинин рекьяйни ам вилик фена. Чи литературадин тарихда гьатнавайвал, Дагълар Абдуллаева Литинститутда урусрин машгьур шаир Сергей Смирнован семинарда кIелна. Аламатдин жуьреда муаллимни адан ученик тIебиатдал рикI алайбур хьана. Ада Дагъларан хейлин шиирар урус чIалаз таржума авуна, 1969-йисуз “Советская Россия” чапханада кьилдин ктаб яз акъудна. Адан сифте гафуна къейднава: “Лезгийрин шаир Дагълар Абдуллаеван цIийи шииррин кьилин тема дагъви инсанар ва дагъларин тIебиат я. Ам вичин хайи ватандал ашукь я, и ашукьвал адан эсеррай кIелзавайбурувни агакьзава. Философиядин веревирдерин шиирар генани фикир желбдайбур я. Шаирди чилин кьилин девлет инсан тирдакай, ам галачиз амай са девлетдихъни метлеб авачирдакай шииррин чIалалди кхьизва. Шаирдилай еке месэлайрикай лап куьрелди лугьуз, фикир метлебдив агакьариз алакьзава”.
Им гъвечIи къейд туш. Критикдин гьахълувал шаирдин кьуд цIарцIин шииррикай ибарат “Фикирар” тIвар алай ктаб кIелайлани, ашкара жезва.
Шаир 1966-йисуз СССР-дин писателрин Союздин членвиле кьабулна. Чи гъилера адан, винидихъ тIварар кьунвай ктабрилай гъейри, “Гатфарин гъед”, “Сирнавзавай булутар”, “Алцифай ятар”, “Дагъларин рекьер”, “Сурара гъед” ва маса ктабар, очеркарни фельетонар ама.
Журналист яз, ада кIвачелай тавур пIипI чи Лезги ватанда амач жеди. Вичиз акур нукьсанрикай фельетонар, хъсан крарикай ва инсанрикай очеркарни зарисовкаяр кхьена. Гзафбурун рикIел Дагълар вуж ятIа гилани алама. РикI тIар хьайибуруни, шад хьайибуруни адаз тегьне ядач, къилихдин кьетIенвал яз къейдда…
Шаир Алирза Саидовахъ “Ша, фин, Дагълар, Рутулиз” кьил ганвай шиир ава. Вучиз Рутулиз? Вучиз Дагълараз теклифзава чIехи устадди? Аквар гьаларай, и кьве касдизни Рутула хванахваяр гзаф авай. Рутулви ашукь Жамисеб Саларов неинки рутул чIалал, гьакI лезгидалдини вичи туькIуьрнавай манияр лугьудай устад тир. И пуд устад санал кIватI хьайила, яраб абурун сесерихъ гьихьтин гьайбат жедайтIа! Заз Хъуьлуьдани, Рутулани, Лучекани, Шиназани, Ихрекани, ЦIахурани и пуд устаддизни еке гьуьрмет хьайиди рикIивай аннамишдай мумкинвал хьана. ГьикI хьи, винидихъ тIвар кьунвай шиирди зунни а рекьериз акъудна. Халисан дагъвияр, дагълар хуьзвай рухваярни рушар ава Рутула! Алирза Саидова Дагълараз усал рухвайринни рушарин патав мугьманвиле ша лагьанвач!..
Журналист ва шаир яз, Дагълар Абдуллаева “Лезги газетдин” тарихда тунвай хъсан гелерикай сад, зи фикирдалди, ада шиирралди кхьенвай очеркдин жанр я. Публицистикадин и жанр шииратда тун, зи кьатIунрай, устадвал я. “Алцифай ятар” ктабда “Дагъдин лекь”, “Бахтунин шив жагъай кас”, “Агъсакъал”, “Кьве гъил”, “Къуьнел рагъ” ва маса очеркар гьатнава. Абур чи дагъларин чубанрикайни малдаррикай, арандин багъманчийрикайни саларбанрикай я. Чпин устадвилел гьалтайла, абур эпикадинни лирикадин (гьерекатринни гьиссерин) поэмайриз барабар я.
Фельетонар кхьинин жигьетдай Д.Абдуллаева И.Вагьабован ирс давамарна. Гьар са эсер къаб алаз, цаз алаз, ригейрив чухваз, кхьенва…
И ирс алай аямдин чи къелемчийри давамарзава. Къе чна чи кIелзавайбуруз ва Д.Абдуллаеван ирссагьибриз адан 90 йис тамам хьунин юбилей тебрикзава. Йисар, девирар, несиларни алатиз фида, шаиррин хъсан ирс халкь амай кьван давам жеда. Д.Абдуллаеван ирсиникайни гьакI лугьуз жеда…
Мердали Жалилов
