2023-йисан 1-январдилай багьа металлрикай гьазурнавай, яни заргарвилин шейэрихъ галаз алакъалу карчийривай налогар гунин кьезил къайда мад ишлемишиз жезвач. И хилен карчияр гьакIни патентрин системадикай менфят къачунин ихтиярдикай магьрумнава. Законодательстводик кухтунвай ихьтин дегишвилер Госдумади кьабулнава. И кар, маса уьлквейрин валютайрив гекъигайла, манатдин къимет, геополитикадин гьалар себеб яз, агъуз аватунихъ галаз алакъалу я.
Дегишвилер кухтунин теклиф гайибуру гъавурда твазвайвал, и кардин макьсадрик акатзава: налогар гуникай кьил къакъудун патал чIехи бизнесдиз куьлуь паяриз пай жедай мумкинвал тагун, бюджетдиз къвезвай налогрин кьадар йиса 20-30 миллиард манатдин гзафарун, заргарвилин безекар кьилдин ксари НДС тагана, яни инвестицияр яз маса къачузвай багьа металлрин тикейрикай гьазурдай мумкинвал тагун.
Икьван чIавалди йиса 219,2 миллион манатдив агакьна къазанжияр къвезвай ва штатда 130-дав агакьна ксари кIвалахзавай компанийриз налогар гунин кьезил къайда ишлемишдай ихтияр авай. Йиса 60 миллион манатдив агакьдалди къазанжияр къвезвай ва 15 касдив агакьна къуллугъчияр авай кьилдин карчийриз (ИП) налогар гунин патентрин къурулушдикай менфят къачудай ихтияр авай. Кьезил къайдада налогар гузвай компанияр ва ИП-ар НДС гуникай азаднавай, абуру къазанжийрилай сад тир 6 процентдин налог ва я къазанжийринни харжийрин арада амукьзавай тафаватдилай 15 процент налог гузвай. И налогар регионривай мадни агъузариз жезвай. ПСН ишлемишзавай кьилдин карчийри тайин кьадар налог гузвай. Ам лагьайтIа, региондилай, къуллугъчийрин кьадардилай, ийизвай кIвалахдилай аслу тир.
Къанундик кухтунвай дегишвилер къуватда гьатайдалай кьулухъ налогар гунин умуми къайдадал алуднавай заргарвилин бизнесдал ацалтзавай пар артух жеда. Ада агъадихъ галай ставкайрай налогар гуда.
Компанийри: къазанжийрилай гузвай налог — 20 процент, НДС — 20 процент, эменнидилай, транспортдилай, чилелай — 2,2 процент.
ИП-ри: НДС – 20 процент, НДФЛ — 13-15 процент.
Дегишвилери гьикI таъсирда?
Санкцияр, хаммалдин къиметар хкаж хьун, заргарвилин хел кIевидаказ идара авун, гьа жергедай яз чарасузди тир маркировка авун, гила лагьайтIа, налогарни хкажун. Гьисабзавайвал, налогар гунин кьезил къайда къуватдай вегьини заргарвилин базардин 90 процент иштиракчийриз таъсирда. Иник лагьайтIа, 14 000 компания ва ИП акатзава.
ГъвечIи карханайриз бизнес кьиле тухун эхиримжи 2-3 йисуз гьакIани четин тир — арадал атанвай муракаб гьаларин нетижада заргарвилин шейэрин къиметар 20-30% хкаж хьанва. Идан себеб ам я хьи, багьа ракьарин ва къашарин къиметар багьа хьанва, заргарвилин безекар гьазурун патал лазим тир бязи шейэр лагьайтIа, Россияда акъудзавач, абур къецепатан уьлквейрай маса къачуниз мажбур я. И кардихъ галаз алакъалу четинвилер исятда мадни гзаф жезва.
Агьалийрин муьштеривилин мумкинвилер, гьакIни къазанжияр агъуз аватун давам жезва. Безекрин къиметар хкажуни заргарвилин хел михьиз кIватунал гъун мумкин я. Гьаниз килигна, чIехи пай компанияр чпин хийир (маржа) тIимиларуниз мажбур жезва.
Заргарри гьисабзавайвал, УСН къуватдай вегьини заргарвилин 94% компанияр агалунал ва, нетижа яз, 200-300 агъзур кас кIвалах авачиз амукьунал гъун мумкин я. Бюджетдиз къведай налогрин кьадарни артухарун шак алай кар яз гьисабзава — заргарвилин безекар асул гьисабдай “рехи” ва “чIулав” базарра, яни чинебадаказ маса гуда.
И хиле кIвалахзавай карчийрин са кьадар паюни бизнес къецепатан уьлквейриз — Индиядиз, Китайдиз, Туьркиядиз, Таиланддиз ва Италиядиз акъудунни фикирдиз къачунва. И уьлквейрин заргарвилин хилера налогриз талукь къанунар Россияда авайбурулай хъуьтуьлбур яз гьисабзава.
Ж. Саидова
