Ша лагьана, хабар ганва
Аскервилиз зазни диде…
( Манидай )
Сагърай лугьуз…
Ноябрдин сифте юкъуз Абидаз аскервилиз эверунин кагъаз хтана. “Гьар са эркек итимди вичин хиве авай аскервилин везифа кьилиз акъудна кIанда! Аскервал тавурдакай итим жедач! Ам дагъви викIегь гьар са жегьилдин рикIе хьана кIанзавай къаст я!” — хуьре чIехибуру лугьудай и гафар Абидан рикIе гьамиша авай…
Хтанвай кагъаздал тухузвай югъ — 7-ноябрдин суварин югъ къалурнавай. Къуллугъдин идарада гьахъ-гьисаб авуна, мукьвабуруз вичивай жедай савкьатарни къачуна, Абид хуьруьз хтана. КIвале хвеш-беш авурдалай кьулухъ, жибиндай акъудна, ада бахдив (кьвед лагьай дидедив) вад виш манат пул квай яйлух вугана.
— Ма, бах, им за и зур йисан вахтунда къазанмишнавай пул я. Гзаф — тIимил лугьумир, армиядай хтайла, гзаф къазанмишда…
— Аферин, чан хва, вун кьегьал гада тирди заз чизвай,- лагьана, Ханума вичив вугай яйлух ачухна, аник квай пул гьисабна. — Ина тIимил ава хьи, чан хва?
— Пул, гьикьван хьайитIани, гзаф жедай затI туш, бах. Зун мажибдал алайди тир. Къазанмишайдан чIехи пай за квез хканва…
Абид аскервилиз физ хтанвайдакай хабар хьайи мукьва-кьилияр, хуьруьнбур, кIвализ къвез, ваз хъсан рехъ хьурай, сагъ-саламатдиз, лигим хьана, игит итим хьана хъша, чан хва, лугьуз, адан гъиле гьарда вичивай жедай сад-кьве манат пул тваз, хъфизвай…
Пакамахъ абур мад вири, Абид рекье тваз, шегьредал атанвай.
Махачкъаладиз кьван вахъ галаз зунни къведа, чан хва, лагьана, буба Рагьманни кIвачин хьана.
Хивдихъай атай автобус гвай шофердиз, кимел кIватI хьанвай жемят акурла, хвеши хьана. Акьахзавайбур кьве кас тирди чир хьайила, адан чин, вичин жибиндай пул вахчур хьиз, перишан хьана. КIватI хьанвайбуру, садбуру гъил вугуз, садбуру къужахламишиз, сагърай лугьуз, Абидаз автобусдиз акьахдай мажал гузвачир.
— ЭкъечI кван вири! — лагьана, вилик квайбур гьарнихъ сад къакъудна, Мамед имиди Абидан костюмдин къултухда 25 манатдин чар туна, ам къужахламишна. — “Жув хуьх, чан хва, ваз хъсан рехъ хьурай!” лагьана, ам къерехдихъ къекъечIна. Адан вилерал нагъв акьалтнавай.
Автобус гвайдак тади квай. Ада са шумуд сеферда сигналар яна. Эхир Абид жемятдин гъиляй акъатна, автобусдиз хкаж хьана…
Вахан пишкеш
Дербентдиз агакьайла, Абидан рикIел садлагьана хайи диде — мама акьалтна. “Бес мамадиз сагърай лугьун тавуна жедани? Дах галаз зун адан патав гьикI фида? Яраб автобус гьикьван вахтунда акъваззаватIа?” Абид фикирлу хьана.
— Вуч хьана, рикIелай алатай затI-матI авани? — хабар кьуна Рагьмана, хцин теспачавал акурла.
— Автобус гьикьван вахтунда акъваззавайди ятIа? — вилер шофердаллаз, дахдивай хабар кьуна Абида.
— Автобус инал зур сятина акъвазда. Геж ийимир. За са касни гуьзетдайди туш, — лагьана, шофер, са хара чарарни гъиле кьуна, автобусдай эвичIна, автостанциядин идарадиз гьахьна.
— Алад, жуван мамадизни сагърай лагьана хъша. Геж ийимир! — рикIикай хабар кьур къайдада Рагьман Абидан чиниз тамашна.
— За геж ийидач, дах. Абурун кIвал и патав гва…
Абид хайи диде хъфенвай дербентви Рамазана къаршиламишна.
— Саламалейкум. Чухсагъул, кIвализ къведай вахт авач. Автобусдиз геж жеда.
— Бес гьакI жедани, джан хва?! Са истикан чайни хъун тавуна фидани?.. Я Имаят, ви гада атанва, экъечI кван! — эхиримжи гафар кIевиз гьарайна лагьана Рамазана. Гурарин кьилел диде Имаят, эверунал вил алайди хьиз, аяларин юкьва аваз, экъечIна.
— КIвализ ша тIун, бала…
— Мама, зун аскервилиз физва, квез сагърай лугьуз атанвайди я.
— Бес са тIимил вахт амаз вучиз атанач? Гьамиша тади кваз жедани, я бала? — лагьана, Имаят гурарай агъуз эвичIна. Ада къаншардиз атай хциз темен гана. Рамазан, са кар рикIелай алатнавайди хьиз, тади кваз кIвализ хъфена.
— Ша, балаяр, Абид дахдиз сагърай лагь, — лагьана, Имаят гурарин кьилел ракIарин сиве акъвазнавай аялрив рахана. Рушарин вилик пуд йиса авай гада Низамини акъвазнавай. Абида, абурун патав фена, виридаз гъилер яна. Фатима, гъил яна, тадиз Рамазан хъфей кIвализ катна.
— Аскервилиз физвайбуруз, хъсан рехъ хьурай лагьана, кьве кепек гудай адет авайди я, — лагьана, Рамазан Абидан гъиле цIуд манат пул тваз алахъна.
— Герек туш, зав пул гвазва, — Абида гъил кьулухъ чIугуна.
— Адетар я, джан хва, ма къачу, — Рамазана пул Абидан пенжекдин жибиндиз сухна.
— Им ваз зи патай! – лагьана, Фатимади Абидаз кьуд къат авуна кIватIнавай михьи яйлух гана.
— Чухсагъул, вах, им зурба пишкеш я. Ам за аскервиляй хкведалди хуьда, — лагьана, Абид, тади кваз, варарихъ экъечIна… “Кагъазар кхьиз ая, бала!” — гуьгъуьна дидедин тавакъудин ван авай…
Бубадин хиве кьун
Махачкъаладиз агакьайла, поезд къведалди кьве сят вахт амай.
— Ша, чан хва, чна кьведа са кьас фу нен. Зазни гишин хьанва, — лагьана, Рагьман Абидни галаз вокзалдин кьвед лагьай мертебадавай ресторандиз хкаж хьана. Аниз гьахьнамазди, къаншардиз, хуруда жибинар квай лацу хуруган авай гуьрчег са дишегьли атана, салам гана, мугьманриз ацукьдай чка къалурна. Ахпа хуьрекрин тIварар авай ктаб гъана, абурун вилик эцигна.
— И ктаб чаз герек туш, бала. Чаз вуч гьазур ятIа, гьам гъваш. Заз — са виш грамм эрекьни, — лагьана, Рагьман, вучиз ятIани, Абидаз килигна. — Зун, рекьи яна, галатнава, чан хва, вуна айибмир…
Аскервилиз фидалди хуьруьз хтай и кьве йикъан къене Рагьман хцихъ галаз садрани тахьай кьван ширин мецелди рахазвай.
Вилик хуьрек гъана. Са рюмка эрекь хъвайидалай кьулухъ Рагьманан мез ачух хьана:
— Чан хва Абид, — са геренда ам, лугьузвай гаф рикIелай алатайди хьиз, акъваз хьана. Ахпа дериндай нефес къачуна, вилик квай рюмкада амай эрекь хкажна, хъвана, гъилин далудикай ни чIугуна, давамарна:
— Вуна заз багъишламиша… За вал вун гъвечIи чIавуз гзаф гъил хкажна. Белки, тахсир квачир вахтарни хьана жеди. Заз вун такIанзавайди туш. Вун зи вилериз сифте акунвай экв я. Вуна садрани маса фикир ийимир, чан бала, — лагьана, вилер агъузна, ам кис хьана. Абидаз сад лагьай сеферда тир бубадин вилериз нагъв хъиткьинна аквазвайди.
— “Гатун тавур дуьгуьдикай аш жедач!” Бубайрин мисалар я, дах! — дахди вичин тахсир хиве кьунал Абид мягьтелни хьанвай, шадни…
Поезд юзадалди са шумуд декьикьа амаз, Абид рекье тваз, Рагьманан дуст Къурбан халу “Коммунист” газетда кIвалахзавай вичин дустарни галаз атана. Абуру Абидаз гьарда вичихъ авай тербиядин насигьатар гана. Эхирдай Къурбан халуди давамарна:
— И халуйри лагьай гафар рикIелай алудмир! Ватандиз кьегьалдаказ къуллугъна, жуван хиве авай буржи кьилиз акъудна, викIегь ва лигим хьана хъша! Ахпа чна ваз мехъерар ийида. КIвализ кагъазар кхьиз рикIелай алудмир! — ада Абид вичин хва рекье твазвай къайдада къужахламишна…
Сардар Абил
