Махсус серенжем

Донбасс хуьн, Украина цIийи фашистрикай — нацистрикай михьи авун патал Россиядин баркаллу аскерри ту­хуз­вай махсус серенжемди, за кьа­тIуз­­вай­­вал, секиндиз тун­вай камаллу, савадлу са касни амач жеди. Парабуру а серенжем вахтунда ва герек аваз кьиле тухузвайди яз гьисабза­ва­тIани, герек авачир нубатсуз ихтилатар лу­гьуз­вайбур, чпин жуьредин къиметар гузвайбурни авачиз туш. Асул гьисабдай уьлкведа кьиле фейи “перестройкади” ва адалай гуьгъуьнин тарашунрини чукIурун­ри, къайгъусузвилини къайдасузвили тербияламишнавайбур. Вуч аквазватIа, тербияни гьада гузвайдал шак алач. Къаргъади картар тер­бия­ламишдач эхир…

И веревирдер кхьиниз зун неинки жуваз аквазвай, ван жезвай крари, гафари мажбурна. Зи кхьинриз и мукьвара (11.09.22) “Спас” каналдай тешкилай Никита Михалкован “Бесогон ТВ” программадини къуват гана. Авторди чи аскеррин ва чи государстводин кьилин векилрикай, санлай чи сиясатдикай бязи чеб гзаф “савадлубур” яз гьисабзавай ксарини (артистри, журналистри, ихтиярар “хуьзвайбуру”) лугьузвай гафариз баянар гана. Эгер ахьтинбурун гафариз яб гана, гьабурун гелеваз фейитIа, чавай неинки чи аслу туширвал, чи намус, гъей­рат, Ватанни къакъатун мумкин я. Горбачевани адан папа чеб вирибурулай савадлубур яз гьисабнай. Чахъ СССР хьтин держава амач…

Фашизм ва адаз къуллугъзавай къуватрин тарифзавайбуру, абур са тахсирни ква­чирбур яз гьисабзавайбуру низ къул­лугъ­заватIа? Чи баркаллу бубайрин несилри, 20 миллион кас дяведа телеф хьайибуру, яраб чпин иви гила, дяве куьтягь хьана 78 йис алатайла, руг авун патал экъичайбур тир жал?..

Фашизм вуч ятIа, адал шумуд жуьре чин алатIа, гьикI инсаният кIурарик кутун патал фендер туькIуьрзаватIа, вучиз тарихра чIехи Россиядин империядин са пай, россиявийрин ватан тир Украинадикай Россиядиз акси вагьшийрин муг туькIуьрнаватIа, ни туькIуьрна­тIа, нин къулаз и карди къуллугъзаватIа чир тахьуни, чир тавуни чун ва къвезмай несилар гьинал кьван тухудатIа? Ихьтин къайгъусузвили чун хуьдани?..

Виридалайни артух чаз, чи аслу туширвилиз хаталуди, за кьатIузвайвал, же­гьил несилдив, иллаки мектебра, колледжра, вузра, гьакI чи гзаф телеканалрайни чпел парабуру ихтибарзавай ксари “душман мергьяматлуди жедайди” яз къалуриз, инанмишариз алахъун я. Ленинград (гила Санкт-Петербург), Сталинград (гила Волгоград) патал чIугур женгер гуя герекбур тушир, абуру чи халкьдиз гзаф магьрумвилер гъанай лугьузва.

И “савадлуйри” алчах, угъраш маса гафарни лугьузва… Гьакьван мергья­матлубуру чеб гьеле Урусатдин ше­гьер­­ривни хуьрерив агакь тавунмаз, чи шегьерарни хуьрер, абурухъ галаз санал халкьарни терг авунин планар бес гьикI туькIуьрайди тиртIа?

Берлин гьинава? Ростов, Нальчик гьинава? Немсерин фашистри и шегьерар са куьруь вахтунда вишералди, агъзурралди са тахсирни квачир россиявияр (вири миллетар), ягъиз, рекьиз, гьатта чан аламазни, кучукдай умуми сурариз гьикI элкъуьрнай? А мусибатар вилералди акур Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Та­гьиран “Гьайиф Наль­чик”, “Гурхана”, маса шиирар кьванни кIел хъия…

Украинадин фашистри алай аямда Донбассдин чилерал давамарзавайди гьа рехъ — геноциддин мусибат тушни? Вуч па­талди гила 8-9 йисуз са къатда за­лан тупарай, ракетайрив ягъиз, бомбайривди Донбассдин ислягь хуьрерни шегьерар барбатIзава. Фашистри — нацистри язавайбур асул гьисабдай аялрин яслияр, мектебар, инсанар гзаф кIватI жезвай базарарни вокзалар, больницаяр я эхир? Вуч паталди атомдин электростанцияр пад-пад ийиз алахънава? Чернобылдин муси­бат рикIелай алатнавани?.. Мергьяматлубур са жуьредани меслятдал атанач эхир? Украина, гьа тегьерда Прибалтикадин уьлквеяр (Эстония, Латвия, Литва) Польша, Молдова, маса государствояр — Ев­ропа санлай немсерин фашистрикай хвейибур, чпин чанарни гьайиф татай агъзурралди чи, россиявийрин, рухваярни ру­шар туширни?  Та­рихра ихьтин государ­ст­вояр, Советрин Союз жедалди, хьайи­ди ятIа, санани малум туш эхир. А мул­ка­рал яшамиш хьайи халкьар, вири асирра да­тIана са низ ятIа лукIвалзавай гъилибанар тир эхир… Аквар гьаларай, гьа лукI­­ви­лин руьгь, иви гилани дегиш хьанвач. Иливариз хьанач азадвал, аслу туширвал, инсанвилин рехъ…

Америкадини Англияди, Германияди чеб хуьдайди хьиз ава… Америкади Ирак, Ливия, Афгъанистан, Югославия гьикI “хвенатIа”, гьакI хуьдайди чизвач и фукъи­ранриз…

Маса хаталувал чун патал Украинада кьиле тухузвай серенжемдин гьа­къин­дай, адакай халкьдив дуьз информация бес кьадарда агакьариз тахьунихъ галаз ала­къалу я. И кар и мукьвара Владивостокда кьиле фейи экономикадин чIехи форумдин вахтунда информациядин хиле кIва­лах­завай векилри тешкилай “элкъвей столдихъ” кьиле фейи рахунрайни раиж жезвай.

“Гзаф къаматрин гьакъикъат: информациядин женгер” — лишандик кваз тешкилай и мярекатдал чи МИД-дин векил Мария Захаровади гзаф марагълу келимаяр лагьана. Информациядин майданда вуж викIегь хьайитIа, гьакъикъи дяведани гьам гъалиб жедайди къейдна чи дипломатди.

И келимайрин гъавурда гьикI акьун лазим я? Чи къенин аямдин гьакъикъат гзаф къаматринди, чпини гьарда вич гьахълуди яз гьисабзавайди тирди чи об­ществода­ арадал атанвай кьван пар­тийри, социаль­ный дестейри, кьилдин ксарини успатзава. Компартиядихъ — вичин сиясат, Сад тир­ Россиядихъ — вичин, гьахълу Россиядихъ — вичин, ЛДПР-дихъ генани кьилдин сиясат — гьакъикъат, руьгь, къамат ава. Чи олигархри, иллаки лап еке девлетар къецепатаз акъуднавайбуру гьинихъ ялзава? КIвачел шалам, тандал рехи шинелар алай­буру нихъ далу акалзава? Чи жегьил­рин кьилера вучтин фикирри агъавалзава? Яш­лу ксари, ветеранри чеб гьикI гьисс­зава?.. И ва маса суалри чахъ жаваб гудай са идеология авачирди субутзавачни бес?

Къецепата чпин мукар хуьзвайбуру са къатда чи жегьилриз Россия чукIу­рун герек тирдан “тарс” гузва. Им гьеле 1946-йи­салай инихъ, США кьилеваз, дуьньядин акьалтIай вагьшийри чпин вилик эцигнавай къаст тирди чи бязи жегьилриз чизвач…

Идеологиядин такьатар чахъ тIимил авач. Лап чIехи ва гъвечIи газетарни журналар, телевидение, радио, интернет, жуьреба-жуьре сайтар, каналар, центраяр, клубар, мад ва мад — вири идеологиядин такьатар я. Абур нин гъилева? Ни гьикI кардик кутазва?

Винидихъ чун раханвай «элкъвей столдихъ» хьайи рахунри раиж авурвал, чина гьукуматди идара ийизвай такьатрилай кьилдин ксарин ва кьилдин дестейрин гъилевай такьатар гзаф я. Абурукай гьибур къуватлу я?  Нел чи инсанри артух их­тибарзава? Ингье гьинал чак, адетдин инсанрик, къурху акатзаватIа? Чи официальный информация, амайбурув гекъигайла, тIимилни я, бязи рекьерай зайифни. Гьавиляй чи чIехи пай жегьилри телеканалрайни чи газетрай гузвай хабаррилай артух чпин гъилевай телефонрай, интернетдай, маса такьатрай ван жезвай хабарриз яб гузва, гьабурухъ инанмишни жезва. ИкI тирла, Украинада кьиле тухузвай хьтин махсус серенжемдизни гьарда вичин жуьре къимет гузва. Ахьтин дуьшуьшар жезва хьи, женгина телеф хьайидан тIвар кьун тавуна, анай катайдан тарифзава. Им бес хаталу гьал тушни?..

Чаз гьеле и серенжем квелди куьтягь жедатIа чизвач. Америкади, Англияди, Ев­­ропади, лап куьлуь Дания хьтин уьлкведини Россия кIудун патал чпин къуватар, Украинадин фашистар хуьз, дяведиз абур вердишариз ракъурзава. Пентангонди, НАТО-ди ачухдаказ дяведа иштиракзава, дяведин бюджет виликамаз  гьазурзава.  Им дуьньядин дяведиз, лап хаталу ягъунриз рехъ ачухзава лагьай чIал тушни?

Ихьтин шартIара чи обществода вири къатар, партияр, синифар, динар, чIалар, культураяр, адетар сад ийидай, виридаз сад хьиз талукь идеология — кьилин фа­гьум­-фикир хьун лазим тушни? Ватандин ЧIехи дяведа чи бубаяр гьикI гъалиб хьайи­ди тиртIа, гьам кьилин илим хьун лазим я.

Чи военный суьрсет акъудзавай промышленность нин гъилева? Са бязи лап зурба карханайрин иесийри саботаждин (Ватандин итижриз акси) рехъ хкязавайди и йикъара “Россия-24” каналдай тешкилай “Бесогондини” Президент В.Путина Россиядин оборонадин промышленностдин комплексдин карханайрин руководителрихъ галаз тухвай совещанидални раижзавай. Экономика зайиф хьайитIа, армия къуватлу жедани?

Чахъ, чи государстводихъ, масадалай аслу тушир вичин рехъ авайди пара чкайрал субутзава. Дуьньядин майданда адаз гьуьрметзавайбурни тIимил туш. Гьа са чIа­­вуз гьакъикъи душманвалзавайбуруз, чна “мажбурнамаяр” кьилиз акъудзавайди я” лугьуз, дяведин шартIара чпел да­тIана гуьз­чивал хьун герек тир суьрсетар — газни, нафтни, техилни, миянардай шейэрни, электроэнергияни, ракьарни, мад ва мад къуватар гагь-гагь пулсуздаказни гузва эхир? Украинадин танкар чи нафтIа­далди ацIурзавачни? Германияди яра­кьар­ чи газ ишлемишна гьазурзавачни? Ихьтин­ алама­тар гзаф я. Бес идеологиядин, яни информациядин майданда гьихьтин женг ва я гьихьтин баришугъвал хьун мумкин я?..

Ингье квез гьакъикъатдин къаматрин гзафвал… Ингье экономикадинни информациядин майданар нин гъиле аватIа ва гьикI ана женгер чIугвазватIа…

Чахъ къенин юкъузни ачухдиз Рос­сия­диз акси кIвалахзавай НКО-ярни, клубарни, Ельцин центраярни, “инсандин ихтиярар хуьзва” лугьузвайбурни вучиз авайди ятIа? Дяведин шартIара абуру низ къуллугъзава?..

Милли чIаларал информация лап тIимиларнава. ЧIалар, культураяр, литератураяр гъиляй вегьенва. ИкI жедани бес?..

Мердали  Жалилов,

литературадин отделдин редактор