Са девирра, виринра хьиз, Куьре магьалдин хуьрерани къачагъар гзаф хьанвай. Асул гьисабдай абур тамара чуьнуьх жезвай. Девирдин кесибвили, гьукуматар зайиф хьуни ва усал яшайишдин бязи шартIари гзафбур къачагъар хьуниз мажбурзавай.
Кьуд патаз вичин тIвар чкIанвай, зурба буй, къуват авай ТIитI лугьудай са къачагъ хьаналда гьа йисара Куьреда. Ада, чуьнуьхай яц, гамиш текдиз тукIуна, як куьлуь-куьлуь авуна, Кьасумхуьруьн базарда ужуз къиметдай маса гудалдай. Къачагъвилин рекьяй еке тежриба авай ТIитIа жуьреба-жуьре хуьрера, гьатта алцик квай яцарни хкудиз, чуьнуьхай дуьшуьшар хьанай.
Йикъарикай са юкъуз кIириви Къурбан, къавук кухтадай кьве гъвар гъида лагьана, викIиник кьве яцни кутуна, тамуз фена. Къурбан буйдиз аскIан, амма гьяркьуь къуьнер авай, ацIай якIарин итим тир. Ада гъвар текдиз, са кьил хъуьчIуьк кьуна, яцар алай чкадал хкидай. Ам зарафатрал рикI алай, шадвал кIани инсан тир.
АтIанвай гъварар яцарин алцик кутуна, “Алижан ягъай хивяй” хъфизвай Къурбан, “Ша муькъвяй” эхкъечIна, “Гуьнед югъук” ахгакьайла, гьайванарни галат хьанва, зани ял яда лагьана, са геренда ацукьна. И арада садлагьана адан вилик тфенгар гвай, пагьливандиз тешпигь жендек авай са кас пайда хьана. Ам гьи патахъай атайди ятIа чир тахьай Къурбан аламат хьана. Малум тушир касди, са чуькьни тавуна, Къурбанал тфенг туькIуьрна ва, викIиник квай яцар хкуд лагьана, буйругъ гана. Яцарин иеси хияллу хьана са геренда. Къачагъ яшариз адалай жегьил, буйдизни кьакьан тир.
— Яракь къакъудур, чан халудин, — лагьана Къурбана. — Яц паталди итимди тфенг туькIуьрдани эхир, жуван рикIиз гьи яц хуш ятIа, гьам хкуд, — абур кьведни яцариз мукьва хьана.
Къачагъди тфенг туькIуьрна, и чIулав яц хкуд лагьана, буйругъ гана.
— Я халудин, за ваз лугьузвачни бес, ваз гьим хуш ятIа, гьам хкудна твах. Зун галат хьанва, зун инжиклу мийир, — лагьана, Къурбан кьве камунин кьулухъ хьана.
Къурбан къерех хьанвайди акур къачагъди гъиле авай тфенг патав эцигна, яцар кутIуннавай цIил ахъайиз алахъна. И арада Къурбана, кьифрел вегьезвай каци хьиз, тфенгдал хкадарна. Са гъиле тфенг, муькуьдани гапур авай.
Къурбаназ къачагъди тфенг вини кIваче тунвайди чизвачир, хатадай тIуб галкIана, тфенгдай гуьлле акъатна. Яцарик къурху, къачагъни абурун кIвачерик акатна. И арада Къурбана канабдин епин крчарагдал чилел ярх хьанвай къачагъдин гъилер кутIунна ва епинин са кьил яцарин кIаникай хкудна викIинал алай кIарцIел кутIунна.
Гила къачагъ гьа вичин рикI ацукьай чIулав яцран патав агатнавай.
— Гила лагь халудин, ви тIвар вуж ятIа, вун гьинрай ятIа, -къачагъдихъ элкъвена Къурбан. — Ваз буйдиз аскIан акурла зун гьакьван зайифди хьиз хьанайни? — лагьана ам, тфенгни метIерал эцигна, къаншарда ацукьна.
— Зи тIвар ТIитI я, зун куь патав гвай…, — гафар сиве амаз, Къурбана адан ихтилат кьатIна, яцарик са тIвал кекяна, рекье гьатна. ТIитIай кацяй хьиз гьараяр акъатзавай, ара-ара Къурбана гьадазни сад-кьве тIвал чуькьвезвай.
Къурбан, мад санални акъваз тавуна, хуьруьн юкьвал алай “Семедан кимел” хтана, яцарни къачагъ хатрутдин тарцел кутIунна. Инал вири жемят кIватI хьана. Кавха Рашида, къачагъдиз мукьва хьана, ам гьинай ятIа хабар кьуна.
— Зи тIвар ТIитI я, зун КьепIирдилай я, — лагьана къачагъди.
— Я алчах, вун КьепIирдилай я лугьуз таб вучиз ийизва? — ажугъ акатна Рашидак. — Ахьтин тIвар-ван авай хуьряй вун хьтин тум кьацIай дана акъатдани мегер?!
А вахтара къачагъ кьур хуьруьз адан талукь ксаривай ва я хуьруьвай жерме къачуна, къачагъ есирдай ахъайдай адет авай. Амма гзаф агъсакъалар ТIитIан чIалахъ жезвачир. Садбуру ам Гъетягъай, муькуьбуру — Птидхуьряй я лугьуз, гьуьжетарзавай.
Эхирни Семед бубади ван хкажна.
— Я хуьруьнвияр, ам гьи хуьряй ятIа чаз герек туш. Исятда чи вилик квайди гьакъикъи къачагъ ТIитI я. Заз ван хьайивал, ам хъсан кьуьлердай устад ялда. Къуй ада мад къачагъвал хъийидач лагьана кьин кьурай, ахпани хъсан хкадардай са кьуьл авурай. Гуьгъуьнлай чна ам, жермени къачуна, ахъайда.
ТIитIа, Семед бубади лагьайвал, сифте кьин кьуна, ахпа кьуьл ийиз эгечIна. Ада кьуьлзавай къайда акур хуьруьнвийри ам жерме къачун тавуна ачухун тIалабзавай. Ада авур хьтин кьуьл КIирида тек са Магьмудрин Алидилай алакьдалдай. Кавха Рашида, жемятдин тIалабунриз килигна, ТIитIаз хъфидай ихтияр гана. Жемятдин вилик Рашида Къурбаназ са яц багъишун хиве кьунай…
Къив гузвай аялрин ванер япара аваз хъфей ТIитI гел галачиз квахьналдай. Садбуру ам тама рикI акъвазна кьена, муькуьбуру — ада вичи вич “МиркIидихъ” галай КIири Бубадин булахдиз мукьва авай рагарилай гадарна лугьузвай. Амма са кар якъин хьана: ТIитI кьурдалай кьулухъ чи патара мад са хуьрени мал-къара чуьнуьхай дуьшуьшар хъхьаначир…
Айнуллагь Абдуллаев
