8-августдиз Ахцегьрин райсобранидин председатель Абдулкерим Палчаев чкадин СМИ-рин векилрихъ (райондин кьилин пресс-къул­лугъ — Мафинат Агъаева, АТВ — Таира Муспагьова, “ЦIийи дуьнья” газет —  и цIарарин автор) галаз­ гуьруьшмиш хьана ва райондин  яшайишдинни экономикадин важиблу месэлайрай абурун суалриз жавабар гана. Гуьруьшда райондин общественный палатадин председатель Али Исмаиловани иштиракна.

• Абдулкерим Нажмудинович, чахъ галаз ара-ара ихьтин гуьруьшар тешкилун, жемятдив райондин уьмуьрдикай гьакъикъи малуматар агакьарун важиблу я. И жигьетдай райондин регьберар сагърай! Хуьруьн чкада яшайишдин месэлайрикай сад ди­гидай ва хъвадай цинди я, —  лагьана Таира Муспагьовади.

— Дигидай цин патахъай четинвал авач. ЦIинин йис марфар квай мублагьди хьана. Четинвал ам я хьи, чи жемят цин хваларни къаналар михьиз мелериз эхкъечIза­вач. Виликрай а чкаяр, мумкинвилер аваз, техникадалди михьзавай,  ­же­мятдини мелера активнидаказ ­иштиракзавай. Рекьер хкьуна, гзаф чка­­яр гила гъилелди михьуниз маж­­бур я. Чпин усадьбайрин патавай физвай цин гъвечIи хваларни кваз акъуд тийизвай инсанар, “гьукуматди авурай” лугьуз, мелериз экъечIзавач. Куьрелди, чна гъиле кьунвай “Ахцегь-КьакIар” къанал къведай йисуз цIийикIа туькIуьр хъувурла, дигидай цин месэла тамамвилелди гьялда.

Хъвадай михьи цин месэла иллаки четин я. Вучиз лагьайтIа, къе саки вирибуруз кIва­лера кранарни гьамамар ава, хъвадай целди салар дигизва, кранрай ятар гьакI авахьзава. “Мацар-Ахцегь” ва “Лекье дере — Ахцегь” цин турбайра бес кьадар  яд аватIани, вирибуруз бес жезвач. Вичин вахтунда турбаяр хъсандиз чилик кутун тавуна (винелай машинар физ, чIур жезва), еке нукьсанар кваз кардик кутур цин турбаяр мукьвал-мукьвал ремонтуниз мажбур я. Жемят хъвадай цел­ди таъми­нарун патал чна “Мацар-Ахцегь” (26 км) ва “Ле­кье дере — Ахцегь” (28 км) цин турбаяр цIийи­кIа туькIуьр хъийизва. Месела, республикадин инвестпрограммадай туь­кIуьр хъийизвай кьвед лагьай трубопровод, 5-6 километрдин давамар хъувуна, “Лалаан-Ахцегь” тIвар алаз, 2024-йисуз кардик кутун планламишнава (умуми кьимет — 222 млн. манат).

• И мукьвара Ахцегьиз РД-дин Кьил Сергей Меликов атанвай, ам эцигзавай объектрал фена. Нетижадикай куьрелди лагьанайтIа кIан­завай.

— Сергей Алимович, чи баркаллу карчи, меценат Жамал Пашаев, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Имам Яралиев ва нуфузлу маса ксарни галаз Ахцегьрин къеледал фена. Росэменнидин хсусиятда авай фе­деральный надир памятник, туькIуьр хъийи­­да лагьана, 2024-йисан апрелдалди “Русская миграция” обществодин арендада авай. Къайгъударвал тийизвай ам гила абурун гъиляй ах­къуднава. Реставрация хъувун патал республикадин Кьили вичин гуьзчивилик кутунва.­

Кьвед лагьайди, Сергей Меликоваз цIийиз эцигнавай 120 чкадин школадин ва 60 чкадин аялрин бахчадин проектар ва анра ужуз материалар ишлемишун бегенмиш хьанач. 1500 тамашачи ацукьдай чкаяр авай залдин зурба спорткомплекс хкажунин еришар зайиф тирди къейдна. Ам гъилевай йисан декабрдиз ишлемишиз вахкудайвал я. Жемятдин теклифдалди региондин Кьили тапшуругъ гайивал, къведай йисуз райцентрада Ленинан тIварунихъ галай куьче лазим тирвал туькIуьр хъувуна, ана къир цада.

• Лап яргъал эцигунриз элкъвенвай чи ЦРБ-дин комплекс (ам 2009-йисалай эцигзава) цIи хьайи­тIани кардик акатдатIа? 

— Ваъ. 13 йисан вахтунда медицинадин истемишунар дегиш хьуникди, ам гьеле бегьем тахьанмаз, бязи чкаяр цIийикIа туькIуьр хъийизва. Месела, ковиддихъ галаз алакъалу яз, Агъасиеван тIвару­нихъ галай колхоздин куьгьне дарамат ахлудна, анал кьилдин корпус эцигдайвал я. Девирдин истемишунрив кьур медтехникадалди тадаракламишун, абурал кIвалахиз алакьдай духтурралди ­таъминарунни асант кар туш. Гьавиляй, мумкин я, 2023-йисуз ачухун.

• Райцентрадин гъвечIи куьчеяр, месела, зегьметдин Игит Саимат Ферзалиевадин тIварунихъ галай куьче, къир цана, тарифлуди хьанва. Ажеб тир чи вири куьчеяр гьакI дуьзмишиз хьанайтIа.

— Чпи кьил кутуна, хсуси харжийрихъ цин турбаяр дегишарай, дар чкаяр гегьеншарай а куьчедин жемят сагърай. И кар акурла, Ах­цегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова, абуруз куьмекун яз,  куьчеда кьиляй-кьилиз къир цун ва анаг  ишигълаван авун кьетI­­­на. Гила а куьчедин жемятдилай чешне къачузвайбурни ава. Гьи куьчейрин агьалийрин патай куьмек хьайитIа, гьа куьчеяр чна сифте нубатда къайда­диз хкида. Алай вахтун­да райондин кьилин тIалабуналди респуб­ли­кадин бюджетдай тахминан 16 миллион манат­ пул чара авуна, Луткунрин хуьруьз фи­дай 1,5 километрдин рекье  (патав цIийи школа гва) къир цазва. РД-дин чкадин теклифрин­ прог­раммадай, меценатрин такьатарни кваз,  Хине­рин ва Смугъулрин хуьрерин обелискар, Хуьруьгрин хуьруьн рехъ ремонтзава, КьакIа­рин хуьруьн куьчеда эквер твазва. Рай­центр аваданламишун патал чи фикирдик Ах­цегьа Ярагъ Мегьамедан, Гьамзат Агьмедован, Къемер Палчаевадин, Етим Эминан, Алис­керо­ван тIварарихъ галай куьчеяр къайдадиз хкун, “Набережный” пар­кунин патав фут­болдин май­дан туькIуьрун, обелиск ремонтун, гьакI Фиярин вацIалай хуьруьз фи­дай кIвачин муьгъ вегьин, Фиярин школа бинедилай ремонтун ква. Къейд ийин, исятда гъи­левай эцигунрив чун са мус ятIани эге­чIай­­бур я, гила 2024-йисан  проектрин документар туькIуьрзава.

• Райондин вири хуьрерив тIебии газ мус агакь­датIа?

— Район тамамвилелди газламишунин месэла чи кьетIен гуьзчивилик ква. КIвалах йигинарун патал и мукьвара чи теклифдалди­ “Газпром межрегионгаз Махачкъала” карханадин векилар атанвай. Алай вахтунда Ах­цегь вацIун дередай газдин турба Сму­гъул­рин хуь­руьв агакьнава. Им къведай йисуз Ахцегьрин Лай магьледин ва Къурукаларин, Ми­чегьрин, Смугъулрин хуьрерин жемятрин кIва­лера тIебии газ жеда лагьай чIал я. Гьа са вахтунда и дереда Фиярин, Хинерин ва Гу­­тумрин хуьрериз ва Самур вацIун дереда КьакIарин, Хуьруьгрин, Цуругърин, Ялахърин хуьрериз, гьатта лап тIимил ксар амай Къутунхъарин хуьруьзни газдин турбаяр тухун патал лазим тир вири документар туькIуьр­зава. Кьилинди, герек чарар-цIарар туькIуь­рун, проект бюджетдин пулуналди таъминарун я.

• Советрин девирда районда девлетлу общественный майишатар, емишрикай ми­же хкуддай цехар, гьатта Дербентдин “Электросигнал”, Ленинграддин “Рассвет” чIехи карханайрин цехарни аваз, жемят гьар жуьре кIвалахралди таъмин тир. Жегьилар патарихъ алатзавачир. Эхиримжи вахтунда, Аллагьдиз шукур хьуй, талукь тир инвест­программайрай школаяр, аялрин бахчаяр, паркар, спортдин майданар эцигзава. Хуьруьн майишатдин чка яз, чкадин суьрсет-хаммал гьялдай гъвечIи карханаярни хьа­найтIа, гаф авачир.

— Алай девир базардин экономикадинди я, алатайдав гекъигиз же­дач. ЯтIани, чна чкадин производство вилик тухуникай фикирзава. Исятда чаз гзаф бегьер гудай багъ кутаз кIан­зава. Хъсан агрономарни багъманчияр герекзава. Зегьметдин чкайрикай рахайтIа, чаз районда кар алакьдай слесаррин, сварщикрин, трактористрин, эцигунардай ус­тIар­рин, фялейрин, чубанрин, нехирбанрин, юристринни экономистрин, журналистрин игьтияж ава. КIвалахдай кас авач. Гъиле-кIваче къуват авай жегьилриз, чандал гуж акьалд таву­на, пул къведай чкаяр кIанзава. Хуьруьн чкада хипехъанвилелни малдарвилел, багъманчивилелни саларбанвилел машгъул жез кIа­ни­буруз гьамиша кIвалах ава. Месела, цIи булдалди машмаш-къайси хьана. Жедачирни абурувай а емишрикай зурар ийиз, ма­са ганайтIа? Инсанриз чкадал кIа­лахиз кIан тахьунин себеб заз чидач.

• ЦIи районда туристар гзаф ава. Абуруз къуллугъ авунин къулай шартIар яратмишиз, туриствилин бизнес артмишиз жезвани?

— Туризм чаз гьеле хъсандиз та­ниш тушир цIийи хел я. Чи ацукьун-къарагъунихъ галаз таниш хьун патал инсанрин гъилин ва дагълух­ тIебиатдин тамашуниз лайихлу чкайриз килигиз къвезвай мугьманар лайихлудаказ кьабулиз чун чалишмиш жезва: райцентрадал абуруз  ял ядай чка, санузел ачухнава­. Абур кьабулдай кьилдин ксар, сиягьатрин маршрутар тайинарнава, мугьманрин кIвалер туькIуьр­зава, Цуругърин чарчардал фидай рехъ хатасуз авунва ва икI мад. Мугьманриз чакай хъсан фикирар амукьун, абур мад хтун, гьелбетда, абуруз чи жемятдин ва хуьрерин администра­цийрин кьилерин дикъет-куьмекдилай аслу я.

• Хкемрин хуьруьз фидай, хаталу гьалда авай муьгъ мус ремонтда?

— Республикадин Дагавтодордин баланс­дал алай чIехи и имарат ремонтдай ихтияр, я ахьтин такьатар райондихъ авач. Важиблу­ и месэла лазим тир дережада гьялун патал чна республикадин руко­водстводиз талукь тир арзаяр авунва. Фикир гун хиве кьунва. Хкемрин хуьруьн цин месэлани хцидаказ акъвазнава. Жемят целди таъминарун патал аниз тухванвай цин турбадик Ахцегьа законсуздаказ кутунвай вири кранар хкудунин къарар кьабулнава.

• Йикъалай-къуз гегьенш жезвай Ахцегьа жемятдиз къе­къуьн­ ва гьа са вахтунда рекьера хсуси транспортдин гьерекат тIи­мил­­ хьун патал общественный тран­с­порт­дин кьвед-пуд маршрут кардик кутаз хьа­найтIа, хъсан тир.

— Хъсан меслят я. Месела, акьахна финин гьакъи 30-50 манат яз, “Самур” комплекс — Сбербанкдин филиал”, “Гьамамар — Ахцегьрин  центр — Самур” ва “Лай — Ахцегьрин центр — Самур” маршрутар кардик кутуртIа, хъсан я. И кар къайдада гьатун патал маршруткадин шоферриз сифте 2-3 вацра бензиндин куьмекни ийидай.

• Ахцегьа “Шарвили” эпосдин су­варин майдан масанал туькIуь­ру­нин месэла жемиятдин тIалабу­налди са шумудра газетра­ни къарагъарна, вирибуруз ашкаради я. И кардиз райондин руководство гьикI килиг­зава?

— Чазни а майдан халкьди къалурзавай чкадал — Пелтуьйрихъ, куьгьне суддин кьере­ туькIуьрдай ва я гележегда Ахцегьрин къеледа  тешкилдай фикир ава. Валентин Эмирован паркунин чка аялрин хъсан майдан хьиз, ана гатун ачух клубни выставкайрин зал тадаракламишда.

Эхирдай Али Исмаилова район аваданламишунин карда къачузвай зегьметдай ва журналистрин суалриз тамам жавабар гунай  Абдулкерим Палчаеваз сагърай лагьана.

Дашдемир Шерифалиев