(Эвел — 46-нумрада)

Гзаф вахтара пехилвал авайла, сад ма­садан гуьгъуьна къекъведа, адан нукьсанар жагъуриз алахъда. Ихьтин крар жедай дуьшуьшарни ава: мисал яз, са касди маса­даз адак квай пис хесетдикай лугьузва. “Ибур дуьз кIвалахар туш вуна ийизвайбур” лагьана, вичиз насигьат гайи касдилай кьисас вахчун патал адакай са нукьсан жагъур­на, ам адан чинал гьалч хъувун­ патал адан геле гьатда. ИкI хьайитIа, адан рикI секин же­да, тахьайтIа, адаз гьич ахвар­ хкведач. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин салават ва саламар хьуй вичиз) лагьайвал, виридалай пис инсан, вичиз “кичIе хьухь Аллагьдихъай” лагьайла, “жуваз ки­лиг” лу­гьуз­вайди я. Инсандиз дуьз са наси­гьат гайи­ла, адавай ам кьабулиз тахьун — им рикIин начагъвал я. Са касди “я стха, ву­­на ийизвай и кар гунагь кар я, ийимир а кIвалах” лагьай­ла, бязибуруз акI лагьайда­лай кьисас вахчуз кIан жезва, варцаралди фикирарзава, гьатта йифериз ахварни квахьзава. Им Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин салават ва са­ламар хьуй вичиз) рехъ туш, я им Аллагь­ди ганвай эмирни туш, акси яз, Аллагьди масадан нукьсанра къекъвемир лугьузва.

Алай вахтунда мусурман уьмметдин лап тIал алай месэлайрикай сад гъиба я. Чи фикирдалди, мусурманрин арада чIуру кIва­лахрикай гъиба хьиз чIканвай маса шей авач. Вучиз лагьайтIа, гъиба авун регьят кар я. Патав ацукьнавай инсанни яб гудай са кас хьайитIа, гъиба ийиз генани регьят я. Га­фарай жаваб це лугьудай ва я тахьай­тIа, ла­гьай гафунай адаз лайихлу тир маса жаза гудай кас авач кьван. Я ам гафарай жаваб гун патал къазидин патав тухудай карни авач. Лап вини кьил бязи дуьшуьшра гъиба ийизвайдаз лугьузвайди “я стха, а гафар лу­­­­гьумир ман” я. Жув такIан тахьун­ патал па­тав гвай касди гъиба ийизвайдаз лайихлу­ туьгьмет ийизвач. “Фена, а гафар вун ви­чи­кай рахазвай касдин чинал лагь, инал адакай гъиба ийимир” лугьудай дуьшуьшар тIи­мил жезвайвиляй гъиба тIвар алай тIе­гъуьн чи арада гегьеншдиз чкIанва. Гъиба авун регьят кар ятIани, ам лап чIехи гунагь я.

Са мусурман стхади кьулухъай (далудихъай) маса мусурман стхадикай адаз та­кIан ихтилат ийизватIа, и кардиз гъиба лугьузва. Аллагьди Къуръанда гъиба са му­­­сурман стхадин кечмиш хьанвай маса му­сурман стхадин як тIуьнив гекъигнава. Аллагьди лагьанва (49-сура, 12-аят, ма­на): “Ва къуй куь садбуру муькуьбурукай гъибет тавурай. Бес квекай садаз кьванни вичин кьенвай стхадин як нез кIан жедани — (гьелбетда) квез а кар гзаф нифретлу я (ва гьавиляй квез ам хьиз такIан хьухь адаз ухшар карни — яни мусурман касдикай гъибет авун)”.

Чна винидихъ лагьайвал, гъиба авун ре­гьят кар я. Кьве кас санал ацукьда ва, са вуж ятIани арадал вегьена, жакьваз эгечIда: “ам мурджиит я, ам ахьинди я… ам ихьтинди я… ам фланди я…”. Муькуьда­ни­­ зил кьада: “эхь ман, я ман…”. Гьакъи­къат­да абуру “жакьвазвай” кас чпиз гьич таниш­ туширди хьун мумкин я. Са ни­вай ятIани ван хьайи гаф гваз къекъвезва ва вичиз а кардай суваб жеда лагьана фикирзава. Жедай туш а кардай суваб. Гьатта гъиба ийизвайбур рахазвай касдикай абурун фикир гьахълуди хьайитIани, и кардай гунагь жеда, вучиз лагьайтIа ам чирвал авачиз, гьакI гьевесрин гуьгъуьнаваз фена, авунвай­ ихтилат я. Аллагьди Къуръанда лагьанва (5-сура, 2-аят, мана): “Ва куьмек це куьне сада-садаз хъсан крара ва (Аллагьди­хъай) кичIевал авунин карда. Куьмек гумир куьне сада-садаз гунагьар ва мидявал (зулум, диндин сергьятар чIур) авунин карда! КичIе хьухь квез Аллагьди­хъай, гьа­къикъатда, Аллагь кIеви  (къати) жаза гудайди я!”.

Са мусурман стхади маса мусурман стхадиз, адан иман артух жедайвал, хъсан кIва­лахар авунин карда куьмек гун адан бур­жийрикай я. Мусурмандин пеше батмиш жезвай инсан къутармишун я, кьуьл гьалчна, ам генани агъуз рахкур хъувун ваъ. ГьакI хьайила, мусурман къутармишиз­ алахъза­вай кас яз  хьана кIанда, маса кас цIуз вегьез­ ва я тахьайтIа батмишариз алахъ­завайди — ваъ. Бухарийдини Муслима агакьарнавай гьадисда Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин са­лават ва саламар хьуй вичиз) лагьанва (мана): “Мусурманар регьимдин, кIа­нивилин, садаз-садан язух атунин, сада-садахъ галаз алакъа хуьнин карда са бедендиз ухшар ава. Эгер гьа бедендин са чкадихъ кьванни начагъвал галукьайтIа, вири бедендиз тади гуда, ахварни къведач, ифинни акьалтда”. Чун, мусурманар, гьа ихьтин гьалда авани? Са мусурмандин­ кIвач галкIана, са­нал цIуьдгъуьнайла (са гъалатI хьайила), муькуь мусурмандиз а къайдада тади гана кIанда, гуя адан хсуси бедендиз тади гузвай хьиз. Мисал яз, са ту­пIуз цаз фейитIа, вири беденди тIарвал гьиссда. Инсанди “э-э-э, ам са гъвечIи тIуб я, заз къайгъу авайди туш” лугьудач кьван. Гьар са касди вичи вич ахтармишрай: вичи мусурман уьмметдин са пай хьиз гьиссзавани, гьиссзавачни, адахъ ихьтин гьал авани, авачни. Мусурманри хъсан кIвалахни вирида сад хьиз пайна кIанда, пис кIвалах­ни. Шад кар хьайи­ла, гьи къайдада мусурмандиз мубарак­заватIа, пис кар хьайилани, гьа къайдада адан язух атана кIанда.

Сада-садаз насигьатарни гана кIанза­вайди я. Аллагьди Къуръанда лагьанва (9-сура, 71-аят, мана): “Амма муъмин итимар ва муъмин дишегьлияр — абур сад-садаз куьмекчияр ва дустар я. Абуру дуьз (хъсан) кар эмирзава ва пис (нагьакьан) кар къадагъа ийизва, капI кьилиз акъудзава, закат гузва ва Аллагьдизни Адан расулдиз муьтIуьгъвалзава. Ахьтинбур — абуруз Аллагьди (дугъриданни) регьим ийида (азабдикай къутармишна Женнетдиз ракъурда). Гьакъикъатда, Аллагь — къудратлуди, гзаф камаллуди я!” И аятдай чаз чир жезвайвал, мусурманри чпин хиве авай ферзерни кьилиз акъудзава, гьа са вахтунда стхавилин буржиярни тамамарзава. Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин салават ва саламар хьуй вичиз) гьадисда лагьанва (мана): “Жедач инсандиз гьа­къикъи иман, адаз вичиз кIани затI вичин стхадизни хьана кIан тахьанмаз”. Эгер чна мусурманар стхаяр тирди хиве кьазва­тIа, и гьадис чна уьмуьрда къанун яз кьун­ герек я. И гьадисдал амал авуртIа, ин­­сандиз мусурмандин вилик стхавилин буржиярни кьилиз акъудиз лап регьят же­да. Инсандиз вичиз гьикьван хъсанвилер хьана кIанзава­тIа, гьа къайдада адаз мусурман стхадизни хъсанвал хьана кIан хьун герек я. Гьи къайдада чаз чахъ са цаз кьванни галукьна кIанзавачтIа, гьа къайда чаз мусурманар патални гьахьтин кар хьун такIан хьун лазим я. Са касдизни вичин да­­лудихъай вич жакьун хуш жедач. Садаз­ни вичиз тапарар авуна кIанзавач. Вучиз бязибуру чпиз хьана такIан крариз рехъ гузва: масадан намус­дик хкIазва, масадан дев­летдик хуькуьрзава? Бязибуруз чеб акурла, дуствилелди салам гана, чпиз чин ачухун кIанзава. Бес вучиз абуру масабурун гьакъиндай и кIва­лах ийизвач? Винидихъ гъанвай гьадисда Пайгъамбарди араб чIалалди лагьанва: “Ля юъмину…”. И гаф таржума авурла “инанмишвал гъидач” лагьай чIал жезва. Алимри лугьузвайвал, ахьтин касдихъ мусурмандихъ хьун лазим тир гьакъикъи иман жедач. Мусурман яз ам амукьзава, вучиз лагьайтIа, адахъ асулдай иман ава.

(КьатI ама)

Гьасамудин  Сефибегов,

ДаркIушрин хуьруьн мискIинда худбаяр кIелзавайди