Россиядин Федерацияда къейдзавай пешекарвилин гзаф суваррив гекъигайла, кьетIен везифадин частарин ва подразделенийрин (СпН) югъ жегьил сувар я. Ам 24-октябрдиз къейдзава ва РФ-дин Президент Владимир Путинан Указдалди 2006-йисан 31-майдиз тайинарайди я.

Адан тарих Советрин Союздин маршал, Яракьлу Къуватрин министр А.Василевскийдин тIварцIихъ галаз ала­къалу я. 1950-йисан 24-октябрдиз ада кьетIен везифадин подразделенияр (душмандин далу пата сирлу ва дерин разведка тухудай, кьетIен вези­фаяр тамамардай) тешкилунин гьа­къин­дай директивадал къул чIугу­на.  Ана кхьенвай хьи, 1951-йисан 1-майдалди уьлкведин Яракьлу Къуватрин военный вири округра ва флотда СпН-дин 46 рота арадал гъун лазим я.  И тапшуругъ вахтунда кьилиз акъудна. 1951-йисан 1-майдиз СССР-дин Яракьлу Къуватрин частара СпН-дин ругуд агъзурдав агакьна инсанар авай подразделенияр арадал гъана.

СпН-диз ухшар ротаяр гьеле граждан дяве физвайла арадал гъиз алахъ­най. Яру Армиядин жергейра душмандикай стратегиядин малуматар жагъурдай разведкадин управленияр тешкилна. Анриз идеяйрал мягькем тир ва жуьрэтлу, викIегь инкъилабчияр кьабулзавай. КьетIен яракьдикай, парталдикай рахайтIа, ахьтинбур а вахтунда авачир.

Советрин гьукумдин сифте йисара СпН-диз мукьва къурулуш тешкилнай. Адаз ЧОН (части особого назначения — кьетIен везифадин частар) лу­гьузвай. И частарин вилик контрреволюционеррихъ галаз женг чIугунин везифа эцигнавай. Вучиз ятIани, абур яргъалди амукьнач. Армияда датIана реформаяр кьиле тухузвай. Гьавиляй ЧОН-арни герек хтанач.

Са вахт алатайла, сергьят хуьзвай частара диверсиядин дестеяр арадал гъиз гатIунна. И дестейриз алакьунар авай инженерар, саперар кьабулзавай. Эгер дуьшуьшдай дяве хьайитIа, а дестейри хабарсуз душмандин кар алай частарал вегьин, абуруз басрух гун лазим тир. Социализмдин цIийи государство яратмишзавай ксарин фикирар дуьзбур тир. Яракьлу къуватра кьетIен частар герек тир. Амма хъсан фикир эхирдалди кьилиз акъудиз хьанач.

КьетIен везифайрин частарихъ чарасуз авай игьтияж Ватандин ЧIехи дяведин йисара гьиссна. Командирри садакай-садаз хабар авачиз чпин вилик эцигзавай тапшуругъар кьилиз акъудунин мураддалди кьетIен дестеяр (диверсияр ийидай, душмандин аскерар (язык) кьадай, разведка тухудай) тешкилна. Идалайни, гъейри кьилдин гьужумдин дестеярни кардик кутуна. Абуру Сталинград душмандикай хуьдайла чпин алакьунар къалурнай. Дяве куьтягь хьайила, и жуьредин дестеярни рикIелай ра­къурна.

1950-йисуз тешкилай СпН разведкадин кьилин Управленидиз муьтIуьгъ жезвай. Аниз женгерин тежриба ва тайин алакьунар авайбур желбнавай. Гьа чIавуз кьетIен везифадин дестейри, ядерный дяведин хаталувал арадал къвез хьайитIа, и гьалдин вилик пад кьун лазим тир. Эгер НАТО-дик акатзавай уьлквейри СССР-диз акси военный гьерекатриз рехъ ачухун хьайитIа, СпН-дин частарин разведчикрин дестейри душмандин командный пунктарин, яракьлу кьушунрин стратегиядин объектрин патарив агатун ва герек атайтIа, гьа пунктар, стратегиядин авиациядин самолетар, цин кIаникай фидай атомный луьтквеяр тергун, алакъадин къурулуш чIурун, энергетикадин линияр, транспортдин коммуникацияр къайдадикай хкудун, душман жезмай кьван кIеве тун  чпин хивез къачун лазим тир. СпН-дин частари къецепата тухвай сад лагьай серенжем 1968-йисуз Прагада (Чехословакия) тамамарайди яз гьисабзава. Идалай гуьгъуьниз кьетIен везифайрин аскерри Анголадин, Мозамбикдин, Эфиопиядин, Никарагуадин, Кубадин, Вьетнамдин, Афгъанистандин ва Сириядин мулкарал кьиле фейи военный гьерекатра иштиракна.

СпН-дин дестейри тайин вахтара чпин вилик эцигай лап муракаб везифаяр кьегьалвилелди бегьемарна. 1977-йисуз СпН-дин учебный рота тешкилна. Уьлкве 1980-йисан Олимпиададиз гьазур жезвай. КьетIен дестеяр гьамиша гьазурлухвилин цIар­цIел алай. Гьина гуьзет тавунвай чIу­ру вакъиаяр хьайитIани, абурун вилик пад кьун герек тир. Ихьтин месэлаяр абуру гзаф гьялна. Ватандин вилик буржи жуьрэтлувилелди тамамарна.

СпН-дин, ГРУ-дин, ГШ-дин дестейри, батальонри, полкари, бригадайри, частари чпин алакьунар ва гьунарар Афгъанистанда, Тажикистанда, Чечен Республикада ва маса чкайра къа­лурна.

“Афгъанистанда кьетIен везифайрин аскерри, офицерри тамамарай кьван четин тапшуругъар анжах жуьр­этлу, викIегь инсанрилай алакьдай.  КьетIен везифайрин батальонра къуллугъзавай инсанар лап виниз тир дережа авай пешекарар тир”, — кхьенай генерал Б.Громова.

Алатнавай яхцIурни цIуд йисан девирда кьетIен везифайрин частарин къурулушар ва анра къуллугъзавай инсанрин кьадарар са шумуд сеферда дегиш хьана. Алай вахтунда и час­тар Россиядин милли гвардиядин кьушунрик акатзава. Гьа са вахунда махсус подразделенияр маса хейлин ведомствойрани ава. Анра анжах виниз тир пешекарвал, алакьунар авай аскерри къуллугъзава. Россиядин кье­тIен везифайрин подразделенияр дуьньяда лап хъсанбурукай садбур яз гьисабзава. Анра аскерриз алай аямдин лап муракаб яракьар, военно-тактикадин тадаракар ишлемишиз чирзава. Дуьньяда абуруз «коммандосарни» лугьузва. Абуруз разведка тухунин, терроризмдиз акси гьерекатра иштиракунин, душмандин лап хаталу ва мягькем сенгеррал гьужумна, абур къачунин ва гьукуматдин чIе­хи къуллугърал алай ксар хуьнин жигьетдай вердишвилер гузва.

Эхиримжи йисара СпН-дин къурулушри гьам уьлкведа ва гьам дуьньядин бязи майданра терроризмдихъ галаз женг чIугвазва. Идахъ галаз ала­къалу яз адан хиве мадни артухан везифаяр гьатнава. Алай вахтунин СпН вуч я лагьайтIа, адан къурулуш ФСБ-дин, МВД-дин, МЧС-дин, оборонадин ва къецепатан крарин министерствойрин ва государстводин гьукумдин федеральный маса органрин частарикай ибарат я. Бязи дестейриз, кIватIалриз чпин тIварар ава: “Альфа”, “Витязь”, “Вымпел”, “Русь” ва масабур.

Абуру кьилиз акъудзавай кьетIен везифаяр жуьреба-жуьре я. Разведкадал, контрразведкадал, диверсиядин ва адаз акси серенжемрал, террористрин геле къекъуьнал ва абур кьунал, терг авунал, залукар азад авунал, гьа ихьтин маса операцияр тухунал, жемиятдин хатасузвал, важиблу ва къиметлу регьберар, объектар хуьнал ва гьа ибуруз ухшар маса крарал машгъул хьун. Адет тирвал, СпН-дин подразделенияр гъвечIи дестейрикай ибарат жезва. Абуруз хабарсуз гьужумун, жуьрэтлувал, векъивал, йигинвал, зиреквал, гьерекатрин садвал хас я.

Алай вахтунда СпН-дин частариз аскерар икьрардин бинедаллаз кьабулзава. Абуруз махсус чкайра мура­каб серенжемар кьиле тухудайла ге­рек къвезвай вири жуьредин вердишвилер гузва. Аскерри чилелни, це ва цин кIаникни, гьавадани, дагълара­ни, къумлухрани, тамарани алай аямдин яракь ишлемишдайвал, кIеве гьатайбуруз куьмек гудайвал, командиррин тапшуругъар тамамардайвал чир­зава. Абур алай аямдин вири жуьрейрин яракьралди, техникадалди (ми­найралди, хъиткьиндай шейэралди, гзаф каналрин оптико-электронный тадаракралди, цава разведка тухудай лув гудай аппаратралди, яргъалай идара ийидай разведкадин женгинин комплексралди, лишанчивилин махсус яракьралди, мичIи вахтунда ак­вадай тадаракралди) таъминарзава.

Украинада Донбассдин шегьерар, хуьрер миллетбазрикай, фашистрикай азад авунин мураддалди гъиле кьунвай военный махсус серенжемдани СпН-дин частари гьа сифте йи­къа­лай иштиракзава ва душмандихъ галаз кьиле физвай къизгъин женгера игитвилер къалурзава. Сифтебурукай яз гьа и частара къуллугъзавай да­гъустанви старший лейтенант, юлдашар къутармишун патал вичин чан къурбанд авур Нурмегьамед Гьажимегьамедоваз РФ-дин Президентдин Указдалди, Россиядин Игитвилин тIвар га­на. Гьа идаз ухшар игитвал Иркутскдай тир къад йисавай кьетIен везифайрин подразделенидин разведчик, жергедин аскер Эдуард Дьяковани авуна. Женгер кьиле физвай вахтунда ада юлдашриз саламат чкадиз катдай мумкинвал гуналди, вичин чан­далди гранат кIевна. Адазни Россиядин Игитвилин тIвар гана.

Россиядин милли гвардиядин Сибирдин военный округда кардик квай “Ермак” тIвар алай махсус дестедини вичин вилик эцигай тапшуругъар жуьрэтлувилелди кьилиз акъудзава.  И десте Россияда лап хъсанбурун жергедик акатзава. Тешкилайдалай кьулухъ адахъ терроризмдиз акси женг тухунин, залукар азад хъувунин, бандитрин дестеяр терг авунин карда еке тежриба ава.

Харьковдин областда махсус серенжем кьиле тухудайла кьетIен везифайрин частари 300-лай виниз миллетбазар тергна, вад хуьр фашистрикай азадна. И женгина чи аскерриз Росгвардиядин полковник С.Хайрудинова регьбервал гузвай. СпН-дин аскерри гьар юкъуз, хаталувилизни килиг тавуна, чпин буржи викIегь­ви­лелди тамамарзава. Чи частарив техника, суьрсет, яракьар, агьалийрив гуманитарный куьмек агакьарзавай коллонаяр рекье твазва, абур душмандин гьужумрикай хуьзва. Миллетбазар есирда кьазва, яракьар, техника къакъудзава. Гъавурда аваз ва уьтквемвилелди гьужумар тешкилзавай, гъвечIи гъалибвилер къазанмишзавай офицерар — Исакьов, Марченко, Карепов ва масабур гьукуматдин шабагьралди къейдна.

Са гафуналди, Россиядин Яракьлу Кьушунра лайихлувилелди чпин чка кьунвай СпН-дин подразделенияр Ватанди, государстводи чпин вилик эцигзавай лап муракаб, хаталу тапшуругъар кьилиз акъудиз, уьлкведин хатасузвал, аслу туширвал таъминариз гьар юкъуз гьазур я.

Нариман Ибрагьимов