И йикъара “Ачух власть” проектдин сер­гьят­ра аваз “Дагъустан” РИА-дин майдандал РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр Мухтарбий Аджекова республикадин массовый информациядин такьатрин векилриз алай йисуз агропромышленный комплексдихъ хьанвай агалкьунрикай суьгьбетна, йисан нетижаяр кьуна. 

Сифтени-сифте министрди  республикадин малдарриз, набататчийриз, хуьрерин агьа­лийриз  къазанмишнавай агалкьунрай сагърай­ лагьана. Ада къейд авурвал, 2022-йис респуб­ликадин АПК патал берекатлуди, хуьруьн ма­йишатдин производстводин саки вири хилера нетижаяр шазанбурулай винизбур хьана.

ИкI,  прунзчийри иллаки шадвал кутазва — цIи абуру никIерай 138 агъзур тонн бегьер кIватIна. ГьакIни алай йисуз прунз цазвай май­данар, 2021-йисав гекъигайла, 5 агъзур гектардилай гзаф хьанва.

Государстводи и хилез такьатар серф авунин тереф хуьзва, алукьзавай йисуз ме­ли­о­р­а­циядин хейлин кьадар проектар уьмуьр­диз ке­чирмишун фикирда кьунва. Абурун сергьят­ра аваз 1,8 агъзур гектарда прунз гьасилунин ин­же­нервилин цIийи системаяр туькIуьр­дайвал я.

“Къенин юкъуз республикадихъ  регионда гьасилзавай прунздин  70-80 процентдив агакьна  гьялдай мумкинвал гузвай алай аямдин чIехи 4 завод  ава. Прунз  гьялунин ре­кьиз­ни  алава такьатар серф ийиз кIандай­бурни чахъ ава”, — къейдна министрди.

Виле акьадай нетижаяр малдарвилин хилени хьанва. 2021-2022-йисан кьуьд  хъуьтуьлди хьана. Ида лагьайтIа, 98 процент кIе­лер хуьдай мумкинвал гана. Эхиримжи йисара  алай  аямдин истемишунриз жаваб гудайвал эцигнавай гьайванар тукIвадай ва гьялдай гзаф кьадар цехар пайда хьанва.

Дагъустандин якIун суьрсетдин еридикай рахайтIа, министрди гьисабзавайвал, ам тариф авуниз лайихлу я. И жигьетдай хъсан чеш­­не яз республикада гьазурзавай лапагрин якIукай лугьуз жеда — чи бренддиз элкъвенвай ам  неинки уьлкведин маса регионра, гьатта къецепатан уьлквейрани машгьур хьанва. Йисан вахтунда Дагъустанди тахминан 38-40 агъзур тонн гьерен як гьасилзава. Адакай тахминан 18 агъзур тонн республикада ишлемишзава, амайди къецепатаз тухузва.

Шадвал кутадай нетижаяр багъманчивилин хилени ава — алай йисуз  емишрин бегьер­ тахминан 220 агъзур тонндив агакьнава,  ачух чилел гьасилзавай майвайрин бегьерди лагьайтIа, гьар йисуз тахминан 1,5 миллион тонн тешкилзава.

Гьелбетда, икьван гзаф кьадарда аваз гьасилзавай емишар ва майваяр хуьдай  ва гьялдай чкайрин месэла къенин юкъуз иллаки хцибурукай сад я. И месэладал республикадин Кьилини кьетIендиз са шумуд сеферда фикир желбна. Министрди гъавурда турвал, къенин юкъуз республикадихъ  26 агъзур тонн хуьдай адетдин гьамбарханаяр ава. Пуд миллион кас агьалияр яшамиш жезвай республика патал им, гъавурда гьатзавайвал, лап тIимил кьадар я. Гьаниз килигна, 2030-йисал кьван 70 агъзур тонн хуьз жедай чкаяр туькIуьрун фикирда ава, гьа жергедай яз,  багъманчивилин бязи  еке  майишатрихъ  чIехи гьамбарханаяр эцигуниз такьатар серф ийидай ният ава. Международный транспорт­дин “Кеферпад-Кьиблепад” рехъ кар­дик куту­ни ачухзавай мумкинвилер фикирда кьурла, Дагъустандин АПК-да логистикадин мес­эла гьялун иллаки важиблу кар яз аквазва.

Хуьруьн майишатдин хилен техника алай аямдив кьадайди хьуникай рахадайла, министрди лагьайвал,  къенин йикъалди  республикади­ 272-дав агакьна хуьруьн майишатдин техника маса къачунва, 2021-йи­сан кьадардив гекъигайла, им 105 процентдиз барабар делил я.

“2022-йисуз техника маса къачуни машинринни тракторрин парк алай аямдин истемишунрив кьадайвал цIийи хъийидай мумкинвал гана. Маса къачунвай техникадин санлай­ къачур къимет 600,3 миллион манатдиз барабар я. Гьа жергедай яз, маса къачунин-гу­нин икьрарралди 246,1 миллион манатдин, лизингдай 354,2 миллион манатдин техника маса къачунва”, — лагьана М.Аджекова.

Ада къейд авурвал, республикадин агропромышленный хел виликди тухуниз виле акьадайвал куьмек  РД-дин государстводин “Хуьруьн майишат еримлу авун ва хуьруьн майишатдин суьрсетдин, хаммалдин ва недай суьрсетдин базарар гуьнгуьна тун” программа уьмуьрдиз кечирмишуни гузва.

“Хизандин фермаяр вилик тухуниз грантар гун патал кьиле тухванвай конкурсрин не­тижайралди, 2022-йисуз государстводин патай куьмек  хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавай 12 карханадиз ганва. Абуру йисан эхирдалди  кIвалахдин цIийи 12 чка арадал гъида. 2024-йисан эхирдалди ихьтин чкай­рин кьадар 36-даз барабар жеда”, — лагьана ада.

Къецепатан уьлквейриз суьрсет маса гунин месэладикай ихтилат давамаруналди, М.Аджекова хабар гайивал, Дагъустанда гьа­силзавай дуьгуьдиз кьетIен фикир гьакIни Юкьван Азиядин республикайрин муьштерийри гузва. Иранда Дагъустандай тир якIухъ еке игьтияж ава. И жигьетдай кIвалахдин ре­кьяй алакъаяр Иракдихъ галазни туькIуьр­зава. Арабрин Садхьанвай Эмиратриз  мине­ральный ятар, вирт ва кIепI рекье твазва.

Чи республикадин карчийрин алакьунри  хуьруьн майишатдин суьрсет къецепатан ­базарриз акъуддай рекьер жагъуриз куьмек гуз­ва­.

Хуьруьн майишатдин министрди мад са месэладикай — Дагъустанда памбаг гьасилиз башламишунин планрикай лагьана. ИкI, малум хьайивал, РД-дин Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимован тап­шуругъ­далди алай вахтунда къведай йисуз республикадин гьар жуьре районра 30-50 гектардин майданра кьилди-кьилди (санлай къачурла — 500 гектарда) памбагар цада. И кIва­лах­­­д­ал Волгограддин областдай тир, гьакIни Да­г­ъ­ус­тан­дин хуьруьн майишатдин алимар желбда. Абурун вилик набатат (гьар жуьре сор­­тар) республикадин ва я маса районра гьикI экъечI­датIа ахтармишунин месэла­ эцигнава. Дагъустандиз хас тушир, цIийи жуь­ре­дин наба­тат цунин лазимвал квекай ибарат я лагьай су­алдиз минис­трди жаваб гайивал, кьилин макьсад республикадин цик квачир чилер иш­лемишиз башламишун я. Малум тирвал, памбаг гьасилун патал дигидай цин еке игьтияж авач.

Пресс-конференциядал журналистри  “Минскдин тракторрин завод” ОАО-дихъ галаз санал кIвалахуникайни хабар кьуна.  Карханадиз Дагъустандин мулкунал техника ре­монт авунал машгъул жедай дилервилин центр ачухдай фикир ава. И месэладин хцивал адакай ибарат я хьи, Дагъустандин  АПК-дин паркунин чIехи пай МТЗ маркадин техникадикай ибарат я.

Жасмина Саидова