CТIАЛ СУЛЕЙМАНАН ШИИРАТДИН ЙИКЪАР

СтIал Сулейманан тIвар Советрин Союздин гьар са пипIе машгьур тир. Ам гьа са тегьерда лезгидиз ва гуржидиз, якутдиз ва белорусдиз, москваэгьлидиз ва Балтикадин матросдиз багьа тир. И кардин себеб ашкара я: Сулейманан шиирри абурун вирибурун руьгьдин истемишунар рази ийизва. Гуьзел, къуватлу бейтери рикIик кIубанвал, зирингвал кутазва, руьгь шад ийизвай, солдатдихъ галаз гьукуматдин сергьят хуьзвай, “империалистрин планар” чIурзавай. Вич кIел-кхьин тийижир кесиб итим яз, Сулеймана вичин уьмуьрдин лап хушбахт йикъар Москвада кечирмишна. Ина кьуьзуь шаир юлдаш Сталинахъ галаз гуьруьшмиш хьана, ина Калинин, Орджоникидзе, Микоян юлдашрихъ галаз шад суьгьбетар авуна, ина чIехи писатель Максим Горькийдихъ галаз таниш хьана. Ина ада вичиз кьвед лагьай жегьилвал ва къуват къазанмиш хъувуна.

Агъа СтIалрин хуьре авай кесиб касдин кIваляй советрин халкьарин меркезда авай Кремлдин дворецдал къведалди адан и рехъ, миллионралди зегьметчийрин хьиз, ахьтин дуьзди ва баркаллуди хьана хьи, халкьдин игитар хьайи шаирар ва  устIарар, нехирбанар ва инженерар тарихдиз и рехъди фена.

СтIал Сулейман советрин литературада еке ва лишанлу вакъиа я. Адан гьуьрметлу тIвар Янка Купала, Якуб Колас, Акоп Акопян, Жамбул  Жабаев, Хоца Намсараев, Дмитрий Гулиа, Павло Тычи­на хьтин халкьдин дерин чешмейрай майдандиз атай халис шаиррин жергеда ава.

СтIал Сулейманан тIварунихъ галаз лезгийрин ва гьакIни вири Дагъустандин литература кIвачел акьалтун алакъалу я. Ам Хуьруьг Тагьирахъ ва Алибег Фатаховахъ галаз лезги, Гьамзат ЦIадасадихъ, Абуталиб Гъафуровахъ, Аб­дул­­ла Мегьа­медовахъ, Эффенди Капиевахъ галаз Дагъустандин литературайрин кьил кутурди я.

Къазахрин ашукь (акын) Жамбул  Жа­­баева Сулейманал “Да­гъустандин бил­бил” лагьана тIвар эцигна. Ина ашукь­ди­ фикирдиз къачунвайди билбилдин сефилвал туш, адан сесинин михьивал, тавазвал, гуьзелвал я. Билбилдин мани хьиз, Сулейманан чIаларни рикIин сидкьидай атайбур ва яшайиш дуьм-дуьз къа­­лурзавайбур я. Шаирдин шииррик къалп авазар, манасуз рахунар квач. Адан гьар са чIала, гьатта гьар са бейтини­ ва цIарцIи, цин кьилдин са стIалди вич къа­чур булахдин дад, тIям чирдайвал, халкь­дин яшайишдин гьакъикъат чир­зава­.

СтIал Сулейманаз урусрин чIехи писатель Максим Горькийди еке къимет гана. Ада лагьанай:

“Ашукь СтIал Сулеймана, — заз чизва, са заз ваъ, амайбурузни, — лап гьейран ийидай гьайбатлу эсер авуна. А кIел-кхьин тийижир, амма акьуллу кьуьзуь касди, президиумда ацукьна, вичин шиирар туькIуь­риз, гьикI кушкуш ийиз­вайтIа, заз акунай. Ахпа ада, ХХ виш йисан Гомера, — абур, инсан гьейран жедай те­гьерда, гуьзелдиз кIелнай”.

Максим Горькийди СССР-дин писателрин сад лагьай съезддиз атанвай Кавказдин халкьарин векилриз меслят къалурна: “Сулейман хьтин шииратдин жавагьирар яратмишиз бажарагъвал авай инсанар куьне хуьх”. Маса сеферда Горькийди Сулейманаз “халкьдин халис шаир” лагьана.

Советрин писатель Михаил Шолохов, ада вичи хиве кьурвал, Сулейманан “гуьзелвилин ва фикирдин ачухвилин рекьяй тажубдай кьван гуьрчег бейтери гьейран авунай”. Ада лагьана: “СтIал Сулейман халкьди вичи чIехи авур, амма машгьурвал анжах Совет властдин девирда агакьай гьакъикъи халкьдин шаиррикай сад я”. Писателди къейдзава хьи, “халкьдин фикирар, шаирди яб акалнавай фикирар, шадвилер ва пашманвилер гзаф авазлу тир, гьа­кьван гуьзел ва таза шииррин — манийрин кIалубра гьатиз, шаирдин акьулдалди девлетлу хьана — рекьин тавун патал мад халкьдин гегьенш къатарин арадиз физ хьана”.

Сулейман гьакъикъатда халкьдин шаир тирди гзафбуру къейд ийизва. “Ам халкьдин ахьтин гьакъикъи шаиррикай сад тир хьи, и шиирар зегьметчийрин гегьенш къатарай акъатна ва чпин яратмишунар халкьдин жанлу чIалан чешмейралди яшамиш жезва”. ИкI лагьанай Ленинграддин писателри — А.Толстоя, Н.Тихонова, Б.Лавренева, А.Прокофьева ва масабуру.

“Адаз Дагъустандин халкьдин шаир лагьай тIвар ганва, — лугьузва А.Безыменскийди. — Им халкьдин халис шаир я, виликдай капита­лизмди зулумдик кутунвай, гила ла­гьайтIа, вири къуватралди еке хьанвай чIехи акьуллу инсанрикай сад я”.

“СтIал Сулеймана, адан вири уьмуьр­ди, адан вири яратмишунри вичин девирдин чIехивал субутарзава, и девирди халкьдихъ галаз ара атIун авачир алакъада еке жезвай инсандин вири къуватар ва бажарагълувилер вилик фин патал шартIар арадал гъизва”. ИкI кхьенай шаирри — украинвийри — Тычина Павлоди, Бажан Миколади ва Рыльский Максима.

Дагъустандин халкьдин шаирдиз еке къимет гьакI К.Федина, П.Павленкоди, В.Вишневскийди ва маса писателри ва шаиррини гана.

СтIал Сулейман, А.Безыменскийди хиве кьурвал, “чпикай баркаллувилин манияр туь­кIуьрна кIандай ва туькIуьр­дай шаиррикай сад я”. Писатель гьахълу хьана. Ша­ирдикай Джамбул Джабаева, Янка Купалади, Демьян Бедныйди, Михаил Исаковскийди, Гьамзат ЦIада­са­ди, Хуьруьг Тагьира ва ма­са шаирри баркаллувилин чIалар туь­кIуьрна. Абур кIелайла, Ватандал рикI алай гьар са инсандик дамахдин гьисс акатзава.

СтIал Сулейманан шииратдин жавагьирар, П.Павленкоди керчекдиз къейд авурвал, “рикIяй-рикIиз, вишерилай вишерал, агъзуррилай агъзуррал, миллионрилай миллионрал физва”.

Агьед Агъаев (Макъала виликдай «Лезги газетдиз» акъатайди я)