Гужлу чешме тир
Шихзада Юсуфович Юсуфов чи кIелзавайбуруз лап хъсан журналист, публицист, писатель, таржумачи ва, эхирни, пародист яз чидай. Адан къелемдикай урус ва лезги чIаларал кхьенвай вишералди макъалаяр, очеркар, зарисовкаяр, фельетонар, шиирарни пародияр, повестар хкатна. Чи гъилера ада кхьенвай “Ватандин хва”, “Зи баркаллу ватанэгьлияр”, “Лезгинцев — инкъилабдин хва”, “Муштулух”, “Къе гьи югъ я?” тIварар алай ктабар ама. Кьилин игитар дуьньядиз машгьур хьайи инкъилабчи Михаил Лезгинцев, адан хва, зурба контрадмирал ва чилеринни океанрин деринар ахтармишай геолог Георгий Лезгинцев, гимийрин зурба конструктор, Социализмдин Зегьметдин Игит Генрих Гьасанов, туьтуьнчи, Социализмдин Зегьметдин Игит Имамат Ибрагьимова ва масабур я. Шихзада Юсуфова, литературадин критик яз, чи хейлин авторрин (З.Эфендиев, Къ.Межидов, Р.Гьамзатов, М.Шихвердиев, Жамидин ва мсб.) гьакъиндай дерин манадин очеркар, критикадин макъалаяр, абурун эсеррикай рецензияр кхьена. Таржумачи яз, Ш.Юсуфова Г.Лезгинцеван “Дагъларай тир инсан” роман урус чIалай лезги чIалаз элкъуьрна, чапдай акъудна.
Алкьвадар Гьасанан тIварунихъ галай фонд тешкилна, адан ирс кIватI хъувуна, чапдай акъудна, къенин аямдив ахгакьарна. “Ассари Дагъустан” ктаб чапдай ахкъудна, адан презентацияни кьиле тухвана.
Журналист, публицист яз, Ш.Юсуфова хейлин йисара “Коммунист” (гила “Лезги газет”) газетдин редакцияда культурадин отделдин заведующийвиле кIвалахна. Идалайни гъейри ада “Комсомолец Дагестана”, “Ватан патал, Сталин патал!”, “Уьмуьрдин гьахъвал”, “Меслят” газетрин редакцийрани маса органра кIвалахна. Куьрелди, милли чIалан хазина вилик тухуник адан лайихлу пай ква. Писателдин ва публицистдин зегьмет “Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник” лагьай гьуьрметдин тIвар ва маса шабагьар гуналди къейдна. Ам СССР-дин писателрин ва журналистрин союзрин член тир…
Ихьтин кьисметдин инсандин и йикъара 85 йис тамам жезва. Гьелбетда, вич чахъ галамайтIа, а вакъиадиз еке гьазурвилерни аквадай жеди. Амма Шихзада Юсуфович 76 йисан яшда аваз, 2013-йисуз чавай къакъатна. Рагьметрай вичиз…
Ирс чав гума, гьавиляй ам рикIел хкунни лап кутугнавай кар яз акуна чаз. Ери-бине Мегьарамдхуьруьн райондин Къансаврин хуьряй тир ада Вини Ярагъдал, Хуьрелдал, Дербентда детдомра тербия ва чирвилер къачуна.
1956-йисуз Дербентдин педучилище, 1961-йисуз ДГУ-дин филфак акьалтIарна. Зигьин хци жегьилди гьеле студент тирла литературадин жуьреба-жуьре хилерай вичин къелем ахтармишзавай. Литературадин месэлайрай кхьенвай хейлин материалар чи газетрани журналра чапзавай.
Тайин кар я, вичихъ дерин кьатIунар, чирвилер, гафарин чIехи алем авачирдавай масабурун шейэриз дуьзгуьн къиметар гуз жедач. Ш.Юсуфован къейдерал шак гъидачир, гузвай теклифрихъ галаз рази жедай. Иллаки пародийрин жанрдай чи милли шииратдик ада кутур пай кьетIенди я. Месела, пародийрин “Муштулух” тIвар алай ктаб чапдай акъатайла (1992), Шамсудин Исаева “Муштулух, лезгияр!” кьил гана, разивилин вижевай рецензия кхьенай, шаирди къачунвайди цIийи кам тирди къейднай.
1994-йисуз акъатнавай “Лезгийрин алай аямдин поэзиядин антологияда” Шихзада Юсуфов пародист, яни жуьреба-жуьре авторрин эсерра авай нукьсанрал хъуьрезвай критик яз гьатнава.
“Къе гьи югъ я?”, “КамАЗар” гвай гадайриз”, “Дулдурмаяр ва илгьам”, “Чи девирдин манияр”, “Яр хкведа” (СтIал Сулейманан, Ибрагьим Гьуьсейнован, Азиз Алеман, Мурсал Алпанан ва маса авторрин) эсерриз кхьенвай пародийри кIелзавайбурук еке гьевес, хъуьруьн кутурди чи рикIел алама.
Журналист ва публицист яз, Шихзада Юсуфова Алибег Фатагьованни Зияудин Эфендиеван, Къияс Межидованни Буба Гьажикъулиеван, Якьуб Яралиеванни Мурадхан Шихвердиеван хъсан адетар цIийи шартIара давамарна, художественный очеркдин жанр мадни къуватлу авуна. Винидихъ тIварар кьунвай адан саки вири ктабар очеркрикай ибаратбур я.
Шихзада Юсуфова чи ватанэгьлийрин хейлин тIварар дуьздал ахкъудиз зегьмет чIугуна. Месела, Мегьамед Гьуьсейнов — В.И.Ленинахъ галаз санал кIвалахай инкъилабчи штулви тирди чирна. “Литературадин газетдай” акур и тIварцIи чи журналист яргъал рекьериз акъуднай. Буба ва хва Лезгинцеврин кьадар-кьисметдикай рикIелай тефидай хьтин эсерар яратмишна. “Лезгинцев — ам вуж я?”, “Революциядин хва” очеркар чи саки вири газетра чапнай. Автордиз а чIавуз Дагъустандин журналистрин Союзди “Къизилдин къелем” премия ганай.
Саки гьа и жуьреда Ш.Юсуфован фикир “Советская торговля” газетдай акур Социализмдин Зегьметдин Игит Имамат Ибрагьимовадин тIварцIини, ада кхьенвай макъаладини чпел желбнай. Макъалада и дишегьлиди вич лезги тирдакай кхьенвай. Ингье журналистди яргъал Къазахстанда авай “Алма-Атанский” совхоздиз чар кхьена. Гуьгъуьнлай тайин хьана хьи, Имаматан бубаяр Мегьарамдхуьруьн райондин Къуйсунрин хуьряй я. 1937-1939-йисарин жазайрин вахтунда абурун хизан гьа яргъариз акъатнай…
Ватандин ЧIехи дяведин йисара тенбекдин лап кьакьан бегьерар битмишарай 19 йиса авай рушаз — Имамат Ибрагьимовадиз — Социализмдин Зегьметдин Игитвилин тIвар ганай. Адалай жегьил игит а чIавуз чахъ бажагьат авай.
Ш.Юсуфов себеб яз, Имамат яргъал рекьерай вичин бубадин ватандал кьил чIугвазни хтанай. Ихьтин алакъаяр арадал хкун журналистдин-публицистдин чIехи агалкьун тушни бес!
Тбилисида авай чи ватанэгьли Мустафаева Гуьлизарни журналист Юсуфова чараринни тIварарин куьмекдалди лезги, вични Смугъулай тирди чир хъувуна. Гуьлизаракай сифте яз хабар академик Ибрагьимов Гьаруна ганай. Гуьгъуьнлай чир хьайивал, ругуд йиса авайла, дагъларай яна Мугъандиз куьч жезвай бубайривай квахьай рушаз Тбилисида ватан жагъана. Амма адаз лезги манидин са куплет чизмай:
ВацIал алаз муркIар къвезе,
МуркIар къвезе кIекар хьтин.
КIани гада вуч ширин я,
Чайдихъ хвазей шекар хьтин.
И нугъатди руш Смугъулай тирди чир хъувуна. Чараралди тайинарай алакъади Гуьлизар вичин бубайрин ватандизни гъана…
Атомдин “гимийрин шагь” хьайи Генрих Гьасановакайни чIехи ктаб кхьейди, адакай чи къенин аямдин инсанриз хабар гайидини Шихзада Юсуфов я.
Чна винидихъ къейд авурвал, Ш.Юсуфова Георгий Лезгинцеван “Дагъларай тир инсан” ктабни урус чIалай хайи лезги чIалаз вижевайдиз таржума авуна. Гьа йисуз ам Урусатдин писателрин Союздин членвилени кьабулна. И эсердин бинедаллаз Ш.Юсуфова драмадин эсерни кхьена. Ам Лезги театрдин коллективди сегьнедани эцигна…
Эхь, ихьтин ирс тунва чаз писателди, публицистди, таржумачиди. Адакай чи мектебрани вузра, колледжра менфят къачузва. Акьалтзавай несилриз ихьтин ирс ватанпересвилин тербия гузвай жанлу чешме тирдал шак алач.
Къенин йикъара Шихзада Юсуфован журналиствилин ирс “Лезги газетда” кIвалахзавай жегьил несилри давамарзава, къелемрин хцивал артухарзава…
Мердали Жалилов
