Чи уьлкведа 4-ноябрь халкьарин садвилин югъ хьиз къейдзава. Къейд авун ла­зим я хьи, 4-ноябрь уьлкве  патал важиблу маса вакъиадихъ галазни алакъалу я. 1722-йисан 4-ноябрдиз император  I Петр­ди Астрахандин военный округдин флоти­лия тешкилунин гьакъиндай указ акъуд­най­.­

Тайин тир указдал къул чIугвадалди вад варз амаз, 1722-йисан 15-июндиз император Астрахандиз фенай. Гьа вахтундани, гилани чи уьмуьрда гьалтзамай аде­тар авай. Пачагь къвезвайдакай хабар хьайила, Астрахандин кьиле авайбуру ри­кIивай гьазурвилер акуна. Губернатордин кIвалерин къвалав ва За­ма­но­ван багъда пачагь патал махсус дворец ва ял ядай чка­яр эцигна. I Петр кьиблепа­та авай ше­гьер­диз ял ягъиз ваъ, государст­водин­ мет­леб авай месэлаяр гьялиз фенвайди тир.

1721-йисуз, Кеферпатан улквейрихъ галаз дявеяр акьалтIайла, Балтийский гьуьлуьз рехъни ачухайла, РагъэкъечIдай патахъни манийвилер авачиз фидай рекьер лазим къвезвай. Гьавиляй Каспий гьуьлуьн къерехра Урусатдин итижар мягь­кемарна кIанзавай. Персиядиз фин патални гьазурвилер аквазвай. Астрахандиз атайла, I Петрдиз акуна хьи, Каспий гьуьлуьхъ алишверишдин, балугъчивилин, кьелен ва ипекчивилин хилер вилик тухудай мумкинвилер ава.

1722-йисан 18-июлдиз пачагьди Волга вацIал флотилиядин мумкинвилериз килигдай мярекат тешкилна. Ахпа жуьреба-жуьре макьсадрин, кIалубрин, яракьар алай 274 гимидикай ва ругуд агъзур касдив агакьна командадикай ибарат флот Кьибледихъ рекье гьатна. I Петр са Астрахандиз финал акъвазнач. Ада вичин рехъ Дагъустандиз кьван да­вамарна. Ам Тарки­дин Шамхала ва Дербентдин Къулибега кьабулна. Гьа вахтунда Каспий гьуьлелай ва Дербент шегьердилай персерин табийвал алудун патал Анжи къеледин патав гимияр акъваздай чкани авуна.

Персиядиз поход тешкилайдалай гуьгъуь­низ 1723-йисуз Ирандихъ галаз икьрар­ ку­тIунна ва адан бинедаллаз Урусатдик  Дербент, Баку, Гилянь ва Астробал ах­кат­на. Гьа и йисан 4-октябрдиз I Петр Аст­ра­хан­диз хтана. Ахпа Астрахандин флотилия­ тешкилунин гьакъиндай указни кьабулна.

I Петр рагьметдиз фейидалай гуьгъуь­низ Каспийдихъ галаз алакъалу мулкар Урусатдивай къакъат хъувуна. Анжах 1781-йи­суз II Екатеринадин тапшуругъдалди Григорий Потемкин кьиле авай военный ги­мияр Астрахандиз фена ва Каспий гьуьлел къара­вулвал чIугваз акъвазна. 1813-йи­суз кутIунай ­Гюлистандин икьрардин би­недаллаз Урусатди Каспий гьуьлел военный флот жедай ихтияр къазанмишна. 1867-йисалай Каспийский фло­тилия Бакуда авай.

Ада Каспий гьуьлел алишверишдин, балугъчивилин ва Ирандихъ галаз алишверишдинни промышленностдин итижар хуьзвай. 1918-йисуз башламишай граждан дяведани Каспийскдин флотилияди Яру Армиядиз гъалибвилер къачун патал хейлин куьмек гана. 1920-йисуз Каспий гьуьлуьн ятар Советрин гьукуматдин ихтиярда гьатна.

Ватандин ЧIехи дяведин цIаяр, гумар Бакудив агакьначтIани, Каспийский флотилияди Ирандин Астара шегьердин къваларив агакьдайвал десантдин гимияр ракъурна. ГьикI лагьайтIа, Гитлера Ирандин кьилевайбуруз дяведик экечIунин патахъай таъсирзавай. 1942-йисалай Каспийскдин флотилияди дяведин женгера чIур хьанвай гимияр туькIуьр хъувунин, чи гимияр тайин чкайриз рекье тунин, оборонадин везифаяр кьилиз акъудна.

СССР-дин Каспийский военный фло­тилия 1931-йисуз тешкилнай ва адан ба­за Баку шегьерда авай. 1991-йисуз СССР чкIай­ла, флотилиядин бригадаяр, дивизионар Махачкъаладин ва Астрахандин портариз ахкъудна. 2010-йисуз Каспийский флотилия  Россиядин Кьиблепа­тан военный округдик кутуна. Флотилиядин кьилин макьсад уьлкведин государстводинни милли итижар хуьн таъминаруникай ва терроризмдиз аксивал авуникай ибарат я. И карни Каспийский флоти­лиядин артиллериядинни ракетайрин гимийри 2015-йисан 7-октябрдиз тести­кьар­на. Каспий гьуьлел алай гимийри Сириядин Ракка, Идлиб ва Алеппо шегьерра авай террористрин базаяр, сенгерар яна.

2018-йисуз Россиядин оборонадин ми­нистерстводи флотилиядин кьилин ба­за Каспийскдиз ахкъудунин къарар кьа­бул­на ва 2020-йисуз ам кьилизни акъудна­. Флотилиядин къурулушдик гимийрин, бе­реговой кьушунрин ва артиллериядин катер­рин са шумуд бригада ва дивизион акат­­зава. Каспий гьуьлуьн майданар “Вол­­годонск”, “Град Свияжск”, “Великий Устюг”, “Углич”, “Татарстан”, “Дагестан”, “Махачкала”, “Ступенец”, “Астрахань” гимийри хуьз­ва ва абур нубатдалди са гьафтедин, са вацран сефердиз гьуьлел экъечI­зава.

Махачкъаладин бригададин гаванда инал тIварар кьунвай гимийрин са пай ава. Амайбур — Каспийскда. Чун алатай йисуз Махач­къа­ладин бригададиз мугьман хьанай, морякри къуллугъзавай гьаларихъ галаз таниш хьанай­.

— Бригадада къуллугъзавай контрактникрин 80 процент чкадин гадаяр я. Вирида чпин везифаяр уставди ва командирри истемишзавай къайдада тамамарзава. Виридаз ина хъсандиз къуллугъдай, ял ядай, спортдал машгъул жедай шартIар тешкилнава, — лу­гьузва офицер, замполит С.Гунешова. — Мажиб вахт-вахтунда гузва. ТIуьнрилай, хуьрек­рилай наразивалзавач. Чешнелудаказ къуллугъзавайбурув гьар жуьредин шабагьарни агакьзава. Гьар са команда сефердиз гьуьлел экъечIдалди вилик ахтармишзавайди я. Сагъламвилин, руьгьдин, психологиядин, сефердиз гьазур хьунин жигьетдай. ИкI та­хьайтIа, тапшуругъ тамамарзавай вахтунда гуьзлемиш тавур дуьшуьшар хьун мумкин я. Чна ахьтин гьалар арадал къведай крариз рехъ гузвач. Гьихьтин тапшуругъдиз фейи­тIани, команда вичин вилик эцигнавай  учебно-боевой везифаяр баркаллувилелди кьилиз акъудна хквезва. Гьа са вахтунда командади вичин гимидин гьакъиндайни датIана къайгъу чIуг­ваз­ва. Ам чешнелу къайдада аваз хуьзва­.

Замполитди лагьайвал, бригададиз кьабулзавай цIийи ксарал кьетIен гуьзчивалзава. Гьар садахъ тежрибалу, чешнелу офицер, моряк галкIурзава. Жегьилди пуд вацра стажер яз къуллугъзава. Гьа и вахтунда чирни жезва адакай гьуьлерал, военный гимийра къуллугъдай моряк жедани, жедачни.

Командованиди флотилияда къуллугъзавайбурун яшайишдин месэлаяр гья­лу­низни еке фикир гузва. Абур патал яшайишдин 128 ва 508 квартирадин кIва­лер эцигнава, мадни гъиле ава. Чаз малум­ хьайивал­, уьлкведин маса флотилиядин къуллугъчийрив гекъигайла, Каспийский флотилия­дин морякри еке мажибар къачузва. Гьавиляйни иниз къуллугъиз мореходный училищеяр, вузар куьтягьзавайбур хушвилелди къвезва.

Флотилиядин гимийра морякриз къуллугъдай, ял ядай, кIелдай, чирвилер арту­­хар­­­дай, ксудай, хуьрекар недай вири шар­тIар, гьарна телевизорар, радио ава. Чна ихтилатар авур морякри чпин къуллугъдилай ва тешкилнавай шартIарилай лап рази­вална.

Каспийский флотилиядин гимияр ва бригадаяр уьлкведин ва Дагъустан Республикадин сергьятар, аслу туширвал, агьалийрин секинвал хуьн патал гьамиша гьазур я.

Уьлкведиз акси къуватар артух жезвай алай вахтунда РФ-дин Президентди яракьлу къуватрин къудратлувал хкажун патал виле акьадай чалишмишвилер ийиз­ва. Россиядин Федерациядин сергьятар, милли итижар хуьн патал яракьлу къуватрин частари, армийри, эскадронри, подразделенийри  чилелни, цавани, церани чпин вилик эцигнавай везифаяр вафалувилелди кьилиз акъудзава. Абурун арада ВМФ-дин морякар, подводникар, гьуьлуьн пехотинцияр, зенитчикар, спецназдин, къутармишдай ва маса подразделенийрин векилар ава.

ЦIи Санкт-Петербургда кьиле фейи РФ-дин флотдин гимийрин чIехи параддал уьлкведин Президент В.Путина лагьанай: “Чи гимийрихъ ва техникадихъ исятда цин винелай  ва кIаникай фидай, ца­ва лув гудай вири жуьредин техника жа­гъурдай ва, герек атайтIа, ам ядай мумкинвилер ава. ВМФ мадни къуватлу жедайвал чна ам алай аямдин гимийралди таъминарзава”.

Къейд авун лазим я хьи, къе ВМФ-дин частарин ихтиярда, гьихьтин душман хьайи­тIани, адаз жаваб гуз жедай гимияр ава: авианосецар, крейсерар, эсминецар, фрегатар, корветар, десантдин гимияр. Абурун мумкинвилер, къудрат, къуват Сириядин Республика кIеве тваз алахъай террористрин гьужумриз акси гьерекатар ийидайла акуна. Каспий гьуьле авай гимийри Сириядин шегьеррал гьужумзавай бандитрин, Украинадин миллетбазрин сенгерар яна. Къе Дагъустандивайни дамах ийиз жеда: адан мулкунал Каспий­ский флотилия ала ва ада чи уьлкведин кьиблепатан сергьятар хуьзва.

Дамахдай кар мадни ам я хьи, Рос­сия­дин ВМФ-дин частара гзаф дагъустанвийри, гьа гьисабдай яз лезги халкьдин векилрини, офицерар, морякар яз, уьтквемвилелди, баркаллувилелди къуллугъзава.

Нариман Ибрагьимов