Дидедин чIал. Акьул, къанажагъ артмишзавай, чирвилерин алемдиз рехъ ачухзавай милли медениятдин чешмени руьгьдин девлет. Аялзамаз шегьерриз акъатна, къанни цIуд — яхцIур йисарилай хуьруьз хтайла, урус са гафни кутан тийиз, хайи лезги чIалал рахадай инсанар чи арайра тIимил авач. Абуру чак хайи чIал, Ватан кIан хьунин руьгь кутазва.
Алай вахтунда шегьерра яшамиш жезвай хейлин жегьилриз дидедин чIал я ерли чизвач, я гъавурда акьазва, амма рахаз жезвач. Шегьеррай хуьруьз кIелиз хтай аялри дидедин чIал кIелзавач, «зун шегьердай я, заз ам герек авач» лугьуз.
Гьуьрметлубур! Бес гьа лап фад вахтара бажарагълу шаирар тир Кь.Саида, Е.Эмина, С.Сулеймана ва А.Фатагьова, лезги чIалалди тушни эсерар кхьейди? Лезги миллет ва чIал машгьурайди?..
Гзаф дуьшуьшра школайрин ва маса гьар жуьре идарайрин кьилевайбуру лезги чIал «кьвед лагьай сортунай» кьазва. Абуруз школада ва хуьре тухузвай мярекатра лезги чIалалди рахаз регъуь жезва.
Уьмуьр йигин еришралди вилик физва.Телевидениди ва компьютерри инсанар чпиз кIани патахъ элкъуьрзава. Лазим атай чкадал лагьай дуьз гафуни инсандин руьгьдиз, къанажагъдиз еке таъсир ийида, инсандив, вич яшамиш жезвай девирдиз килигна, вичи нин тереф хуьдатIа, нелай чешне къачудатIа аннамишиз тада. Чахъни лезги литературада аялрин тербия хъсан патахъди ялдай эсерар гзаф ава. А.С.Пушкинан, М.Ю.Лермонтован поэзия хьиз, чи бажарагълу шаирар тир Кь.Саидан, Е.Эминан, С.Сулейманан ва масабурун яратмишунарни инсан тербияламишдай гьиссерив ацIанва.
Чи писателри чIалан михьивал, иервал хуьниз, кьакьандиз акъудуниз, ам квадар тавуниз эвер гузва. Абурун эсерри чIал вилик финиз куьмекзава.
«Эминанни Сулейманан саз я вун», — лугьузва шаир А.Фетягьа. Эхь, дугъриданни, Эмина вичин гуьзел эсерралди лезги миллет, лезги чIал авайди кьуд пата ашкара авуна.
Зи лезги чIал, дидедин чIал — дуьньядин
Вири чIехи чIаларилай ширинди…, — кхьизва чIалан чIехивиликай, кьакьанвиликай, гегьеншвиликай зурба шаир А.Къардаша.
«ЧIал квадарайтIа, чун са затIунивайни халкь хьиз таз жедач» — им Ф.Нагъиеван эсеррин кьилин тема я.
Муьзеффер Меликмамедова лагьайвал, «зи бахтуниз акъатай икьван ширин, икьван дерин чIал дагълари гана чаз». Вучиз лагьайтIа, чун дагъвияр я.
Дидедин чIаланни литературадин патахъай газетризни журналриз чIалал рикI алай ксарин гзаф макъалаяр акъатзава. Абур вичел лезги тIвар алай, беденда лезги руьгь авай гьар касди кIелна, веревирд авуна кIанда…
ЧIал халкьдин руьгь я. Ада миллет арадиз атунин тегьер, уьмуьрдин тежриба ва гьакIни гьар са миллетдин культура къалурзава, гьар са инсандин уьмуьрда кьетIен чка кьазва. ЧIал са шумуд несилдин чIехи зегьметдин нетижа я. Чна хазина хуьнни лазим я.
Лезгият Шагьпазова,
ДГУ-дин филологиядин 3-курсунин студентка
