(Эвел — 40-нумрада)
Закатдикай авай жемятлухдин менфятар
- Дугъриданни, закат гуна мал-девлет бул хьун ва виринра чукIун ава. Гьакъикъатдани, мал харж, пай авурла, адан гьал (рекьер, мумкинвилер) гегьенш жезва ва адакай гзаф инсанри менфят къачузва, ам анжах девлетлуйрин гъиле амукьна, кесибриз адакай са шейни тежедай гьалдин чкадал.
Закат гуникай авай вири и менфятри закат гун важиблу ва чарасуз кар тирди къалурзава (кьилди гьар са инсан ва эл-жемятни хъсанарун патал). Дугъриданни, пак я Аллагь — Вири Чидайди, Гзаф Камаллуди!
Закат кьуд жуьре малдилай гун лазим я:
- Къимет яз гузвай шейэрилай: къизил, гимиш ва пул.
- Мал-лапагдилай: девеяр, калер, хипер.
- Чиляй экъечIзавай затIарилай: техилар (къуьл, мух), емишар, мяденар.
- Алишверишдин метягьрилай (алвердиз гьазурнавай затIар).
Къизилдилай гузвай закат
Эгер къизилдин кьадар 20 динардив (къизилдин пул) агакьнаватIа, адалай закат гун важиблу жезва. Эгер 20-далай артух хьайитIа, авай кьадардин 40 паюникай са пай закат яз гана кIанда. (Динардиз къизилдин са мискьал заланвал ава. Са мискьал чи девирда 4,25 грамм я).
Мисал яз, 20 динар 85 грамм къизил жезва, (20х4, 25=85 грамм). Яни инсандихъ 85 грамм ва я адалай артух къизил аваз хьайитIа, адалай 1/40 пай (ва я 2,5%) закат гана кIанзава.
Гимишдилай гузвай закат
Эгер гимишдин кьадар 200 диргьемдив (гимишдин пул) агакьайтIа ва адалай артух хьайитIа, гимишдилай закат гун ферз я. 200 диргьемдин заланвал гимишдин 595 граммдиз барабар я. Адалай гана кIанзавай закатдин кьадар 1/40 пай (ва я 2,5%) я.
Пулдилай гузвай закат
Инсандихъ авай пул я къизилдиз, я тахьайтIа, гимишдиз элкъуьрна кIанда. Къизилдин нисабдин кьадар, чна винидихъ къейд авурвал, къизилдин 85 граммдиз барабар я. Михьи къизилдин 1 граммдин къимет алай вахтунда, месела, 4300 манат ятIа, чна нисабдин кьадар (85 гр) къизилдин 1 граммдин къиметдиз (4300 м) зарбзава: (85х4300=365 500 м). Яни, низ 365 агъзур манатдилай артух пул аватIа (кIвале, банкда…) ва гьа кьадар тIимил тежез са йис алатнаватIа, адалай 1/40 пай (ва я 2, 5%) закат гана кIанзава. Маса гафаралди лагьайтIа, авай пулунин кьадардин 40-ай 1 пай (ва я гьа кьадардин 2, 5%) закат гана кIанзава. Мисал яз, 400 агъзур манатдилай 10 агъзур манат закат гана кIанзава, 1 миллион манатдилай — 25 агъзур манат. Эгер инсандихъ къизил нисабдилай (85 гр) ва пулни 365 агъзурдалай тIимил аваз хьайитIа, а чIавуз ам патал закат гун важиблу туш.
Дишегьлийри алукIзавай (къизилдин ва я гимишдин) безекрин (зинетрин) заланвал нисабдив (къизилдин 85 гр ва я гимишдин 595 гр) агакьайтIа ва абур аваз йис алатайтIа, а чIавуз абурулай закат гана кIанзава. Безекар кьве жуьре ава: гьар юкъуз алукIзавайбур ва йиса садра-кьведра алукIзавайбур. Гьар юкъуз алукIзавай безекрилай закат гунин патахъай алимрин арада кьве фикир (къарар) ава: садбуру ахьтин безекрилай закат гун герек авач лугьузва. Муькуь паюни гьабурулайни закат гун ферз тирди тестикьарзава — къизил-гимишдин закатдин гьакъиндай атанвай делилар умумибур тирвиляй. Гьавиляй игьтиятвалун яз гьабурулайни закат гун лазим я.
Алишверишдин (алвердин) закат
Алишверишдин затIарик акатзава: кIвалер, чилер, гьайванар, тIуьнар-хъунар, алатар, метягьар — эгер инсанди абуралди алвер ийизватIа.
Алишверишдиз гьазурнавай метягьрин къимет нисабдив агакьайла ва адалай кьулухъ са йис алатайла, абурулай закат гун важиблу я. Са йис алатайла, авай вири метягьрин къимет акъудна, адакай 1/40 пай закат гун лазим я.
Закат низ гуда?
Закатдиз лайихлу (ам къачуна кIанзавай) 8 жуьре ксар ава. Абурни Аллагь-Тааладин келимада (Къуръандин аятда) къалурнава (9-сура, 60-аят, мана): “(Ферз тир) садакьаяр (закатар) талукь я: анжах факъирриз, кесибриз, а кардал кIвалахзавайбуруз (закатар кIватIзавайбуруз), чпин рикIер (куьне Исламдихъ) желб ийизвайбуруз (вичи цIийиз дин кьабулнавайдаз ам мягькемарун патал ва я вичи Исламдихъ майилвална ва адакай мусурманриз еке хийир жедайдаз, вичелди мусурманрилай са пис кар алуд жедайдаз), лукIар азад авунин карда, буржара авайбуруз, Аллагьдин рекье (жигьаддиз) ва (сеферда) авай касдиз (пул гумачиз кIвализ хъфидай мумкинвал авачирбуруз), Аллагьдин патай тир ферз яз. Аллагь Вири Чидайди, Камаллуди я!..”.
Чна хъсандиз фикир гайила якъин жезвайвал, и муьжуьд жуьредик акатзавай ксарин арада чеб закатдихъ муьгьтежбурни ава, чпихъ мусурманар муьгьтеж тир ксарни. Гьа и делилди чаз закат гун важиблу авунин гьикмет (камаллувал) къалурзава. Дугъриданни, закатдикай авай камаллу себебрикай сад диндар ва адалатлу жемятлух туькIуьрун я — чпи чеб тамамардай ва барабар (сад) ийидай. Гьакъикъатда Исламди мал-девлетдин ва чеб малдихъ галаз алакъалу тир инсанрин хийирриз талукь крарин гьакъиндай гьич къайгъусузвалнавач. ГьакIни мискьи ва шкьакь чанариз чпин мискьивилени гьевесра гьуьрият (азадвал) тунвач. Чир хьун герек я, закат гун — зурба хийирдихъ рехъ къалурзавай, уьмметрин гьал дуьзарзавай ва хъсанарзавай кар я!
Закат къаза хъувун
Ахъа хьайи йисарин закатар хгун важиблу кар я, вучиз лагьайтIа, закат Аллагьдин вилик инсандал алай бурж я.
Инсан кьейила, эгер адал (закатдин, гьаждин ва я инсанрин вилик) буржар аламаз хьайитIа, дугъриданни, а буржар, кьейи касди вичелай кьулухъ тунвай малдикай (ирсиникай) адан веси кьилиз акъуддалди ва адан ирс варисриз пайдалди, адан варисри вахкана кIанда.
Чан аламай инсанри (мусурманри), чеб акъулбалугъвилин яшдив агакьайла (15 йисалай), ферзер кьилиз акъуд тавуна, кьуьзуь хьайила, диндин ферзер кьилиз акъудиз (ада ийиз) башламишнавай (яни нихъ алатай йисара ахъайнавай кпIарин, сиверин, закатдин къазаяр аватIа) ксари, саки вири алимри лугьузвайвал, къаза хъувун лазим я, вучиз лагьайтIа, абур вири Аллагьдин вилик хиве амай буржар я.
Къейд авун лазим я, эгер инсан вилик йисара имансуз тиртIа (атеист яз), ахьтин касди, туба авуна, иман гъайи чIавуз (келима-шагьадат лагьана, Исламдин дестекар кьилиз акъудиз башламишайла), адан тубади (Ислам кьабулуни) виликдай хьайи вири крар багъишламишзава. А касдиз ахъа хьайи ферзер къаза хъувунин лазимвал авач, вучиз лагьайтIа, гьадисда лагьанвайвал, Ислам кьабулуни адалай вилик хьайи крар багъишламишзава.
Ямин Мегьамедов,
диндин алим
