Профессор Агьмедуллагь Гуьлмагьемедова туькIуьрнавай “Лезги чIалан словардикай” студентри, муаллимри, чIал михьиди, девлетлуди, таъсирлуди хьун истемишзавай гьар сада гегьеншдиз менфят къачузва.
“Уьмуьр, дуланажагъдин шартIар, зигьин лагьайтIа, гьамиша гьерекатдик квайди я”,- давамарнава авторди.
Гьа са вахтунда словарда 1964-йисалди хзан кхьин орфографиядин къанун тирди къейд авуникай заз жуван фикирдал акъвазиз кIанзава.
Дагъустан Республикадин “Лезги газетдихъ”, Мегьарамдхуьруьн райондин “Самурдин сес” газетдихъ, абурун руьгьдиз гужлу коллективрихъ галаз фадлай за рафтарвал хуьзвайди я. Зи макъалайрин чIехи пайни чIалаз талукьарнавайбур хьанва.
Эхь, жуван багъри дидед чIал гьар са лезгидиз, лап хуш яз рикIиз, таъсир ийидай тегьерда кIелиз, кхьиз чир хьун важиблу я. Заз жуван дидед чIалак нукьсанар хьана кIанзавач.
Агъадихъ ганвай сиягьда къалурнавай эсеррин авторар вири лезги районрай, гьатта Азербайжан республикадин КцIар райондин СтIуррин хуьряйни кваз, чебни виниз тир дережадин алимвилин, шаирвилинни писателвилин рекьерайни тIвар-ван авайбур хьанва.
Дагъустандин госуниверситетдин профессор, литературовед Гьажи Гашарован “Руьгьдин кукIушар” ктабда хзан гаф ишлемишнава.
Филологиядин илимрин доктор Гьаким Къурбана 2012-йисуз туькIуьрнавай “Лезги халкьдин махар” ктабда 113-чина 27 сеферда хзан гаф, “Гьай тахьай гьарай” романда, “Лезги зарияр” куьмекдин ктабда шумудни са сеферда хзан гаф ишлемишнава.
Байрам Салимов, “Рехи ктаб”, 1990-йис шиирдин кIватIал.
Шихнесир Къафланов, “Кьисметдин кфил”, 1989-йис, шииррин кIватIал.
Мегьамед Ведих, “Бахтлу хьухь, кIвал”, 4-чин.
Зияудин Эфендиев, “Муьгьуьббатдин цIелхем”, 1970-йис.
Ибрагьим Гьуьсейнов “Уламдин къван”, 1989-йис, 4-чин.
Пакизат Фатуллаева, “Зи экуь кIвал”, 1981-йис.
Агьед Агъаев, “Лезгияр” роман, 1990-йис.
Айдунбег Камилов, “Манияр зи…”, 2007-йис.
Мирзягьмед Жамалдинов “РикIин гьарай”, 2010-йис, шииррин кIватIал.
Лезги халкьдин махар 2011-йис.
М.Гьажиев, “Русско-лезгинский словарь” — семья — хзан.
И сиягь генани давамариз хъжеда.
2021-йисан 2-декабрдиз “Лезги газетда” кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимован “ЧIехи са хизан я” ва политикадин отделдин редактор Нариман Ибрагьимован “Хизандиз акси гьужумар” макъалаяр чапнавай. Кьве макъалани за дикъетдивди кIелна. Абуру сада хайи чIалал акъатзавай “Лезги газетдин тереф хуьзвай, 100 йисан юбилейдин мярекатдал адан тереф хуьзвайбурал шадвалзавай, муькуьда — чи мягькем хизан чукIурна, кIвалин зулумдиз рехъ ачухун къалурзавай США-дин РагъакIидай патан бинеяр пислемишзавай. Кьве макъаладани хизан гаф тикрар жезва.
АкI кхьиналди за абурук тахсир кутазвач. “Лезги газетдин” редакцияди заз ихьтин жаваб хгудайдал шак алач: “Чна РД-дин образованидин министерстводи тестикьарнавай “Лезги чIалан орфографиядин словардин” бинедаллаз кхьизва. Орфографиядин къайдайрал амал авун виридан буржи я”.
АкI яз хьайила, за винидихъ ганвай сиягьда къалурнавай эсеррин авторри къайдайрал амал вучиз ийизвач?
Зун жуван кIвалахдихъ галаз алакъалу месэлайрай вири лезги районра хьана. Анра чирхчиррихъ, агьалийрихъ галаз суьгьбетардай мумкинвал хьана. Сада хьайитIани, рахунрик хзан гафунилай гъейри хизан гаф кутунач.
“Лезги газетдиз” кхьидайла, хизан гаф кхьиниз мажбур жезва, вучиз лагьайтIа, ана хзан гаф хизан яз туькIуьр хъийизва.
ЧIалан девлетлувили рахадайла, кхьидайла чун дикъетлу хьун истемишзава.
Са бязи урус ва маса чIаларай атанвай гафар чавай къайдайрихъ галаз кьадайвал дегишариз жезва.
Месела, труба — турба, арба — араба, папироса-пIапIрус, шоколад — шкалат, шербет-шуьрбет, шашка — шуьшка, шакал — чакъал, мандштук — муштукI, сундук-сандух ва икI мадни.
Араб чIалай атанвай гаф 1964-йисалди хзан яз кхьизвайтIа, алай вахтундани гафунал гзаф агьалийри амал ийизватIани, винидихъ къалурнавай урус чIалан гафар лезги чIалалди гьикI дегишарна рахазватIа, кхьизватIа, араб чIалан са гаф халкьдин гуьгьуьлдиз кIандайвал дегишариз жедачни?
“Лезги газет” кхьизвай, кIелзавай гьуьрметлубур!
Куьне макъалада гъанвай делилриз фикир гун, веревирдер кхьин хъувун тIалабзава.
Мевлидин Исмаилов,
зегьметдин ветеран
