Гьар са касдин уьмуьрдин эвел, адан бахтни, гележегни хизандилай аслу я. Хи­зан гафунин мана аялрихъ  галаз сих ала-къа­д­а ава. Хизанда аял хьун гьар са диде-бубадин эрзиман мурад я. Аялди абуруз уьмуьрдин шад легьзеяр багъишзава, уьмуьр бахтлуди ийизва. Гьихьтин хизанар, чеб-чпел ашукь уьмуьрдин юлдашар, куьрпе балаяр тахьун себеб яз, къакъатзава. Гьикьван дишегьлияр дидевилин бахт гьисс ийиз тахьана амукьзава. Гьайиф­ хьи, эхиримжи вахтара  эвленмиш хьанвай жегьилриз духтурри аялар тежезвайвилин диагноз эцигзавай дуьшуьшар тIи­мил туш. Духтурри къейдзавайвал, им жегьилриз садрани аялар жедач лагьай чIал туш. Вахтунда духтурдин патав фена, лазим тир чараяр акун чарасуз тирди лугьузва. Ихьтин месэлайрай суьгьбет авун патал и йикъара зун Махачкъала шегьердин Гагаринан куьчеда авай медицинадин “Family” клиникадин гинекологиядин отделенидин заведующий, медицинадин илимрин доктор, РД-дин лайихлу духтур Наида Даировна Сулеймановадихъ галаз гуьруьшмиш хьана, чи арада суьгьбет кьиле фена.

• Наида Даировна, сифте заз куьне “Family” центрадин тарихдикай куьрелди лагьанайтIа, кIанзавай…

— Медицинадин “Family” центр 2006-йисалай кардик ква. И девирда ам дишегьлийринни итимрин репродуктивный органрин азарар дуьздал акъуддай ва сагъардай еке идарадиз элкъвена. Ам гзаф хизанар патал бахтунин халис лишан хьана. Гьикьван дишегьлийриз ада фадлай гуьзетзавай куьрпе балаяр дуьньядал атун патал куьмекна! Центрада гинекологиядин, андрологиядин отделенияр, клиникадин, биохимиядин, гормонрин, цитогенетикадин, репродуктологиядин рекьяй ахтармишунар ийидай ва 500 жуьредин тестар кьиле тухудай гзаф хилерин лаборатория кардик ква. Ина агьалийриз меслятдин ва диагностикадин куьмекар гузва. Жуьреба-жуьре азаррин вилик пад кьун, абур вахтунда тайинарун патал алай аямдин диагностикадин къайда ишлемишзава. Диагноз эцигунин кIвалахда гьар жуьре гормонрикай менфят къачузва. Беденда тIурар, дакIунар аватIа чирзавай ивидин анализ (медицинадин чIалал­ди онкомаркеррин анализ) къачузва, чIуру азар квани-квачни ультразвукдин куьмекдалди чирзава. Ина гьакIни, залан азарар аваз, аялар тежезвай дишегьлияр ЭКО-диз (аялар пробиркада туьретмишун) гьазурзава.

• Гзаф вахтара эвленмиш хьанвай жегьилриз аялар жезвач. Чи республикада и жигьетдай гьалар гьикI я? Ахьтинбуруз куьмекиз жезвани?

— Центрадин кьилин везифайрикай сад аялар тежезвай дишегьлийрихъни итимрихъ галаз кIвалахуникай ва абур сагъаруникай ибарат я. Эвленмиш хьанвай жегьилриз аялар тахьунин месэла чи республикадани хцидаказ акъвазнава. Алай вахтунда Дагъустанда аялар тежезвай 2000 хизан авайди къейднава. Лугьун лазим я хьи, абуруз диагностика авунва ва  сагъарун патал чи республикада вири жуьредин шартIар яратмишнава.

• Куь фикирдалди, эвленмиш хьанвай жегьилриз аялар тахьунин себебар гьихьтинбур я?

— Себебар гзаф ава. Хейлин дуьшуьшра аялар тежезвай дишегьлийрини итимри, вахтунда пешекар духтуррин патав фена, чпиз чараяр аквазвач. И карди абуруз аялар тахьунин вахт иллаки яргъал вегьезва. Эвленмиш хьанвай жегьилриз са йисан вахтунда аял хьанвачтIа, им абуруз, сагъламвилин жигьетдай са гьихьтин ятIани себебар аваз, аял жезвач лагьай чIал я. Чараяр вахтунда, пакадал тевгьена, акуна кIанда…

Аялар тахьунин кьилин себебрикай сад дишегьлийрин ва итимрин бедендик жезвай 15-20 жуьредин азаррилай аслу я. Центрадин кIвалахдин анализди къалурзавайвал, чи регионда аялар тахьунин 40 процент дишегьлидилай, 40 процент итимдилай, 20 процентни гьа са вахтунда  кьведалайни аслу жезва. Гьавиляй чна центрада итимринни дишегьлийрин сагъламвал санал ахтармишзава.

Алай вахтунда чи жегьилри чпин сагъламвилиз эсиллагь фикир гузвач. Гзафбуру чпин уьмуьр къайдасуздаказ тухузва. Фагьум-фикир тавуна, акатай нихъ галаз хьайитIани месин алакъада жезва. Нетижада абурук садакай-садак фидай жуьреба-жуьре азарар акатзава. Ички, наркотикар ишлемишзава, пIапI­рус чIуг­ваз­ва. Экологиядин месэлайри, гъвечIи чIавуз акатай инфекциядин азарри, иллаки “свинкади”, итимрин репродукциядин  органрин сагъламвилиз чIурукIа таъсирзава. Вири и себебри итимар бубавилин бахтуникай магьрумзава. Аял тахьунин виридалайни кьилин себеб уьмуьрда акатзавай садакай-садак фидай азарар я.

Дишегьлийриз аялар тахьунин себебарни гзаф ава: дишегьлийрин органрик бинедилай кваз жезвай синихрилай, садакай-садак акатдай азаррилай, гормонрин, эндокринный система къайдадик тахьунилай, бедендивай, иммунитет агъуз аватун себеб яз, азарриз дурум гуз та­хьу­нилай гзаф крар аслу я. Хизанда аял те­жезвайла, чна, духтурри, уьмуьрдин юлдашрин кьведан сагъламвални ахтармишзава, гьикI лагьайтIа, аял тахьунин се­бебар кьведахъни хьун мумкин я. Вирида­лайни кьилинди, аял тахьунин себебдин дуьз диагноз эцигна, вахтунда сагъардай серенжемар кьабулун я. И карди аял тахьунин месэла са куьруь вахтунда гьялиз куьмек гуда. Амма алай аямдин цIийи тадаракар галачиз духтурдивай тайин диагноз эцигиз хьун мумкин туш. Гьавиляй чи центр лазим тир вири жуьредин технологийралди таъминарнава.

• Аялар тежезвай хизанар гьи духтурди сагъарун лазим я?

— Чпихъ ахьтин хизанар сагъарунин рекьяй еке тежриба авай репродуктологри, гинекологри, андрологри сагъарна кIанда. Гьайиф хьи, гзаф вахтара чи дишегьлияр 35-40 йис яшар хьайила, пешекарвилин тежриба авачир духтуррин патав физва. Нетижада дуьз диагноз эцигунин ва сагъа­рунин вахт мадни яргъал вегьезва. Эгер дишегьли 35 йис жедалди духтурдин патав фейитIа, кьиле тухузвай сагъарунин жуьреба-жуьре къайдайри 55-80 процент дуьшуьшра агалкьунар арадал гъида, 35-йисалай гуьгъуьниз — 25-35 процентдин, 43- йисалайни анжах 10-20 процентдин. Гьар са дишегьлидиз чир хьун лазим я, яшар 40 йисав агакьайла, бедендик аял кьун гзаф четин я.

• Бязи вахтара дишегьли кIвачерал залан яз 2-3 варз хьайила, аял вич-вичиз чIур жезва. И кардин себеб вуч я?

— Аял вич-вичиз чIур хьунин себебрикай сад алай вахтунда гзаф чкIанвай (хламидия, уреаплазма, микоплазма, токсо­плазма, цитомегаловирус) садакай-садак фидай азаррилай, асул бинедилай аялдин кIвалик квай нукьсанрилай, гормонрин кIвалах къайдадикай хкатунилай, бедендин къуватар зайиф хьунилай, дидединни аялдин ивидин группаяр (резус-фактор) сад тахьунилай аслу жезва.

Чи  центрада аялар чIур жезвай дишегьлийрин сагъламвал ахтармишдай вири жуьредин мумкинвилер ава. Амма, гьайиф хьи, 2-3 сеферда аял чIур хьайила, дишегьли, духтурдин патав тефена, мад аялдик жезва ва ам мад чIур жезва. Сад лагьай сеферда аял чIур хьайила, духтурдин патав фена сагъламвал ахтармишун чарасуз я. Чи республикада алай аямдин репродуктивный медицинадин дережа хкаж хьанвайди фикирда кьуналди, гьатта лап умуд атIанвай хизанар патални хъсан нетижаяр арадал къведайди инанмишвилелди лугьуз жеда, — къейдзава Наида Даировнади.

Итимдизни дишегьлидиз аял хьуниз ма­нийвалзавай залан азарар авай дуьшуьшра, консервативный жуьреда сагъаруни нетижаяр тагузвайла, репродуктивный технологияр ЭКО (экстрокорпоральное оплодотворение) ишлемишзава. Алай вахтунда республикадин хизандин сагъламвал хуьдай ва репродукциядин центрада ЭКО-дин процедурадин игьтияж авай вири хизанриз ам ОМС-дин такьатралди, пулсуздаказ, кьиле тухузва. Идалайни гъейри, ЭКО Москвада ва Санкт-Петербургда ийиз кIан­завайбурузни ахьтин мумкинвал гузва.­

• Наида Даировна, чи газет кIелза­вайбуруз квез гьихьтин меслятар гуз кIан­зава?

— Газет кIелзавай вирибурухъ чандин сагъвал, уьмуьрдин бахтлувал хьун, эвленмиш хьанвай гьар са хизанди диде-бубавилин гьиссер гьисс авун зи мурад я. Эгер и карда са гьихьтин ятIани манийвал аваз хьайитIа, духтурдин патав фин яргъал­ вегьемир. Сагъарунин серенжемрив вахтунда эгечIун важиблу я.

Дишегьлидин виридалайни чIехи бахт дидевал гьисс авун я. Къуй гьа и бахт агакь тавур са дишегьлини тахьурай дуьньяда.

• Наида Даировна, Куьне ийизвай гзаф важиблу, хизандин бахт ачухарзавай кIвалахда къуй квехъ мадни еке агалкьунар хьурай, иниз къвезвайбурун виридан мурадар кьилиз акъатрай!

— Амин. Сагърай!

Надият Велиева