Яратмишзавай гьар са касдин эсерар адан вичин уьмуьрдин тежрибадин тарцел  алай емишар я. Адан аялвилинни жегьилвилин, акьулбалугъвилинни камаллувилин бегьер я. А дережайрив агакьдай кьисмет хьайитIа, гьелбетда. Гьар са емишдихъ вичин дад, вичин ранг, кьетIен атир ава. Абурни, тара дувул янавай чилелайни ада гьава хъвазвай цавалай, адан гатарин зегьемвилерилайни хъуьтIерин мишекъатвилерилай аслу жезвайди хьиз, кхьизвай касдин яратмишунарни жуьреба-жуьрединбур, туькIуьр хьунинни мана-метлебдин жигьетдай кье–тIенвилер авайбур хьун тIебии кар я. Вучиз я лагьайтIа, инсанни емишдин тар хьиз я эхир. Адахъни вичин дувул янавай чка, чкадихъни адан беденни руьгь патал  уьмуьрдин миже фитIин­дай чешмеяр ава. Адазни зе­гьем­вилерни мишекъатвилер аквазва. Гагь ракъини ифириз, гагьни аязри куз, адани уьмуьрдин шар­тIариз таб гузва. КьатIунарни инанмишвилер, къилихарни ерияр яз, мефтIедин тварризни ивидин стIалриз элкъвезвай абурухъай инсан садрани атIузвач. Кьисметди ам вич гьинихъ акъудай­тIани ва вуч адан кьилел акъудайтIани, гьикьван яшар адахъ хьайи­тIа­ни, атIун тавун лазим я.

Зи хуьр, чи хуьр, КIеле, вичикай ктабар кхьиниз лайих авайди тирдахъ зун аял чIавалай инанмишзавай. Зун мадни инанмиш я хьи, ери-бине авай гьар са­да вичин хуьруькай­ гьа икI фикир ийизва. Им тIебии кар я. Амма хуьрерни гьар жуьре я эхир: тIварцIелдини адан мана-метлебдалди­, бине кутур чкадалдини вахтуналди, тарихдалдини гилан несилрин кьисметралди… И жи­гьетрин ва­жиб­лувили гьар са касдив вичин­ хуьрел, адан бинеяр арадиз атай ерийрал, адан накьанни къенин йикъарал дамах ийиз тазва. Им жуван­ Ватандал дамах авун я. Ва­тандал дамах авунни инсандин асул къи­лих­рикайни инанмишвилерикай кьилинди я. Гьавиляй чи чIала “диде-ватан” гафни ава.

Жуван диде-ватандикай ктаб кхьинин мурад зи рикIе аял чIавалай авайди тир. Гьа вахтарилай зун ам кхьинив эгечIни авунвай: сифтедай — аялдин экуь кьатIунар, ахпа жегьилдин таза гьиссер яз, гуьгъуьнай — итимдин­ дигмиш жезвай инанмишвилер, гилани эгьли касдин хиве авай буржар ва мажбурнамаяр яз.

За кхьей жуван сад лагьай шиир лезги рушакай тир. “Крымдани Сибирда / ви манидин сес ава…” — ингье икI тир кьуд бендиникай ибарат адан сифте цIарар. Пакадин юкъуз­ за хуьруьн колхоздин председателвал кIан­завай кьве касди, гьамиша амайбурулай тафаватлу фикир гваз гьар са кардив эгечIдай Квасайрин Серкер, хуьруьн муаллим, Къа­рибрин Гьуьсен, Бутайрин Искендар ва маса ксар арада аваз, жемят пайи-паяр авуна,  чIугвазвай бягьсерикай мад са шиир кхьенай. Хейлин яргъиди.

Гьайиф хьи, а чIаварин «Социализмдин пайдах» газетдиз рекье тур абур чап авуначир. Амма заз А.Саидован къул алаз чар хтанай. “Гьуьрметлу юлдаш Абдуселим Исмаилов…” — эгечIзавай а чар.

Шиирар газетдиз акъатначиртIани, чарче жував икI, гьуьрмет хуьз, барабар касдив хьиз, рахуни зак лувар кутунай. Ахпа, са кьадар йи­сарилай жув яратмишзавай ксарив агатайла, малум хьайивал, чар зурба шаир, а чIавуз газетдин литературадин отделдин заведующий Алирза Саидовалай тир кьван. “Шиирар чIе­хида хьиз кхьенвай жеди, аялдилай тирди чир хьанайтIа, газетдиз акъат тавуна гьич жедачир”,- лагьанай ада, чун таниш хьайила.

Алирза Саидов чIехи шаиррикай заз сифте яз михьи майил къалурай кас хьанай. Ада заз а чIавара милли чIаларал литературадин эсерар чапзавай тек са издание тир “Дуствал” альманахдиз рехъ ачухнай. 1973-йисан гатфариз кичIез-регъуьз вичин патав гваз фейи зи сад лагьай чIехи эсердай — “Кагьрабаяр” тIвар алай поэмадай — ада заз аферин лагьанай. Ахпадал тевгьена, зазни гуьгъуьна аваз ша лагьана, зи эсер алай ва сифте чинин кьилелай “Молодец! Рекомендую в альманах “Дружба” гафар карандашдалди кхьенвай чарар ада альманахдин редактор Межид Гьажиеван патав тухванай ва поэма лап гъилевай нумрада чап авун лазим тирдахъ ам инанмишарнай.

ИкI, гьа йисан пуд лагьай нумрада шикилни галаз зи поэма акъатнай.

Жуван диде-ватандикай ктаб кхьинин мурад зи рикIе гьатунихъ мадни себебар авай. Белки, зи къилихдивай-ахлакьдивайни тир же­ди. Зун гьамиша жувалай чIехибурун арада жез кIандай аял тир. Заз чIехибурун ихтилатриз яб гуз кIандай, абурун тапшуругъар кьилиз акъудун хуш жедай, гьатта за яшлу ин­санри жув буюрмишунал вил эцигдай. Заз жуван диде-бубадивай абурун чпин ва мукьвабурунни хуьруьнвийрин залан кьисмет­рикай­ акьван ихтилатар ван жезвай хьи, акьван дарвилер, кIвалевай чIехи велед яз, зани абурухъ галаз эхзавай хьи, зун кIанзни-та­кIанз уьмуьрда аквазвай ва ван жезвай крари­кайни вакъиайрикай веревирдер ийиз, абуруз­ къиметар гуз, жувазни тарсар къачуз эгечIза­вай.

И жигьетдай кар кьетI ийидай таъсир авур са тереф мадни авай. Амни тайин инсандихъ галаз алакъалуди тир.

Малум тирвал, чи къунши ХъипитIрин хуьряй тир Шайдаев Вилихан 1937-йисалай та Ватандин ЧIехи дяве куьтягь жедалди, СССР-дин Верховный Советдин депутат хьанай. Адахъ, къунши хуьруьнвидихъ, галаз­ зи вуч ала­къа авай лагьайтIа, ам зи дидедин­, адан вахаринни стхайрин халу тир, гьавиляй, жув лап гъвечIизамаз, заз ам чидай, адан ихти­латар зи япарихъ галукьиз хьанай. Ахпа, 1963-1965-йисара Хутаргърин юкьван школадин кIуьд-цIуд лагьай классра кIелза­ваз, рекьер яргъалбур ва хаталубур тирвиляй­ зун ин­тер­натда чка тахьай вахтара, я туш хъуь­тIуьн ме­кьи варцара Вилихан халудин кIвале акъваздай. Яргъи йифериз ада заз вич СССР-дин Вер­ховный Советдин депутат хьайи йисарикай, Москвадикайни Кремлдикай, Стали­на­кайни уьлкведин маса регьберрикай, дяве­дин йисара чи хуьрерин уьмуьрдикайни инсанрин викIегьвилерикай ва хаинвилерикай авур кьван ихтилатар зурба романар патал акьалтI тийир суьрсет тирди за аннамишзавай…

Гьа икI зи рикIе писатель хьунин мурадни арадиз атанай.

Жувахъайни чинеба хьиз.

КичIни, экуь инанмишвални кутадай гьисс хьиз.

А мурад кьилиз акъудиз алахъунин рехъ зун патал чIехи бахтлувилихъ физвайди хьана. Зурба романар кхьинив зун эгечIнач. Абурун вахтар алатнава лугьуда. Амма за хъсандиз гьиссзавай ва аннамишзавай са кар ава: жуван къелемдикай хкатнавай гзаф кьадар поэмайринни тамам романриз барабар повестрин, шиирринни гьикаяйрин, Лезги театрдин тамашаяр яз халкьдин вилик экъечIай цIуд кьван пьесайринни гзаф маса эсеррин бинеяр заз гьа йисарин веревирдерани аял чIаварилай руьгьди кужумай кьван ихтилатра ва чирвилера, кьабулай кьван насигьатрани инанмишвилера авайди, рагъ алай югъ хьиз, аквазва.

Эгер жувакай рахайтIа, дяведилай гуьгъуьнин йисарин вири уькIуь-цуру диде-бубадихъ галаз зани дадмишзавай. Гьеле дах колхозда къуллугърик кваз, вичик мехъеррални мелерал, симинин пагьливанар къу­гъуриз зуьрне ядай, яни алава яз къазанмишдай пешени кваз, чи хизандиз артух дарвал аквазвачиртIани, регьятни тушир. Заз чна цуькIуьн, силин фу тIуьр вахтар чида. КIвале чIем-ниси амачиз, кьелен цик фу кягъай вахтарни чизма. Гишила амукьай вахтарни ри­кIел хквезва.

Школадиз зун, вахт жедалди кьарай текъвез, гьеле ругуд йис хьайила фенай. Райондай ихтияр ганач лугьуз, элкъвена мад подклассда ахцукьарнай. Кьуд класс хуьре куьтягьна, кьуд йисуз ЦицIигърин ирид, ахпа муьжуьд йисан школадиз физ хтанай. Заз и школада кIелай йисар рикIелай тефидайбур хьана, вучиз лагьайтIа, ана са школадани авачир хьтин муаллимар авай. Абурукай ахпа заз хъсан дустарни хьанай. 9-10-классар за, гьа тамарайни дагъларай физ-хквез, Хутаргъа куьтягьнай, 11-классни — Уружбадал куьч хьайидалай гуьгъуьниз, Тагьирхуьруьн-Къазмайрал.

Регьятдиз са карни кьилиз акъатиз хьаначиртIани, жуван рикIе авай мурадрихъ зун агакьиз хьанай. 1966-йисуз ДГУ-дин филоло­гиядин факультетдин урус ва лезги чIаланни литературадин отделенидиз гьахьай зун студентвилиз кандидат яз кьабулнай…

Имни а чIаван филфакдин декандин заместитель Максим Абдулбариевич Алипулатован куьмекдалди хьайи кар тир. “Жавабдарвал вичин хивез” къачуна. Ада авур кардин сир заз къени чидач. Амма, хъсандиз кIелзавайбурукай тиртIани, студентвилиз акъуд тавур зун мартдин вацра, жуван арзадалди документар вахчуна, экъечIнай ва 1967-йисуз гьа факультетдик цIийи кьилелай экечI хъувунай.

Зи рикIел гьамиша ихьтин са кар хкведа. Дахди 1960-йисарин кьилера хуьруьн клубдин зеведующий яз кIвалахзавай. Зи ихтиярда клубдин патефон гьатнай. Адал пластинкаяр эцигиз, за кьилдин кIвале жуван сесиналди адай ядай маниярни макьамар малумардай. Радиодай дикторди хьиз. Низ чидай икI жедайди — 1972-йисуз, фад эвленмиш хьайивиляй аялрин буба тир, пуд лагьай курсунилай гуьгъуьниз заочный отделенидиз экъечIна, хуьруьн школада муаллимвал ийиз­вай зун  кьисметди Дагъустандин радиодин лезги редакциядиз акъудна.

Ирид женнетар ачух хьурай вичиз — кьилин редактор Буба Гьажикъулиева, вуч алакь­завай жегьил ятIа чириз, тапшуругъар гуналди ахтармишна,  къедалди зи мукьва дуст Алаудин Гьамидова тIвар кьур  зун корреспондентвилиз кьабулнай. Ахпа редактор, старший редактор, та -1987-йисалди. Са кардал зун пара шад я: ада зи руьгь мадни девлетлу ийизва, за жуван карда абурун чиниз гаф текъведайвал, чешнелудаказ кIвалахни авунай.

Бахтуни гъиз, зал хъсан инсанар мадни гьалтзавай: зи яратмишунриз сифте къимет гайи Алирза Саидов, абуруз  мадни рехъ ачухдай мумкинвал гайи Буба Гьажикъулиев, винидихъ вичикай рахай Максим Алипулатов, зун паталди цIийи отдел арадиз гъана, саки 2 йисуз авур теклифрилай, рекьив гъунрилай гуьгъуьниз “Коммунист” газетдин отделдин заведующийвилиз зун хутахай Касбуба Азизханов… Партиядин член тушир са зав­отделни ина хьайиди тушир. Зун хьанай.

Ахпа, са йисни арадай тефенмаз, заз теклиф авур “Литературадин Дагъустан” журналдин редакциядани. Сифтени-сифте жуван миллетдин векилар, жуван къелемдин стхаяр лугьудайбур себеб яз, гуьгьуьлар гзаф ханайтIани, ина за къедалди кIвалахзава. 1993-йисалай кьилин редактордин заместитель ва “Самур” журналдин жавабдар редакторни яз. Кьилин редакторар хьайи дарги шаир Гъазимбег Багьандовахъ галазни, авар шаир Абдула Дагьановахъ галазни чун дустар тир. Рагьметар гурай чпиз. КIвалахдин па­тахъай гьуьжетар, сад-садан гъавурда такьунар жедайтIани, чи арада дуствал хьанай, сада сад эхиз, 20-25 йисуз кIвалахнай. Гзафбуру суал гуда: икьван йисара заместителвиле кIвалахиз, вун кьилин редактордин къуллугъдал вучиз хкажначир? Гьич садрани жуван вилик, писателрин Союзда, санлай Дагъустандани къуллугърин патахъай къарарар кьабулунин кIан-пун чизвайвиляй за и суал эцигначир. Я къени эцигзавач. Халкьдин шаир Ханбиче Хаметовади ихтилат кватай чкадал лугьудайвал, инсан столди ваъ, стол инсанди, ада  ийизвай карди гуьрчегарзавайди я. Зани гьакI фикирзава.

75 йис — им чIехи уьмуьр я. Яшарин и дережа адан нетижаяр кьаз эгечIдай улам я. Завай адалай са наразивални ийиз жедач. Завай жув бахтлу кас туш лугьуз жедач. Ам жув ва жуваз чидайбурун вилик таб авун жеда. Бахтавар касни зун туш. Жуван алакьу­нар ишлемишиз, жуван гъилерин ва руьгьдин къуватар алцумиз, уьмуьр тухузвай, хизан кIвачел акьалдарна, адал дамахзавай итим, писатель, дах ва буба я. Зи кьуд веледдиз чпин хизанар ава. Зун муьжуьд хтул, гьелелиг пуд птул авай чIехи буба я. Арза гьикI ва вучиз ийида? АвуртIани, вуж чIалахъ жеда?

Зи далудихъ стхайрилайни викIегь кьуд вах галай, гила абурун рухваярни, рушарни  гала. Яргъал уьмуьрар хьурай чпиз, умуд квай вири бахтарив агакьрай чеб.

Уьмуьрдиз вил вегьейла, субут жезва хьи, гзаф вахтара бахт патал чIехи крар герекни къвезвач. Куьлуь-шуьлуьйрикай кIватI жезвай уьмуьр тирвиляй. Яшар артух жердавай, аялвилихъ ял хъийизвай уьмуьр тирвиляй. Аялвал лагьайтIа, виридалайни бахт­лу ва бахтавар чIав я. Зани ам жувавай гьич садрани къакъудзавач. Я къакъатни тавурай. Къакъатайди уьмуьрдин эхиримжи югъ жеда. Амма чида, уьмуьр куьтягь хьайитIани, тIвар куьтягь жедач хьи…

Абдуселим  Исмаилов, Дагъустандин халкьдин писатель

____________________________________________________________

И йикъара алай аямдин лезги эдебиятдин кар алай хилера (гьикаятда, шииратда, тамашиятда) вичин асул гелер таз алакьнавай Дагъустандин искусствойрин лайихлу деятель, халкьдин писатель, “Самур” журналдин кьилин редактордин заместитель, вичи чи халкьдин хийирлу гзаф крарик пай  кутазвай хва- кIелеви Абдуселим Абумислимович Исмаилован 75 йис тамам жезва.

Хъсан вакъиа гьам юбилярдиз вичиз, гьам адан яратмишунрал рикI алайбурузни хейлин крар, иллаки милли эдебиятдинни медениятдин, публицистикадинни журналистикадин хилерай веревирдер ийидай мумкинвал гузвай себеб я. Вичикай чна суьгьбет ийизвач, гьикI хьи, и кар ада вичи чалай хъсандиз авунва. Анжах юбилярдиз вич агакь­навай дережаяр чна  рикIин сидкьидай мубаракзава.

Гьамиша сагъ, яша хьуй

Руьгьдин зерреяр!

Дагъ-аранда баша хьуй

ЯркIи КIелеяр!

Халкьдин хва яз, устад яз,

Къелем яз къилих,

Акурай вун рикI шад яз,

Кхьиз чи тарих!..

“Лезги газетдин” редакциядин коллектив.