Изумруд Гьажигороевна Аджиева Хасавюрт шегьерда къуллугъчийрин хизанда дидедиз хьана. Шегьердин юкьван школа, ДГМИ-дин лечебный факультет акьалтIарна. Вилер сагъарунин рекьяй махсус чирвилер къачурдалай кьулухъ (1979-йис) къенин йикъалди ада гьа са чкада — Республикадин офтальмологиядин больницада хирургвиле кIвалахзава. И рекьяй ам кьилин категория авай пешекар, Дагъустан Республикадин лайихлу духтур, чи саки вири районрани шегьерра машгьур ва гьуьрметлу инсанрикай сад я. Адан суьгьуьрдин гъилери вишералди инсанриз (жегьилриз ва агьилриз) вилерин ишигъ хуьдай мумкинвал гана! Адан патав, хийирдин меслят кIанз, саки гьар юкъуз цIудралди куьмек герекбур къвезва. КIусни дамах, лавгъавал течир и инсанди, Республикадин чIехи духтурди, вирибуруз вичелай алакьдай кьван куьмекар гузва.
И йикъара чи корреспондент М.Жалилова, адан гуьзчивилик кваз, вичин вилерин сагъламвал хъсанардай, экв хуьдай серенжемар мад сеферда кьабулна. И суьгьбетни духтурди гьа чIавуз авурди я.
— Дугъриданни, — лугьузва Изумруд Гьажигороевнади, — Кьиблепатан Дагъустандай, иллаки лезги районрай, чиниз куьмек кIанз, яни вилер хуьз, амай районрив гекъигайла, инсанар тIимил къвезва. Амма им лагьай чIал туш хьи, анра вилерин азаррикди начагъбур авач. Гьакъикъат масад я. Чи патав азарлуяр, иллаки аяларни дишегьлияр, крар лап кIеве гьатайла, яни азар саки гъалиб хьайила, духтурривай куьмек тежезмайла къвезва…
Яшайишдин ва чарарин отдел
ИкI тахьун патал чна, глаукома (вилерин дамаррин гьерекат) вуч азар ятIа, ам гьикьван хаталуди ва садлагьана чир тежерди ятIа, “Лезги газет” кIелзавайбуруз суьгьбет авун кьетIна. Лезгийрикай чина лап хъсан духтурарни (Селимхан Селимханов, Гизела Тагьирова, Руслан Тагьирбегов ва мсб), сестраярни ава. Вилер хуьн патал ина гьар садав герек тир куьмекар ва мумкинвилер агакьда!
Гила глаукома азардикай, адан асул лишанрикай.
— Эхь, дугъриданни, глаукомадик азарлубуру чина ва вилик фенвай маса уьлквейрани вилерин вири жуьрейрин азарар квайбурун арада 15-20 процент тешкилзава. Яни и азар (глаукома) инсанар уьмуьрлух яз экуьникай магьрум хьунин асул себебрикай садаз элкъвенва. Яшар 40 йисалай алатнавайбурун арада глаукома авайбурун кьадар 1,5-2 процентдив агакьзава. Имни гъвечIи рекъем туш.
Глаукома азардин хаталувал ва агъурвал квехъ галаз алакъалу я? ГьикI арадал къвезвай азар я? И суалриз акьалтIай жавабар гьелелиг гуз хьанвач. Ам арадал гъизвай себебар лагьайтIа, гзаф ава. Инсандин беденда кьиле физвай вири гьерекатрикай, дегишвилерикай вилериз хабар жезвайди я. Гьавиляй, вилериз килигна, пешекарривай хейлин азарарни тайинариз жезва, идаз иридодиагностика лугьузва.
Глаукома арадал атуниз инсандик акатзавай хейлин маса азарри, месела, нервийрин кIвалах къайдадикай хкатуни, дамарра ивидин гьерекат артух хьуни, набат азар (сахарный диабет) акатуни ва икI мадни маса себебри рехъ ачухзава. Идалайни алава, глаукома несилдилай несилдал къвезвай азарни я. Дидедин ва я бубадин эсилда ахьтин азар квай кас хьанатIа, нубатдин несилрин векилрикни и азар акатун мумкин я. Куьрелди, глаукомадиз себебар гзаф ава.
Маса хаталувал а кардихъ галаз алакъалу я хьи, глаукомади гзаф вахтара вичикай хабар гудач. Яни, и азар кваз вахтар гзаф алатайлани, инсандин вилер я тIа жедач, я — ква. Инсанди экв квахьзавайди лап геж гьиссда. Бязибуру и карни, яни вилер галатун, кьил агъур хьун, экв зайиф хьун, вилерикай чIулав тIветIвер хьтинбур карагун ва маса гьалар яшарилай аслубур, ял ягъайла, алатдайбур яз гьисабда. Гьайиф хьи, экв квахьзавайди, ам арадал хкиз тежедайди аннамишзавач. Экв тамамвилелди куьтягь хьайила, духтурдин патав атайтIани, ахьтиндаз куьмек хгуз жедач. Яни Аллагьди гайидан я къадир, я хуьдай тегьерни чир хьанач лугьуда. Экв хкахьайдалай кьулухъ ийизвай алахъунар гьаваянбур жезва.
Гьавиляй лугьузвайди я, глаукомади буьркьуьвал, вичикай хабарни тагана, мукьва ийизва.
Глаукома маса жуьредани гьалтзава. Вилер, са вил ва я кьведни, тIа жеда. А тIал кьилиз яда. Йифен ахвар, йикъан кьарай квадарда. Экуьниз килигайла, иллаки йифен вахтунда, лампадал хважамжамдин рангарин элкъвей зулар алайди хьиз аквада. Вилерин лацар яру, нинедиз рагъул къацувал яда, гагь-гагь кьил элкъвез, экъуьчун къведай хьиз жеда. Ихьтин гьалари инсан духтурдин патав фад финиз мажбурда. Амма, винидихъ лагьанвайвал, вирибурухъ и жуьредин глаукома жедач. Ам авайди кар-кардай фидалди гьиссдач. Гьа и карди азардин вилик пад кьунни, вилерин экв хуьнни четинарзава.
Гьавиляй чна, офтальмологри, вири дуьшуьшра тикрарзава: гьар гьихьтин себеб аваз инсан поликлиникадиз фейитIани, иллаки яшар 40-далай алатайдалай кьулухъ, тIазвай органрихъ галаз санал вилерин гьални, давленини ахтармишун чарасуз я. ГьакIни, са тIарвални авачирлани, вилер, йиса садра хьайитIани, пешекар духтурриз къалурна кIанда.
Вилерин дамаррин ивидин гьерекат лап регьятдиз ва лап фад ахтармишиз жезва. ТIал-квални галачиз. И кардикай садазни кичIе тахьун лазим я. Вилерин давление авайди вахтунда, яни азар яцIа гьатдалди, чир хьуни адан вилик пад кьадай, вилерин экв яргъалди хуьдай мумкинвал артухарзава. Гьелбетда, и кар патални пешекар духтуррин (абур гьар са поликлиникада ава) патав, я тахьайтIа чи больницадиз (Махачкъала шегьер, Шихсаидован (виликан Гоголан) тIварунихъ галай куьче, 41-нумрадин кIвалер), маса махсус клиникайриз, центрайриз фин чарасуз я. Абурни алай вахтунда чи гьар са шегьерда ва районда хьанва.
Мад са кар чи кIелзавайбурун рикIел гъиз кIанзава: эгер куь вилери са гьихьтин ятIа къулайсузвал (абур гьихьтинбур жедатIа, чун винидихъ раханва) гьисс ийиз башламишнаватIа, гежел вегьин тавуна, вилер ахтармишун чарасуз я.
Глаукома авайди фад чир хьайитIа, адан вилик пад са операцияни галачиз, дарманрин, я туш махсус нурарин (исятда вилер сагъарунин гзаф жуьреяр чир хьанва) куьмекдалди кьаз жеда. И жуьреда азарлудаз куьмекар гуз тахьайтIа, ахпа операция авуниз мажбур жезва. Амма операцияр авуникай кьил къакъудиз алахъдайбур, кичIебурни гьалтда.
Чна тикрарзава: алай вахтунда вилерин операцияр авунин техника ва технологияр лап вилик фенва. Операция са тIал-квални галачиз, лап вини дережада аваз тамамарзава. Чи клиника республикада фадлай кардик квайди, лап хъсан пешекарралди, тадаракралди, дарманралди таъмин тирдан гъавурда гьар сад акьунайтIа кIанзавай. Са мус ятIа Москвадиз, Ростовдиз, Краснодардиз, гьакI маса яргъал шегьерриз фена, ийизвай операцияр гила чина, гьа чкадал, са артух харжиярни галачиз ийизвайди чир хьухь!
Чун, духтурар, чи медицинадин алакьунрихъ, чи мумкинвилерихъ дериндай инанмиш я. Чахъ азарлуярни инанмиш хьайила, азаррин вилик пад кьун генани регьят жезвайдал шак гъимир…
И.Гь.Аджиева,
РД-дин лайихлу духтур
