(Эвел — 49-50-нумрайра)

Ругуд лагьай къайда

Аллагь-Тааладин тIварар тайин кьадардалди сергьятламиш туш

Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) гьадисда лагьанва (мана): “За тIалабзава Вавай Вахъ авай Ви вири тIвараралди, Вуна Ваз тIварар яз ганвай ва я Вуна Ви Ктабда авудна ракъурнавай, ва я Вуна Ви халкьнавай затIа­рикай садаз (бендедиз) чирнавай, ва я Вуна “гъайбдин чирвилера” Жував тунвай (садазни раиж тавуна…)” (Агьмад, Ибн Гьиббан, аль-Гьаким; сагьигь).

Вуч Аллагь-Таалади, бендейриз хабар тагана, Жував “гъайбдин чирвилера” тун хкя­наватIа, абур тайинардай (сергьятламишиз) ва я чирдай мумкинвал садахъни авач.

Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) маса гьадисда лагьанва: “Гьакъикъатда, Аллагьдихъ кьудкъанни цIекIуьд тIвар ава — виш — сад квачиз. Ни абур гьисабайтIа (яни гафар хуралай чирна, манайрин гъавурда гьатна­, абура авай метлебралди Аллагьдиз иба­да­тай­тIа), ам Женнетдиз фида” (Агьмад).

И гьадисда Аллагьдин тIварар тайин тир кьадардалди сергьятламишнавайди (кьудкъанни цIекIуьдалай гзаф авачирди) къалурзавач. Эгер гьадисдин макьсад тIва­рарин кьадардин гьакъиндай тайин тир сергьят къалурун тиртIа, ана ихьтин келимаяр жедай: “Гьакъикъатда Аллагьдин тIварарин кьадар кьудкъанни цIекIуьд я, ни абур гьисабайтIа, ам Женнетдиз фи­да…”.

И гьадисдин мана гьакъикъатда масад я: дугъриданни, Аллагьдин тIварарин кьадар Адахъ галаз алакъалу крарикай я ва ни абур гьисабайтIа, ам Женнетдиз фида. И гьадисда гьалтзавай “ни абур гьисабай­тIа, ам Женнетдиз фида” жумлади адалай вилик квай жумла тамамар хъийизва (яни ам мана-метлебдин жигьетдай алава хьиз я). Ам кьилдин жумла туш. КIелза­вайбур хъсандиз гъавурда акьун патал са мисал гъин: “Захъ виш диргьем ава — за садакьадиз гьазурнавай”. И гафари виш диргьем авай касдихъ, садакьадиз гьазур тавуна, маса крариз тунвай мадни диргьемар аваз хьун инкарзавач.

Мягькемдаказ 99 тIвар сергьятламишнавай, къейднавай Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) са­­гьигь гьадис авач. Къейд ийин хьи, виче тайиндиз 99 тIвар къалурнавай Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) патай агакьарнавай гьадис за­йиф­ди я.

ЧIехи алимри лугьузва: “Абур (яни тIва­рар) тайин гафаралди (99) къалурун Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) гафарикай туш, им гьадисрин алимрин иттифакьдин нетижа я”.

ТIварарин кьадар Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) гьадисра якъиндиз, сагьигьдиз тайинар, тес­тикьар тавунвайвиляй чи уьмметдин “саляфрин” (яни сифте пуд асирдин) несилрин арада и кардин гьакъиндай са шумуд фикир арадал атанва. ЧIехи алимри ла­гьайтIа, Къуръандай ва гьадисрай къачунвай 99 тIвар кIватIнава:

Аллагь-Тааладин Ктабдай къачунвай тIварар

1. “Аллагьу” — Аллагь. Ам я — Илагьи, Ви­чиз вири “халкьнавай затIари” иба­датзавай, гьахъ илагьивал  са  Вичиз  та­лукь тир — Адахъ авай илагьивилин сифетриз ки­лигна, чебни лап тамамвилин сифетар тир.
2. “Аль-Агьаду” — Тек Сад Тирди. Ам я тек са Вичихъ вири камилвал (тамамвал) авайди, гьайбатлувал, чIехивал, гуьзелвал, гьямд, гьикмет (камаллувал), регьимлувал ва маса тамам сифетарни галаз. Ва авач Адаз абура ухшарди ва барабарди гьич са патахъайни. Ам я — Тек Сад Тирди Вичин “кьетIен жуьре чан алаз хьунин гьалда” (кьетIен уьмуьрдин гьалда), къаюмвиле, чирвилера, къудратлувиле, азимвиле, гуьрчегвиле, зурба камаллувиле, регьимлувиле ва маса сифетрани. Адан сифетар лап тамамбур я.
3. “Аль-АгIля” — Виридалайни Вине Тирди. Виридалайни виниз тир вири манаяр Аллагьдиз талукь я. Адаз Затдин лап кьакьанвал, артуханвал субут хьанва. Дугъ­риданни, Ам вири “халкьнавай затIа­рилай” лап вине ава, Аршдилай вине я. Адаз талукь я лап зурба дережа, къадир, лайихвал. И ерияр Адан сифетрин артуханвал ва азимвал (зурбавал) я. Халкьнавай затIарин сифетар Адаз ухшар туш. Адаз хас я муьтIуьгъарунин (гужлувилин) артуханвал. Адаз талукь я виридан винел гъалибвал (винел пад) къачун. Ам садавайни зайифариз жедач.
4. “Аль-Акраму” — Лап Жумартлуди. Ам я лап мердди. “Мердвал” гафуни вири хъсанвилер, тарифар санал кIватIнава. Ада тамам багъишун, хъсанвалун, гзафдиз ва булдиз гун къалурзава. Тек са Ам я тамам жумартлуди.
5. “Аль-Илагьу” — Илагьи. Ам я Вичиз тамам сифетар, гуьрчег лишанар авайди. Дугъриданни, и тIварцIе вири гуьрчег ТIва­рар ава. Гьавиляй дуьз ва сагьигь фикир я — “Аллагь” гафунин асул “аль-Илагьи” гаф тирди къейд авун. Дугъриданни, “Аллагь” тIвар ам вири гуьрчег тIварар ва тамам сифетар кIватIнавай тIвар я.
6. “Аль-Аввалу” — Эвелимжиди. Вичелай вилик затIни тахьайди, вири затIар жедалди Авайди, Вичиз эвел кьил ава­чирди.
7. “Аль-Ахиру” — Эхиримжиди. Вири халкьнавай затIар телеф хьайила, Амукьдайди, Вичелай кьулухъ са шейни Авачирди, Вичелай гъейри, затIни амукь тийидайди, эхирдай вири крар Вичел хкведайди, виридан эхир Адан патав тирди.
8. “Аз-Загьиру” — Загьир Тирди. Вичелай вине са шейни авачирди, Ачух (Ашкара) Тирди, вири затIарилай виниз тир дере­жа авайди, виридалайни Вине тирди. Вич гьакъикъатда авайди шагьидвалзавай делилар къалурзавайди.
9. “Аль-БатIину” — БатIин Тирди. Вичелай мукьвал са шейни авачирди, вири сирерикай, чинебан, чуьнуьх хьанвай крарикай, вири куьлуь шейэрикайни хабар авайди, лап мукьвал тирди, и дуьньяда таквадайди.
10. “Аль-Бариъу” — Яратмишдайди (Ара­дал Гъидайди). Каинатда авай кьван вири шейэр Халкьнавайди, абуруз дуьз тегьер (кIалуб, къурулуш) ганвайди. Ада абур арадал гъана ва дуьз гьал гана Вичин камаллувилелди ва абуруз суьретар гана Вичин гьикметдалди. Давам жезва Адан а зурба гьал!
11. “Аль-Барру” — Гзаф Хъсанвалдайди (Хийир Гудайди). Ада Вичин лап жумартлувиляй вири каинатриз няметар, багъишар, хийирар, хъсанвилер, хушбахт­вилер гузва. И бул няметар умумибур ава, яни виридаз талукьбур. Хасбурни (кье­тIен­бур) ава — Аллагьдихъай кичIебуруз гузвайбур: иман, диндар амал, Дуьз рекьел хьун, шариатдин чирвилер, эбеди бахтлувал, гьакъикъи агалкьун.

Ямин  Мегьамедов, диндин алим