Ватандин ЧIехи дяведин йисар къвердавай яргъаз къакъатзава. Амма дяведин цIаяр-ялавар, вагьши душмандихъ галаз къизгъин женгера чпин чанар къурбанд авур миллионралди игитрин экуь къаматар чи рикIера эбеди яз амукьда. Чна, чIехи несилди, мектебра кIелзавай аялар, жегьилар Ватандин ЧIехи дяведа советрин халкьди къазанмишай игитвилин, халис ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишуниз датIана фикир гузва, инлай кьулухъни гуда.
Къанлу Гитлеран жаллатIри чи Ватандал гьужумна лагьай хабарди, СССР-дин вири халкьар хьиз, дербентвиярни къарсурна. Абурун рикIер Ватан душмандикай хуьнин ватанпересвилин гьиссерив ацIана. Шегьердин карханайрин коллективри “Вири — фронт патал”, “Вири — гъалибвал патал” эвер гунин лишандик кваз кIвалахиз башламишна.
Дяве башламишай пуд лагьай юкъуз — 1941-йисан 25-июндиз — “Дагестанская правда” газетда икI кхьенай: “Дербентдин консервиярдай комбинатдин коллективди лап виниз тир дережадин зегьметдалди вагьши душман фад тергунин карда Яру Армиядиз куьмек гузва. Карханада стахановчийрин ва зарбачийрин кьадар дяведин лап сифте кьилера 500 касдив агакьна. КIвенкIвечи дишегьлияр тир Абрамова ва Ващукова кьиле авай бригадайри балугърин ва емишрин консервияр гьасилун 14 процентдин артухарна. Стахановчияр тир Шабараевади, Давыдовади, Семенова ва Штокара чпин сменайрин тапшуругъар тамамарун 150-210 процентдив агакьарна”. Комбинатда гьасилзавай консервийрин чIехи пай дяведин эхирдалди фронтдиз рекье тваз хьанай.
Сун гъалардай “Дагюн” фабрика Дербентда лап фадлай авай кархана я (бязи цехри гилани кIвалахзама). Къейдна кIанда хьи, дяведин йисара и карханадин коллективди гьакъисагъ зегьметдин чешнеяр къалурна. КIвенкIвечи карханадин гзаф пешекарар фронтдиз фена, ятIани коллективди зегьметдин бегьерлувал агъузарнач. Фронтдиз фейи Гьажиеван паталай Калинина кьве сменада кIвалахиз хьана. Пешекарар тир Царуева, Клименкоди, Кучерскийди ва Балбушева гьар сада 4-6 кас эвезуналди зегьмет чIугуна. ЧIехи пай тежрибалу пешекаррин чкаяр жегьилри, дишегьлийри кьуна. Абуру чпиз слесарвилин, токарвилин пешеяр чирна. Фабрикадин еришар агъуз тавуна, гьукуматдин планар артухни алаз ацIурзавай.
Ватандин ЧIехи дяведа советрин халкьди, чи баркаллу Яракьлу Къуватри душмандин винел тешпигь авачир Гъалибвал къазанмишайдалай инихъ 73 йис тамам жезва. Къадим шегьерди дяведин тарихда вичин баркаллу чин кхьенва. Дербентдай 14 агъзур кас рухваярни рушар фронтдиз фенай, абурукай 6 агъзур касдиз элкъвена чпин ерийриз хтун кьисмет хьанач. Дербентдай чпин яшар 18 йисав агакь тавунвай 500 кас жегьилар гуьгьуьллудаказ Ватан хуьз рекье гьатнай. Дяведин женгера къалурай викIегьвилерай, игитвилерай 1600 кас дербентвияр орденризни медалриз, 8 кас Советрин Союздин Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьана.
Ватандин ЧIехи дяведа гъалиб хьуник дербентвийри кутур пай чIехиди, баркаллуди я. Абурун игитвилер шегьердин къенин несилар патал ватанпересвилин чешне я.
Нариман Къарибов
