“Илимда гегьенш шегьре рехъ авач. Анжах галатунихъай кичIе тушиз, къван квай жигъиррай экъечI­дайди адан нурлу кукIушрив агакьда”, — лагьанай машгьур алим, философ Карл Маркса. И гафар Да­гъустандин госуниверситетдин химиядин факультетдин преподаватель, химиядин илимрин кандидат, вичин ери-бине Кьасумхуьрелай тир  Шамсият  Балаевадизни  талукь я лагьайтIа, зун ягъалмиш жедач.

Шамсият Балаева (Аминова) тIвар-ван авай алим, технический илимрин доктор, саки 20 йисуз Дагъустандин технический университетдин ректор хьайи Маил Аминован ва химиядин илимрин доктор, ДГУ-дин профессор Осман Шабанован несилрикай жезва. Гьелбетда, и карди Шамсиятаз вичин пеше хкягъуниз таъсирна. Амма кIеви къаст, дерин чирвилер, илимдал рикI хьуни ам алимвилин дережадив агакьарна.

Ш. Балаева 1986-йисан 11-февралдиз Кьасумхуьрел Абдулмежидан хизанда дидедиз хьана. 2003-йисуз агалкьунралди школа куьтягьай руш ДГУ-дин химиядин факультетдик экечIна. Вузда сифтеди­лай анжах вадралди кIелиз, анин илимдин уьмуьрда активвилелди иштиракиз хьана. 2-курсунин студентка яз, Ш.Балаевади 2005-йисуз Москвада кьиле фейи “Шаг в будущее” Вирироссиядин жегьилрин илимдин конкурсдани иштиракна.  Ам РАН-дин академик, профессор, Д.Менделееван тIварунихъ галай Россиядин химиядинни технический университетдин сад лагьай пре­зидент хьайи Павел Саркисован къул алай дипломдиз лайихлу хьана.­

2008-йисуз ада вуз “химик” пешедай яру дипломдалди акьал­тIарна.

2009-йисуз мурадар рикIе авай ва гьа са вахтунда жегьил диде Шам­­сият Абдулмежидовна ДГУ-дин аналитикадинни фармацевтикадин химиядин кафедрада аспирантурадик экечIна. Вичин илимдин кIвалах ада чIулав лекьинин (печень) азарар сагъардай набатат къалгъандин са жуьре (расторопша­ пятнистая) ахтармишуниз бахшна.

2014-йисуз Шамсият Абдулмежидовна вичи кIелзавай кафедрада лаборантвиле кIвалахал акъвазна, илимдин ре­кьяй ахтармишунар ийиз алахъна. 2015-йисуз ада Пятигорск­дин вуздилай гуьгъуьнин гьазурвилин ва пешекарвал хкажунин центрада “Фармацевтическая химия и фармакогнозия” программадай курсар акьалтIарна. 2020-йисалай чирвилер ахтухарун патал ДГУ-дин биологиядин факультетдин ботаникадин кафедрада магис­тратурада кIелна ва анаг яру дипломдалди акьалтIарна. 2021-йисуз ам Россиядин Федерациядин Президентдин стипендиядиз лайихлу хьана. И йисалай Ш.Абдулмежидовнади ГИА-дин предметный комиссиядин эксперт язни кIвалах­зава. 2022-йисуз ада Алтайдин госуниверситетда алай аямдин биотехнологийрин сирер дериндай чирунин  программадай пешекарвал генани хкажна.

Гьа и йисан гатуз пешекарди Краснодар шегьерда Кубандин госуниверситетдин диссертацийрин советдал “Идентификация и опре­де­ление БАВ в плодах расторопши­ пятнистой [Silybum Marianum (L) Gaertn.], дикорастущей в различных почвенно-климатических зонах” темадай диссертация агал­кьунралди хвена ва химиядин илимрин кандидатвилин тIвар къачуна.

Аспирантурада кIелдай йисарани Ш.Балаевади виридуьньядин ва Россиядин илимдинни практикадин шумудни са конференцияда иштиракна. Адан гъиликай къадалай ви­низ макъалаяр хкатнава. Абур Scopus-, Web of Science-, ВАК-дин журналра гьатнава, бязибур ингилис чIалаз таржума авунва. Кьилди къачуртIа, 2020-йисуз “Сверхкритические флюиды: теория и практика” журналда акъатай “Экстракция жирного масла из плодов расторопши пятнистой сверхкритическим диоксидом углерода”, 2021-йисуз кхьей “Влияние климатических условий Республики Дагестан на содержание жирного масла и других биологически активных веществ в плодах расторопши пятнистой”, “Определение белковой ценности плодов расторопши пятнистой, произрастающей в Республике Дагестан” ва маса макъалайрин тIварар кьаз жеда.

Алай вахтунда Шамсият Абдулмежидовнади аналитикадинни фар­мацевтикадин химиядин кафедрадин преподаватель ва учебный мастер яз кIвалахзава, дармандин набататрал ахтармишунар давамарзава.

Ам 2 веледдин къайгъудар ди­де, вафалу уьмуьрдин юлдаш я.

Заз Ш.Балаевадихъ галаз телефондай ачух суьгьбет ийидай мумкинвал хьана. Сифте яз фикирдиз атай суални ихьтинди тир:

• Шамсият Абдулмежидовна, чаз чизва хьи, химия са акьван регьят илим туш. Куьне ам гьикI хьана хкяна?

— Жув элкъвена кьунвай затIар, тIебиатдин гьалар чир хьунал, абур ахтармишунал зи рикI ала. Химия да­­­тIана вилик физвай илим я. Дуьнь­ядал халкьнавай гьар са затI химиядин шейэрикай ибарат я. Къа­чуртIа чи беденда кьиле физвай гье­рекатар — нефес чIугун, незвай фу иливарун, нервийрин импульсар фин — вири химиядин процессар я.

• Куьне кхьенвай кIвалах­дихъ гьихьтин метлеблувал ава?

— Алай вахтунда инсанрин арада чIулав лекьин азарар гзаф чкIан­ва. Чна ахтармишнавай набататдик (расторопша пятнистая) абур сагъардай шейэр ква. Гьаниз килигна и хъчадиз фармацевтикада гзаф къимет ава. Адалайни къецяй, чи республикада и набатат промышленный къайдада гьасилдай ва адан бинедаллаз чкадал дарманар акъуддай тIебиатдин хъсан шартIар ва мумкинвилер ава.

• Илимдал машгъул хьун ва гьа са вахтунда хизанни кьиле тухун регьят туш. Квез никай куьмек хьана?

— Сифтени-сифте — дидедикай. ГъвечIи чIавалай за жуван вилик диде шадарун патал месэлаяр эцигдай. Дидедин хъвер заз гьава хьиз я. Ада зак гьевес кутуна, гьамиша зи руьгь хкажиз алахъна. Гзаф куьмек уьмуьрдин юлдашдикай хьана. Гьар сеферда четинвал гьалтайла, ада зун нетижа хъсанди жедайдахъ инанмишардай. ЧIехи насигьатар заз диссертациядин руководитель, химиядин илимрин доктор, гьуьрметлу Арсен Шамсудиновича гана. Ада заз да­тIана ахтармишунрин рекьер къалурна, кIвалахдин гъавурда туна. За виридаз рикIин сидкьидай чухсагъул лугьузва.

• Алай девирдин жегьилрихъ элкъвена, куьне вуч лугьудай?

— КIелунрал рикI хьана кIанда. Школа куьтягьна, вузрик экечIдай­ла, яргъариз фин герек туш. Да­гъус­тандин вузрихъ хъсан пешекарар гьазурдай алай вахтунда вири мумкинвилер ава. Чи республикада ахтармиш тавунвай гзаф терефар, месэлаяр вири квез ачух я, гьуьрметлу жегьилар!

Ш.Балаевадин уьмуьрдин ва илимдин рекьикай рахайла, чаз адан диссертациядин руководитель, ДГУ-дин профессор, аналитикадинни фармацевтикадин хи­мия­дин кафедрадин заведующий Арсен Рамазанова ихьтин баянар гана: “Шамсият Абдулмежидовна иллаки жавабдар, кIвалахдик сифте яз кьил кутадай, кьетIен фикирар­ авай пешекар я. Ам акьалтзавай не­силдал вичин чирвилер агакьариз кIевелай чалишмиш жезва. Кол­­лективдин, студентрин патай адаз еке гьуьрмет ава. Ихьтин акьал­­тIай хъсан инсан чи арада хьунал за дамахзава”.

Жуван ватанэгьлидин дережадал зани шадвалзава. Къуй адахъ чандин мягькем сагъвал, хизанда хушбахтлувал ва кIвалахда мадни еке агалкьунар хьурай!

Зарият Агъарагьимова