Аллагьди Къуръанда лагьанва (3-сура, 102-аят, мана): “Эй иман гъанвайбур! КичIе хьухь квез Аллагьдихъай лазим тир кичIевилелди ва гьич рекьимир куьн (масакIа сакIани), анжах мусурманар яз куьн (рекьидайвал ая) (мусурманар тушиз рекьимир)”.
Жегьеннемдикай инсанар хуьн патал Аллагьди ракъурнавай зурба дин мусурманар патал авайни-авачир тек са къанун я. И динда вуч ая лагьанватIа, жезмай кьван гьам ийиз ва вуч къадагъа авунватIа, гьадавай жезмай кьван яргъа жез алахъна кIанда.
Аллагьди Ислам дин эхиримжиди яз ракъурнава. Адаз инсанар патал вуч хийир ва вуч зиян ятIа чизва. Са шакни алачиз, Ислам динда тестикьарнавай вири къанунар, къайдаяр Аллагьди Вичин Камалдалди тайинарнавайди я. Эгер са мусурманди динда къалурнавай къайдайрикай лап тIимилбурал амал ийиз, гзафбур кьулухъ тазватIа, яни абурал амалзавачтIа, ахьтиндаз тамамдиз мусурмандин уьмуьр кьиле тухузвай кас лугьуз жедач. Аллагьди, инсаниятдиз дин ракъуруналди, мусурманар кьве дуьньядани бахтлу хьун патал вири шартIар яратмишнава ва инсанри Ислам дин кьабулун патал Къиямат Йикъалди регьимдин ракIарни ачухнава. Дин кьабулиз кIан хьайи гьар са касдиз Аллагьди рехъ ачухда. Чаз виридаз малум тир ихьтин гафар ава: “Аллагьди рикI ачух тавунмаз, дин кьабулиз жедач”. И гафарин гъавурда гьикI акьуна кIанда? Эгер са касдиз дин кьабулиз кIан хьайитIа, Аллагьди адаз рехъ агалдач, адан рикI дин паталди ачухда. Вучиз лагьайтIа, Аллагьдиз гьар са кас патал хъсанвал хьана кIанзавайди я. Ислам диндилай зурба вуч хъсанвал ава кьван?!
Чи динда зурба са шартI ава: хъсан кIвалахар авуниз эвер гун ва пис кIвалахар къадагъа авун. И шартI мусурманрин диндин чIехи дестекрикай я. Чал къведалди авай динрани и кар чIехи тир дестекрикай тир. И дестек гьар са пайгъамбардивни гвай ва ам абуру инсанрални агакьарна. Ислам динда кьилиз акъудун патал эмир ганвай гьар са кар хийир я. Аллагь нарази тир ва Пайгъамбарди (Аллагьдин салам ва салават хьуй вичиз) чаз ийимир лагьанвай гьар са кар зиян я. Аллагьдилай гъейри, мад гьич садавайни вуч — хийир, вуч зиян ятIа къалуриз жедач. Аллагьди хийирлу шейиниз хийир я, пис шейиниз зиян я лагьанва. Им датIана амукьдай, дегиш тежедай къанун я. Гьатта инсанри гьикьван зияндиз хийир лугьуз хьайитIани, ам зиян яз амукьда ва гьикьван хийирлу шейиниз зиян я лугьуз хьайитIани, ам хийир яз амукьда. Ахьтин дуьшуьшар жезва, мусурманри, Къуръандални суннадал асаслу яз, са шей хийир авайди я лагьайла, диндин алимар туширбур и кар инкариз, ам зиян авай кар я лугьуз тестикьариз алахъзава. Амма са кьадар вахтар алатайла, ахтармишунар кьиле тухвайла, абуруз чеб — батIул, дин гьахъ тирди делилри субутзава.
Маса касдиз хъсан кIвалах авуниз ва пис кардивай яргъа хьуниз эвер гун гьар са мусурмандин хиве авай буржи я. Аллагьди Къуръанда лагьанва (3-сура, 104-аят, мана): “Ва къуй (эй мусурманар) куь арада хьурай са жемят (десте) “хъсан (дуьз) кар” авуниз эмирзавай ва “пис (нагьакьан, айиб алай) кар” авун къадагъа ийизвай. Ва ахьтинбур — гьабур я агалкьунар жедайбур”.
Са гьадисда Пайгъамбарди (Аллагьдин салам ва салават хьуй вичиз) лагьанва (мана): “Эгер квез чIуру кIвалах акуртIа, ам гъиливди акъвазара, и кар эгер жезвачтIа, ам мецивди акъвазара, эгер гьа икIни жезвачтIа, ам рикIяй кьванни акъвазара (яни а пис кар авунихъ галаз рикIяй рази жемир). Им имандин лап гъечIи дережа (пуд лагьай жуьре) я”.
Гъиливди акъвазардай крарикай рахайтIа, и месэла жуьреба-жуьре дуьшуьшрилай аслу я. И кIвалах са ва я са шумуд касдилай алакьдай вахтни ава, алакь тийидай вахтни. Имни абурухъ къуват, мумкинвал ва маса шартIар хьунилай ва тахьунилай аслу я. Са бязи дуьшуьшра пис крар акъвазарун талукь тир ксарин хиве ава, мисал яз, гьакимрин, жавабдар къуллугъчийрин ва кесер авай, гьукум гвай маса ксарин.
Винидихъ гъанвай гьадисдай аквазвайвал, чIуру кIвалах акъвазарун, адан вилик пад кьун гьар са мусурмандин хиве авай буржи я. Чун пис кар я гъиливди, я мецивди акъвазариз чалишмиш хьана кIанда. Амма и жуьрейра акъвазардай мумкинвал авачтIа, гьич тахьайтIа, рикIяй кьванни чна чи наразивал къалурна кIанда. Пайгъамбарди лагьанва кьван, чIуру кIвалах акурла, са касди рикIяй вичин наразивал къалурун. Им имандин лап гъвечIи дережа я, яни гьакI ийизвай касдиз са тIимил кьванни иман ава лагьай чIал я. Амма чIуру кIвалах акурла, эгер рикIе гьич са затIни юзазвачтIа, са кIус кьванни а кар адаз такIан жезвачтIа, ахьтиндан иман гьихьтинди хьурай?! Гьинава адан иман?! И гьадис чавай чи имандин дережа алцумдай уьлчме яз кьаз жеда. Аллагьди, Къуръанда мусурманрин лишанрикай рахадайла, абур (яни мусурманар) хъсан кIвалах ая, чIуру кIвалах ийимир лугьузвайбур яз къалурнава. Гьа и кар мусурманвилин шартIарикай авунва. Аллагьди Къуранда лагьанва (3-сура, 110,-аят, мана): “Куьн (эй Мугьаммад пайгъамбардин уьммет) виридалайни хъсан уьммет хьана (жемят я) инсанар патал акъуднавай: куьне дуьз (хъсан) кар авуниз эмирзава ва пис (нагьакьан, айиб алай) кар авун къадагъа ийизва ва (куьн) Аллагьдихъ агъунва”. И аятдай аквазвайвал, мусурманар виридалайни хъсан уьммет я, вучиз лагьайтIа, абуру хъсан кIвалах ая, чIуру кIвалах ийимир лугьузва ва и кардалди инсанриз еке хийир гузва.
Маса аятда Аллагьди лагьанва (9-сура, 71-аят, мана): “Амма муъмин итимар ва муъмин дишегьлияр — абур сад-садаз куьмекчияр ва дустар я. Абуру дуьз (хъсан) кар эмирзава ва пис (нагьакьан) кар къадагъа ийизва, капI кьилиз акъудзава, закат гузва ва Аллагьдизни Адан расулдиз муьтIуьгъвалзава. Абуруз Аллагьди (дугъриданни) регьим ийида (азабдикай къутармишна Женнетдиз ракъурда). Гьакъикъатда, Аллагь Къудратлуди, гзаф Камаллуди я!”. (И аятда “муъмин итимарни дишегьлияр сад-садаз юлдашар я” гафарин гъавурда дуьз акьун лазим я. Алимри баян гузвайвал, муъмин итимар чеб чпиз дустар я ва муъмин дишегьлиярни чеб чпиз дустар я). Мусурманриз гьикьван гзаф хъсан лишанар хас ятIа аквазва чаз и аятдай. Хъсан лишанрин, хесетрин эвел жергеда дуьз (хъсан) кар эмирун ва пис (нагьакьан) кар къадагъа авун ава.
И кIвалахрин гъавурда акьурла, иман авай гьар са касди сувабар къазанмишун патал гьи къайдада вичивай хъсан кIвалахар авуниз ва пис кIвалахар тавуниз эвер гуз жедатIа, гьадакай фикирна кIанда. Эгер мусурманри и кар тавуртIа, абурун эхир кьил хъсанди жедач, вучиз лагьайтIа, Пайгъамбарди (Аллагьдин салам ва салават хьуй вичиз) лугьузва (мана): “Куьне хъсан кIвалах авуниз эвер гун ва пис кIвалах къадагъа авун акъвазарайтIа, Аллагьди куь кьилел квелай фейибур (писбур) эцигда ва куь арада авай виридалайни хъсандиз дин кьиле тухузвайбурун дуьаярни, мумкин я, Аллагьди кьабул тавун”. Тирмизиди агакьарнавай маса гьадисда Пайгъамбарди (Аллагьдин салам ва салават хьуй вичиз), кьин кьуна, лагьанва (мана): “Эгер куьне хъсан кIвалах авуниз эвер гун ва пис кIвалах къадагъа авун акъвазарайтIа, Аллагьди куь кьилел а къайдада дуьшуьшар ракъурда хьи, куьне гьихьтин дуьаяр авуртIани, куьн а дуьшуьшрикай хкатдач”.
(КьатI ама)
Гьасамудин Сефибегов, ДаркIушрин хуьруьн мискIинда
худбаяр кIелзавайди
