Сентябрдин сифте кьилера уьлкведин нафтIадин ва газдин промышленностдин карханайрин къуллугъчийри пешекарвилин сувар кьиле тухузва. Дагъустандани са вахтара и хел вилик фенвайди, республикадиз пара гелирар гъизвайди ва вишералди инсанар кIва­лахдалди таъминарзавайди тир.

Каспий гьуьлуьн къерехра, Берикей, Къаякент хуьрерин мулкара нафт авайдакай гьеле 1890-йисара малум тир. Козловский лугьудай касди 1898-йисуз Берикейдин патарив сифтегьан буругъ янай. 1901-йисуз и буругъдал «Стхаяр Нобелан нафтIадин промышленностдин общество» фирмади кIвалах давамарнай.

1925-1935-йисара алимар-геологар В.Голубяткин, И.Брод ва Н.Ростовцев Да­гъустандин чилер рикIивай ахтармишунив гатIунна ва абуру са шумуд чкада буру­гъар яна. 1936-йисан 12-апрелдиз “Избербаш” буругъди сифте яз нафтIа­дин фонтан гана. Гьа инлай Дагъус­тандин нафтIа­дин санайидал чан атана ва республикада “Дагнефть” трест тешкилна. Республикадин сифтегьан нефтяникрин жергейра Кьурагь райондин Хпежрин хуьряй тир Малагьмедов Сираждинни гьатна. Дагъдин хуьряй тир жаван Избербашдиз нефтяникрин арадиз акъатунихъни вичин ажайиб, итижлу тарих ава.

1936-йисуз 17 йиса авай Сираждин, Бакуда авай миресрин патав фида лагьана, кIваляй экъечIна. Белки, кьисметдиз гьакI кIанзавай жеди, Сираждин Белиждин станциядал яшар яхцIурдалай алатнавай кьурагьви Нежвединахъ галаз таниш хьана. Гададин фикир-хиял чир хьайила, Нежведина лагьанай:

— Чан халудин, заз ван хьайивал, и патарив гвай Избербаш лугьудай чкада наф­тIадин мяденар ачухнавалда. Анра кIва­лахдай инсанарни герекзавалда. Зунни аниз физвайди я. Белки, вунни заз юлдаш жен…

Жаван фикирлу хьана. “Баку яргъал ала. Ана гьикI жедатIани чизвач. Патав гвай чкадай, кIвалах туь­кIуьн тавуртIа, хуьруьзни хъфиз же­да. Нежведин халуни жуванди я, адакай заз куьмекни жеда”, — гьа ихьтин фикирар авур гадади разивал гана. Куьрелди, миресрин патав Бакудиз физвай гада Избербашдиз акъатна. Мядендин кадрийрин отделда жавандиз “вак вуч пеше ква?” лагьана суал ганай.

— Дагълара зун чубан тир, — жаваб ганай Сираждина, — маса пеше заз чидач. Заз нефтяник жез кIан­зава. ТахьайтIа, — ада вичин къуватлу гъилер къалурна, — зун вуч кIва­лах ийиз хьайитIани гьазур я.

С.Малагьмедов мядендин тадаракар ремонтдай цехдиз токардин учениквиле ракъурна. Ученик. УстIарар — урусар. Гададиз абурун чIални чизвач. Акьван четин тир хьи, Сираждин са вахтара вуч ийи­датIа чин тийиз амукьдай. Гада са алат гъиз цехдиз ракъурдай, ам ма­са алат гваз хкведай. Гададиз са тапшуругъ гудай, ада маса кар тамамардай. Намуслу, такабурлу рик­I авай дагъви гададиз ихьтин декьикьаяр пара залан акъваздай. Утанмиш жез, яру-цIару жез, ам гъилер вутIдатIа чин тийиз амукьдай. Гена устIарар тир Леонид Ласкиназ ва Петр Мусороваз машаллагь, абуруз гада гьихьтин гьалда аватIа аквазвай. УстIарар дурумлувилелди чпин ученик гъавурда тваз, адаз гьар са тадарак ва абурун тIварар чириз алахъна. Гадани къастунал кIеви тир. Вичиз ван жезвай алатрин тIварар, цIийи гафар рикIел хуьн патал ада гьар са гаф цIуд, къад сеферда эзбердай. Ам четин кIва­лах­дикай катдачир. Вичин станокни  михьайла,  юлдашринбурув­ни нур гуз тадай. Идалайни гъейри, кIва­лахдилай гуьгъуьниз вири хъфейла, ада, цехда акъвазиз, кIва­лахдай.

Са акьван вахт алатнач,  хпежви жавандал кьилдин станок ихтибарна. Ида жегьилдик мадни руьгь кутуна. Ада вичин вири къуватар, алакьунар лап хъсандиз кар бажармишун патал серфзавай. Гьа икI ам кIвенкIвечийрин жергейризни экъечIна.

Дяведин лап четин йисара ­Сираждин мастерскойда текдиз амукь­на. Итимар Ва­­тан хуьз фенвай. КIвалахрин лагьайтIа, тум-кьил авачир. Мастерской фронтдин са участокдиз элкъвенвай лагьайтIани же­да. Ина неинки  тракторар,  комбайнияр, нафтIадин промышлен­ностдихъ галаз ала­къалу техника, гьакI танкар, тупар, па­ро­возар ва маса яракьар ремонтзавай. Фу не­­дай, са зур сятда кьван ял ядай мум­­кин­вал­ни жезвачир. ЯтIани ам, вичел тапшурмишзавай гьихьтин муракаб кIвалах хьайи­тIани тамамар тавунмаз, кIвализ хъфи­дачир. Ада гьакI “Дагъустандин комсомолец” тIвар алай бронепоезд туькIуь­рунин кардани гьевесдивди иштиракна.

Са касдилай мастерскойдин вири кIва­лахар алакьдайди тушир. Гьавиляй 1942-йисуз мастерскойдиз 15 руш гъана. Абур кIвалахиз вердишарун Сираждинал тапшурмишна. Маса чара амачир. Халисан устIар хьанвай жегьилдиз чизвай хьи, хсуси кIвалахни ийиз, рушарни вердишарун четин акъвазда. Амма ада усалвал хи­ве кьунач. Важиблу ва четин месэла ла­йих­лувилелди кьилиз акъудна. Рушариз токарвилин, слесарвилин пешеяр чирна. Анжах ахпа адаз са тIи­мил регьят хьана. Жегьилдив вичин жафадиз килигай сафани агакьна. С.Малагьмедоваз Ватандин ЧIе­хи дяведин йисара дурумлувилелди зегьмет чIугунай “Кьегьалвилин зегьметдай” медаль гана.

Дяведилай гуьгъуьнизни ам республикадин нафтIадин промышленность вилик тухунин кардик жез­май кьван гзаф пай кутаз алахъна. ЧIехи Октябрдин социалистический революциядин 30 йис тамам жезвай йикъалди йисан план вахтундилай вилик кьилиз акъудунай С.Малагьмедоваз ДАССР-дин Вер­­ховный Советдин Президиумдин Гьуьрметдин грамота гана. Гьа и йисуз ам Къаякент райондин Советдин депутатвиле хкяна. Избербашдиз атай цIуд йисалай зарбачидин хуру “Знак Почета” орденди безетмишна. 1950-йисуз ада “Лап хъсан токарь” лагьай гьуьрметлу тIвар къазанмишна.

Гуьгъуьнин йисара намуслу зегьметчидин, коммунистический зегьметдин зарбачидин шабагьрал “Зегьметда тафаватлу хьунай”, В.И.Ленинан юбилейдин, “Зегьметдин ветеран”  медалар, “Соцсоревнованида гъалиб хьайиди” знакар, жуьреба-жуьре лишанлу дипломар, “Дагъустан АССР-дин лайихлу нефтяник”, “Дагъустан АССР-дин лайихлу рационализатор” лагьай гьуьрметдин тIварар ва гзаф кьадар грамотаяр алава хъхьана. Адан шикил хейлин йисара “Дагнефтъ” объединенидин Гьуьрметдин доскадай акъатнач.

Эхь, С.Малагьмедован уьмуьр чи республикадин нафтIадин промышленность вилик тухунихъ галаз­ сихдаказ алакъалу я. И кар адан биографиядайни ачухдиз аквазва.

— Гьахъ я, — лагьанай устIарди вичихъ галаз гуьруьшмиш хьайила, — зав гьукуматдин, жува зегьмет чIугвазвай коллективдин патай хейлин галайвилер агакьна. Амма заз  уьмуьрда жанлу камар къачуз куьмек гайи инсанарни рикIел хкун кутугнава. Урусар тир Леонидани Петрди заз пеше, урус чIал чирна. Машгьур нефтяникар тир А.Гоха, А.Рамазанова, Б.Упарова, А.Косикова, А.Стародубцева, О.Межлумова, М.Рустамбегова захъ галаз зегьмет чIугуна, четин вахтара дуьз меслятар­ гана. Уьмуьрда къачузвай сифте камар хъсан инсанрал гьалтун бахт я.

Сираждин вич маса жегьилрал ацалтунни абур патал бахт тир лагьайтIа жеда. Ада 30-далай виниз гадайризни рушариз токарвилин пеше чирна. Абуру чи республикадин жуьреба-жуьре карханайра гьакъисагъвилелди зегьмет чIугуна. Гзафбур нефтяникар я. Мастерар тир М.Гьасанов, А.Барашев, токарь С.Морозов чпин насигьатчидилай гуьгъуьна акъвазнач. Абурукайни чпин коллективра производстводин кIвенкIвечияр, устадар, насигьатчияр хьана.

Избербашдин НГДУ-дин коллектив “Дагнефть” трестда (ахпа адакай объединение хьанай) кIвен­кIвенчийрин жергеда авайди тир. Ан­жах са мисал. 1947-йисуз ада нафт­­ни газ хкудунин план 181 процентдин тамамарна. Зегьметдин бе­­гьерлувал 93 процентдин ­хкаж­на.­

С.Малагьмедов шегьерда чIе­хи­дазни, гъвечIидазни чидай. Яшар пудкъад йисалай  алатайлани, гъвечIи чIавалай вири уьмуьр зегьмет чIугваз вердиш касдивай бейкар яз ацукьиз хьанач. Мастердиз ва адан гъилик квай 12 кас слесарриз, сварщикриз, токарриз да­тIана важиблу ва муракаб кIва­ла­хар акъат­дай. УстIарри Избербашдин НГДУ-дик акатзавай вири учас­токрин мяденрин тадаракар ре­монт­завай. Участокарни вири Да­гъус­танда чкIанвай. Избербашдилай та Шамхал-Булакдив агакьдалди. Махачкъалада резервуарар, Каспийскдинни Махачкъаладин арада хкаж хьанвай буругъар, Шамхал-Булакдин са шумуд къуй ре­монтна. Рекье-хуьле тIимил жез­вачиртIани, гьина тади ва муракаб месэла арадал атайтIа­ни, “Дагнефтдай” гьасятда Малагьмедоваз хабардай. Амни, энгелвал тавуна, лазим чкадиз рекье гьатдай. КIва­лах куьтягьдалди, ада ял ядачир. Вири рикIиз кIандайвал гуьнгуьна хтурла, ада юлдашрилай, вичин гъилерилай разивалдай ва идарадиз, зенг авуна, хабар гудай: “Вири хъсан я, тадаракри гуьн­гуьна аваз кIвалах­за­ва”. Рагьметлуди зегьметчи, чешнелу хизандин кьилни тир. Адан рухвайри, рушари наф­тIа­дин, куль­тура­дин, газдин, образованидин хилера зегьмет чIугуна ва и кар давамарзава. Сираждин Малагьмедован птул Марина Алиева республикадилай къецени машгьур хьанвай манидар я.

Хийир Эмиров