Ахцегьрикай 36 километрдин яргъа, гьуьлуьн дережадилай 2240 метрдин вине, такабур кьакьан дагъ­ларин къужахда бинеламиш хьанвай къадим лезги хуьр. Суварин къайдада баннерралдини тIа­ратIралди безетмишнава. Гелкъведай кас амачиз, чкIиз­вай куьгьне кIвалерин гуьтIуь, вергери кьунвай куьчейрик эхиримжи йисара тахьай хьтин юзун-гьерекат ква. Хуьруьн йикъан сувар авайдакай хабар хьайила, шадвилерихъ цIигел вири хуьр, патаравай гзаф гутумвиярни хайи ерийриз хтанва. Вилерал шадвилинни, хуьруьн гьал акваз, гьайифдин накъвар алаз, сада-садаз сувар мубаракзава. Виридан фикир сад я: гьа и йикъа­лай эгечIна, хуьрел чан хкин.

Гьеле 1980-йисара уьмуьр ргазвай Гутума­ вишев агакьна кIвалер-хизанар (абура 700-дав агакьна инсанар, школада 80-дав агакьна­ ая­лар авай), “1-Май” тIвар алай колхозда хсу­сият­динбурни кваз 14 агъзур лапаг, ири карч алай 250-далай артух гьайванар, 150 балкIан, 200-дав агакьна куьнуьяр гьисабзавай. Хуьруьн клубда кино-концерт жедай. Хуьруьн кьи­­лин ким кавалар галай къужайрив, школа­дин майдан тупунал къугъвазвай аялрив ацIу­дай. Ги­ла, 40 йисалай, Гутумар гьич чир хъжез­мач: я аялрин, я гьайванрин ван аламач хуьрел, ким­ни­ буш я. Суьруьяр авай, цуьк­ламиш хьанвай къацу яйлахрай са хеб кьванни аквазвач. Хуь­ре­ вири 60 гьайван ама лугьуда. Ина анжах­ 15 кIва­лел чан алама. Шко­­ла­да амайди вири 5-6 аял я. Гьайиф! ИкI давам хьайитIа, Гутумрин кьисметни, гадарна, харапIайриз элкъвенвай хуьрерин хьтин (абур районда 18 ава) бахтсузди жеда.

Аллагьдиз шукур, гьеле вири квахьнавач. Къаст эцигайтIа, хуьр неинки хуьз, гьакI артмишиз жеда. Гьа и мурад-метлебдалди хуьруьн ва патарай хтанвай жегьил гутумвийри (Магьмуд Жабраилова, Аслан Гьуьсейнова, Давуд Алимегьамедова, Сулейман Мурадова, Сурхай Ибрагьимова, Муслим Гьуьсейнова, Арсен Ашурова…) кьил кутуналди (абурун теклиф, гьерекатар “Гутумрин хуьр” СП-дин кьил Усман Алимегьамедовани хвена, сагърай!), Гутумрин хуьруьн тарихда сифте яз ихьтин сувар кьиле тухузва. Му­баракрай, мурадар кьилиз акъатрай!

Лугьун хьи, хуьруьн кьетIен сувар я. Амма къадим дагъдин кукIва, пуд дерединни вацIар-кIамарин юкьва, хатасуз гуьзел гуьнедик и хуьр ни ва гьи девирда кутунатIа ва «Гутумар» тIварцIин мана вуч ятIа сир яз ама. Рехъ-хвал туь­кIуьр­дайла, кIвал эцигдайла, чиляй хашунин лишанар алай куьгьне сурарни алпан кхьинар атIанвай къванер акъатайла, бязибуру, гъавурда авачиз, “ибур эрменийрин сурар я” лугьудай. Гьакъикъатда абур гьеле­ мусурман дин кьабулдалди авай чи улу-бубайрин пак ерияр тирди чизвач.

Хуьруьн чIехи майдан — виликрай колхоздин гьаят, столар-стулар эцигна, кьиле хъсан сегьне аваз, та­машачийрин ачух залдиз элкъуьрнава. Шурваярни ашар, шиш-кабабарни маса няметар алай жерге-жерге столрихъ чкадинни патарай хтанвай гутумвияр ва Урусатдай атанвай туристрин дестеяр (эхиримжи вахтунда абур чи дагълух хуьрера мукьвал-мукьвал аквада) ацукьнава. Жегьилри, чаярни тIуь­нар гъиз, абуруз къуллугъзава. Ви­ридан вилер сегьнедал ала. Тамада Сулейман Мурадова хуьруьн меж­лис ачухунин тебрикдин гаф рахун патал микрофондихъ хуьруьн сагьиб, администрациядин кьил Усман Алимегьамедоваз теклифна.

— Гьуьрметлу Гутумрин жемят, мугьманар! Къе чна сифте яз тешкилнавай и суварик атанвай куьн пара сагърай! Къадим тарих, милли меденият, бубайрин хъсан адетар хуьнин кардиз къуллугъзавай и сувар гила чна гьар йисуз кьиле тухуда ва куь куьмекдалди хуьрел абур хкида,- лагьана ада, сувар мубарак авуналди.

— Чи хуьре ихьтин шад йикъахъ зи вил га­лай. Хайи хуьр кIвачел ахкьалдарунив эге­чIиз жуьрэт авур жегьилрилай зун пара шад я. Къуй абуруз и баркаллу карда Аллагьди къуватар гурай. Чна, агъсакъалрини, алакьдай вири жуьредин куьмекарда, — лагьана хуьруьн агъсакъал, зегьметдин ветеран Абузер Гьуьсейнова.

— 1986-1987-йисара хуьре муаллимвиле кIвалахна, жемятдин вири хийир-шийирдик экечIна, заз чида хьи, им дуьзвал кIани, меде­ни, зегьметкеш, мугьманперес инсанрин хуьр я. За жув ина чкадин кас хьиз гьиссзав­а. Суварикай рахайтIа, виликрай ина гьар йи­суз сувар авай — гатфарихъ арандай хайи дагъ­­лариз къалин суьруьяр — девлет, чубанарни абурун хизанар хквезвай вахт. “Девлет хквезва!” лугьуз, абур къаршиламишиз, вири хуьр кIвачел акьалтдай. Инанмиш я, яд аваз хьайи вирериз яд хкведа. Къенин югъ хуьруьн тарихдин вакъиа я. Амма тарих инсанри арадал гъизвайди аннамишна, чна и суварин тешкилатчийриз сагърай лугьун, машгьур гутумвияр рикIел хкун кутугнава. Вичин вахтунда за чпихъ галаз кIвалахай хуьруьн Советдин председатель Желил, Мамеджафер, Неби, ТIагьир муаллимриз рагьмет хьуй, Ха-лид, Сабир, Низами, Агъакерим, Мамед, Фетуллагь муаллимар сагърай! — вичин ва райондин руководстводин патай сувар мубаракуналди къейдна и цIара­рин автор, райондин “ЦIийи дуьнья” газетдин редактордини.

Сувариз талукь яз тебрикдин хуш келимаяр гьакI хуьруьн школадин директор Магьмуд  Жабраилова, муаллим Эдик  Гьуьсейнова, хуьруьн администрациядин секретарь ва бухгалтер Аслан  Османова, Дербент шегьердай хтанвай агъсакъал Мегьедин  Мустафаева, отставкада авай подполковник, военный духтур  Нариман  Магьмудова, “Хинерин хуьр” СП-дин кьил Зилфери Нуралиева, ахцегьви гьевескар эколог ва бажарагълу шикилчи Юсиф  Саркарова,  Сурхай  Ибрагьимовани  Арсен  Ашурова (эхиримжи кьведа, сагъсузвал себеб яз, хквез  тахьай чпин бубайри рахкурнавай тебрикар кIелна) ва масабуру лагьана.

Теклифуналди, хуьруьн межлисда кьиле Дербентдин чIехи мискIиндин имам Шамил  гьажи  Рагьманов аваз атанвай муъмин стхайрин чIехи дестедини иштиракна.

— Аллагьдиз шукур, чун мусурманар яз халкьнава, чаз чи чIал, Ватан ава. Амма ди­де-буба, хайи чIал, Ватан хуьз алакь тавун еке гунагь, гъалатI я. Къе парабур хуьрерани дидед чIалал рахазмач, аялриз хайи чIал чирзавач. ИкI давам хьайитIа, са тIимил вахтунилай чун чIал амачир, бубайрин адетривайни ватандивай къакъатнавайбур яз амукьда, — пак Къурандин аятар кIелайдалай кьулухъ давамарна Шамил гьажиди. — “ЧIе­хидаз — гьуьрмет, гъвечIидаз регьим тийизвай­ди, Ватандин къадир авачирди чакай туш”, “Я Мекка, заз вун гзаф кIан я. Эгер жемятди зун акъудначиртIа, инай гьич экъечIдачир” — лагьанай Мегьамед пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз), анай мажбуридаказ экъечIдайла. Чазни диде-буба, хайи Ватан гьакьван багьа хьана кIанда. Амма кьилинди дин я, ам тахьайтIа, я чIални, я Ватанни жедач.

Ризван  гьажи  ГЬАБИБОВ, Белиж по­сёлокдин имам. — Чи къуват садвиле, диндал­ мягькемвиле ава. Чи бубайрин хъсан адетар, чIал, дин (абур дагълух хуьрера гьеле ама) хуьн патал чун, мусурманар, сад хьана кIанда. Исламдин вад шартIуникай кьилинди, квез чида, капI авун я. Парабуру “зун гьеле гьазур туш, ахпа ийида” лугьуда. Амма хабарни авачиз чи вахт физвайди, гьар са легьзеда эхир атун мумкин ва чун адаз гьамиша гьазур хьун лазим тирди абуру кьа­тIузвач. Къуй, межлис себеб хьана, диндал хкведай, Ватандихъ рикI кудай дагъвияр пара хьурай!

Юсуф  КЪУРБАНОВ, къунши Хинерин хуьруьн векил, Татарстанда Болгар шегьердин исламдин академиядин студент. — Заз чида хьи, и чка вири куьгьне сурар я. Хуьрел азандин ва Кьуръандин аятрин, дуьайрин ван хьайила, абурун руьгьериз регьят жезва. Та­рих­, хъсан адетар, чIал, дин хуьнилай еке ва­­танпересвал авач. Диде-бубадиз гьуьрмет авун имандилай кьулухъ 2-чкадал ава. Жегьилриз тарс-тербия гудайла, чна ихьтин крариз фикир гана, пака чазни гьуьрметдай ла­йихлу несил туна кIанда.

Суварин гегьенш программадик хуьруьн тарихдикай суалрин, ватандикай хсуси ва лезги классикрин шииррин конкурсар, спортдин милли жуьрейрай ва волейболдай акъажунар квай. Абура гъалиб хьайибуруз суварин тешкиллувилин комитетдин патай пишкешар гана. Йикъан экуьнахъ башламишай шадвилин серенжемар цава саки гъетер пайда жедалди давам хьана. Ахпа хъфизвай мугьманар рекье хтуна. Бязи мугьманар йифизни амукьна.

Хуьруьн йикъан сифте сувар ахлакь-насигьатдинни ватанпересвилин манадин лап хъсанди хьана. Анал сувар гьар йисан хъсан адетдиз элкъуьрунин ва хуьр артмишунин мураддин фонд тешкилунин важиблу къарар кьабулна.

Дашдемир Шерифалиев