…А чIавуз за Мегьарамдхуьруьн райондин больницада кIвалахзавай. 1962-йисан зулуз Махачкъалада дишегьлийрин сагъвал хуьниз талукьарнавай конференция тухванай. Ам гьазурайди ва кьилиз акъудайди чи  министерство тир. Аниз иштиракчи яз зазни эвер ганвай.

А йисара Дербентдин духтурар чи районрин дишегьлийриз гзаф дуьшуьшра са виляй килигзавай: абуру пулдихъ ерли кутуг тавунвай шартIара аялдикай азаддай операцияр ийизвай. Ихьтин гьалари дишегьлийрин сагъвал тартибдай акъуд тавуна тазвачир.

Конференцияда Дербент шегьердин больницадин кьилин духтур Я.Г. Сауриди авайдакай хийир къачуна, гаф тIалабна, зунни трибунадихъ фена. Чин такьуна, чи дишегьлийрал къвезвай тIал-квалрикай галай-галайвал ихтилатна. Сагърай лагьана, жуван чкадал рекье гьат хъийиз кIан хьайила, министрди заз вичин патав атун теклифна ва  столдихъ чка гана.

Адаз зи рахунар бегенмиш хьанвайди аквазвай. Завай кIани-такIан  ха­бар кьуна. За адавай, пешекарвал хкажун патал, зун курсариз рекье тун тIалабна. ИкI Бакудиз, духтуррин чирвилер хкаждай курсариз фин кьисмет хьана заз.

Курсара чаз патологический физиологиядай институтдин директордин везифаяр вахтуналди кьиле тухузвай кафедрадин заведующий Сима Алиевна Гулиевади гзаф серес лекцияр кIелнай. Виридуьньядин медицинадин цIийивилерикай чирвилер гудай.

Сима Алиевна юкьван буйдин, ацIай варз хьтин ачух чин алай дишегьли тир. Адахъ зурба чирвилерни авай, инсанрихъ галаз рахадай дилавар мезни.

Курсар куьтягь хьана, экзамен вахкайдалай кьулухъ акушерстводинни гинекологиядин кафедрадин заведующий профессор А.И.Белубекяна  заз ашкъи аватIа, аспирантурадиз гьахьун теклифзавайдакай малумарна. Гишиндаз кIанзавайди фан кIус, мекьидаз — алукIдай партал тушни? За разивал гана…

Бахтунин лувараллаз зун почтадиз рекье гьатна. Жуван балайрин дидедиз заз герек жедай гьар жуьредин чарар гьазурун патал зенг яна. Кьвед лагьай йикъан йифиз зун яшамиш жезвай общежитиядин къаравулди, “дохтор Асадов, суьзе телефона чагъириф”, лагьана, къецелай гьарай­на. Телефондай кайваниди чIуру хабар гана: вич кIевиз азарлу хьанвайди ва гьалар хъсан туширди малумарна.

…Пака кIвалин вилик автобус акъвазарайла, а вахтара автобусар вахт акадар тийиз физвайди тир, заз, къужахда хвани аваз, хъуьрезвай жуван балайрин диде акуна.

КIвале ада ачухай кьисади зун бегьем тажубарна. За справкаяр, характеристика гьазурун патахъай зенг авур пакад йикъан няниз кайванидин патав къуншидаллай чи духтурдин паб, медсестра атана акъатна кьван. Вичин кьацIай мецелди ада зи кайванидин рикIиз еке тIарвал гана: “Язух Мафи, вуна четин шартIара кIвалахиз, аялар хуьзва. Гъуьлуь ла­гьайтIа, са рушал гуж гъалибна, ам дустагъда ацукьарнава. А вуна кIватI­завай чарар адаз къазаматдай эхкъечIун патал герек хьанвайдакай ваз гьич хабарни авач. Акунани, итимар гьихьтинбур аватIа?..”

Сабур хвена бубад руша! Гафни рахун тавуна, къунши рекье хтуна, йифиз заз зенг янай…

Октябрдин вацра зун аспирантурадиз экзаменар вахкуз фена. Малум хьайивал, чIехи конкурс авай: са чкадал 5 кас алай. Сифте чи чирвилер пешекарвилин рекьяй ахтармишна. Чакай кьведаз вадар атана, амай пуд хъфиниз мажбур хьана.

Кьвед лагьай экзамен КПСС-дин тарихдай тир. Ина комиссиядин председатель С.А.Гулиевани авай. Зи суал В.И.Ленинан “Шаг вперед, два шага назад” макъала кхьидайла дуьньяда ва уьлкведа авай гьаларикай тир. Адаз за 15 декьикьада галай-галайвал жаваб гана. Экзаменатор Мура­доваз зи жаваб бес кьадар тамамди яз акунач. За кьетIидаказ адан фикирдал рази туширди къалурна. И арада икьван чIавалди дикъетлудаказ яб гуз ацукьнавай С.А.Гулиевади чин чIурна, экзамен кьазвай хванахвадиз ада эцигнавай суал методикадин истемишунрихъ галаз кьан тийизвайди ва зи жаваб чIехи къиметдиз лайихлу тирди тестикьарна. Гьа икI, кьве предметдай вадар хьана…

Ингилис чIалай завай вад къачуз хьанач, захъ галай муькуьдаз хъсан чидай. Нетижада адаз 15, заз 14 балл хьана.

Мад вучда? И сеферда, белки, кьисмет гьа икI ятIа лагьана, документар вахчун патал арзани гваз зун С.А.Гулиевадин патав фена. Арзадиз килигна, ада вичи-вичикди  сес алачир хъверна, захъ элкъвена, документар вахкудач лагьана. Вилик квай столдин техилдай са кьелечI папка акъудна, ахъайна, заз профессор А.И.Белубекяна ганвай характеристикани директордивай вичи аспирантурада чка анжах зун патал ачухун тIалабнавайди тестикьарзавай чар къалурна…

Са йикъалай зун мадни С.А.Гулиевадин приемдиз фена. Зун акурвалди, ам столдихъай къарагъна, зи къаршидиз атана, гъил кьуна, заз агал­кьун тебрикна. “…Экзаменра дерин чирвилер къалурдайлани зун шад жезвай. Комиссияди вичин ихтиярда авай гьахълувал хвена, сесер гана, вакай аспирант авурла, зи шадвилин дережа са мертебадин хкаж хьана. Рагьмет хьурай зи дидедиз, адалай зи руьгьдик милливилин гьисс кутаз алакьна. Зи беденда са пай лезгивилин иви къекъвезва, адак лезги кьелни ква, гьиссни… Диде лезги халкьдин векил тир, чи хизанда адаз кьетIен гьуьрмет авай”, дидедиз вафалу руша вичин рикIин сир ачухнай заз а чIавуз…

Эхь гьуьрметлубур! Миллетдин гьисс чидайдаз ам зурба къуват я. Заз ам жуван кьисметда мад сеферда субут хьана.

Эхь, зун бахтлу инсанрикай я. Уьмуьрдин кар кьетIдай берейра зун къанажагълу, чпиз инсанпересвилин пай булдалди ганвай инсанрал дуьшуьш хьана.

Абурун арада профессор Арташес Ивановичанни Сима Алиевнадин тIварари, экуь гъетери хьиз, хкатна рапрапар гузва!..

Азедин Эсетов, Дагъустандин халкьдин духтур