Махачкъала
ЧIехи Гъалибвилин Югъ — чи халкьарин пак сувар — гьар йисуз уьлкведа лайихлувилелди къейдзава. Гъалибчи несилдиз къенин ватандашри ийизвай гьуьрмет зурбади я. ЦIи Россиядин Федерациядин вири регионра, шегьерра сувар кьиле фейи гьалди, “Рекьин тийидай полкуна” (цIудралди маса уьлквейрани) иштиракай кьван инсанри, иллаки аялри, жегьилри, руьгь шадвилив, Ватандал дамах авунин, фашизмдал гъалибвал къачур Яру аскер гьамиша рикIел хуьнин гьиссерив ацIурзава. Арийский миллетдиз вири муьтIуьгъ хьун лазим я, арийвияр-немсер вири халкьарилай виняй я лугьуналди, са тахсирни квачир миллионралди агьалияр къирмишзавай фашистрал, Гитлеран кьушунрал къачур Гъалибвал лап зурбади я. Къе чка-чкада ислягь халкьарал дяве илитIзавай, масабурун девлетра вил туна, миллетар сад-садал гьалдарзавай политикриз чир хьун лазим я, ахьтин кьуьруькрин эхир сад жеда — беябурчивал, магълубвал.
Дуьньяда къизгъинвал твазвай къуватрин чIуру крар фикирда кьуна, чи уьлкведин Президентди государстводин азадвал ва аслу туширвал хуьн патал Яракьлу кьушунар алай аямдин, маса уьлквейриз авачир хьтин яракьралди таъминарнава, агьалийрик ватанпересвилин руьгь кутадай серенжемар артухарзава. Гьа гьисабдай яз Гъалибвилин сувар тухун вири уьлкведа гурлудаказ тешкилзава. Ватан патал чанар гайибур, женгер чIугурбур, дяведин ветеранар гьуьрметдивди рикIел хкизва.
Дагъларин уьлкведин шегьерра, районра, хуьрерани Гъалибвилин сувар гзаф кьадар агьалийрин иштираквал аваз кьиле фена. Махачкъалада суварин мярекатра 17 агъзурдав агакьна агьалийри иштиракна.
9-Майдин югъ экуьн кьиляй гуьлуьшанди, халисан суваринди хьана. Меркездин куьчеяр суварин къайдада безетмишнава. Яру пайдахри, шарари шагьвардал лепе гузва. Машинрин гьерекат вахтуналди агалнавай куьчейрай чIагайдиз алукIнавай жуьреба-жуьре яшарин инсанар Ленинан майдан галай патахъ физва. Хуруйрал орденар, медалар, Георгийдин лентер алай ветеранрив, яшлубурув, гъилера пайдахар, шарар авай аялрив мадни дамах гва.
Кьилин майдан шегьердин карханайрин, идарайрин, кIелдай заведенийрин, политический партийрин, общественный организацийрин векилрин дестейри, мугьманри кьунва. Военный оркестрди маршар язава. Радиодай дяведин йисарин манияр лугьузва. Иллаки “Гъалибвилин югъ” маниди руьгьдик ажайиб гьиссер кутазва. Инсанри шикилар язава, сада-садаз шаддиз сувар мубаракзава, суварин митингдиз килигдай къулай чкаяр хкязава.
Сятдин цIуд. Майдандал Дагъустан Республикадин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Владимир Васильев, РД-дин Халкьдин Собранидин ва Гьукуматдин председателар Хизри Шихсаидов, Артем Здунов, РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин регьбер Владимир Иванов, Махачкъала шегьердин администрациядин кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Абусупьян Гьасанов кьиле аваз республикадин гьукуматдин членар, Халкьдин Собранидин депутатар, мугьманар къвезва. Абуру Ленинан памятникдин къвалав эцигнавай куьсруьйрал ацукьнавай дяведин ва зегьметдин ветеранриз Гъалибвилин сувар тебрикзава. Жегьил несилдин векилри дяведин женгерин ва баркаллу крарин сагьибриз цуькверин кIунчIар багъишзава.
Шадвилин митинг ачухуналди, В.Васильева Ватандин ЧIехи дяведин ва далу патан зегьметдин ветеранриз ва вири агьалийриз Гъалибвилин сувар тебрикна.
— Гьуьрметлу дагъустанвияр, мугьманар! — рахаз эгечIна Владимир Васильев. — 9-Май чи гзаф миллетрикай ибарат тир уьлкведи ва гьакI Дагъустанди дамахзавай югъ я. Гъалибвал патал чи халкьди гьикьван зегьметар чIугунатIа, четинвилериз дурум ганатIа, чаз хъсандиз чизва. Гъалибвилик пай кутур гьар сад чна рикIел хуьзва.
Гзафбуру чпелай уьмуьрда вуч алакьдатIа лугьудай суал гузва. Сифте нубатда Россия хьтин зурба уьлкведин ва гьакI жуван хайи макан тир Дагъустандин тарихдиз гьуьрмет авуна, бубайрин лайихлу крар давамардай ксар хьана кIанда. Кьвед лагьайди, яшлу несил рикIел хвена, чан аламайбуруз гьуьрмет, абурун баркаллу крарал дамах ийиз, жув акI тухвана кIанда хьи, веледри, хтулри, птулри ви хъсан крар рикIел хкидайвал, ваз гьуьрметдайвал, ви шикилар гваз куьчейриз экъечIдайвал.
Къе чна Дагъустанди ЧIехи Россиядиз гайи Игитар рикIел хкизва, абурукай яз, — Батманов Зейнудин Лукьмановични. Лап ислягь кеспидин иеси. Ам чи девлет-тамар хуьзвай мешебеги тир. Бандитрин гъиле гьатнавай аялдин, адан дидедин ванер атайла, ам, вичин уьмуьр хаталувилик акатзавайдакайни фикир тавуна, абуруз куьмекиз фена. Яракь гвай бандитрин юкьваз. Вичин жуьрэтлувилелди ада хизан бандитрин гъиляй ахкъудна ва абурун истемишунриз муьтIуьгъ хьанач. Батманован ихьтин жуьрэтлувилиз уьлкведин Президент Владимир Путинани, телеф хьайидалай кьулухъ Россиядин Игит лагьай тIвар гунин Указ акъудуналди, еке къимет гана. Митингда адан уьмуьрдин юлдашди, рухвайри, мукьва-кьилийри иштиракзава. Гьахьтин кьегьал рухваяр амай кьван Дагъустан, вири Россия абадвилихъ фида, чнани гележегни хъсанди жедайдак умуд кутада.
А.Гьасанова Махачкъала шегьерди Гъалибвилик кутур пай гьихьтинди хьанатIа, гьадакай лагьана. Ада къейдна: “Им чун патал лап чIехи ва пак сувар я. Дяведин йисар гзаф заланбур хьана. Миллионралди аскерри, чпин чанарилайни гъил къачуна, Ватандин азадвал ва аслу туширвал игитвилелди хвена. Далупата зегьметчийри фронт герек тир вири шейэралди, яракьралди таъминарна. Гьар сада вич авай чкада еке ватанпересвал, жуьрэтлувал, уьтквемвал къалуруналди, Яру Армиядиз фашистрин Германиядал гъалибвал къазанмишиз куьмекна. Дяведин цIай, гум гьар са хизандихъ галукьна. А четин, къизгъин йисара агъзурралди махачкъалавияр ва дагъустанвияр гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена. Шегьерда 58-армия тешкилайди я. Меркезда гьакI 44-армия ва 135-дивизия авай. Махачкъаладин военный ва гьуьлуьн базада, маса частарани гзаф дагъустанвийри къуллугъзавай. Абуру чпин хиве авай везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудна. Фашизмдин винел гъалибвал къазанмишун Советрин Союздин гзаф миллетрикай ибарат халкьдин лап зурба къагьриманвал я. Баркалла ихьтин халкьдиз!”
Гитлера Советрин Союз дарбадагъ авун патал рекье тур кьван вагьши геллегьрал къачур гъалибвилик дагъустанвийри кутур пай гьихьтинди ятIа, адакай Дагъустандин военком Дайтбег Мустафаева суьгьбетна. 1941-1945-йисара фронтдиз 180 агъзурдалай виниз дагъустанвияр фена. Ватандин ЧIехи дяве, магьрумвилер, гьикьван йисар алатайтIани, несилрин рикIелай алатдач, гьикI хьи, Яру аскердин игитвал ватанпересвилин руьгь кутадайди, гьунарлувилин чешне, Ватан мадни кIанардайди я. Къе чаз малум тирвал, 75 дагъустанви Советрин Союздин ва Россиядин Игитар я. Абурал чна дамахзава.
Майдандал кIватI хьанвайбуруз вилерал накъвар гъизвай чIехи сувар Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, концлагерра мусибатдин йикъар-йифер акъудай Зинаида Савельевади, Каспийский флотилиядин гимийрин бригададин подразделенидин начальник, 2-рангдин капитан Леонид Божока, гзаф аялрин диде Сафижат Мегьамедрасуловади, ДГУ-дин 4-курсуна кIелзавай Диана Абдуллаевади тебрикна.
Майдандилай инсанрин дестеяр, военный оркестрдин маршарин сесерик кваз, Азадвилин аскердиз хкажнавай памятникдал фена. Инал РД-дин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай В.Васильева ва адахъ галайбуру цуьквер эцигна. Ахпа абур аскеррин сурарал фена, абурал цуьквер эцигна.
Махачкъалада “Рекьин тийидай полкунин” гьерекат кьиле тухуз ругуд лагьай йис я. Ина В. Васильевани иштиракна. Адан гъиле Россиядин Игит Абдулхаликь Исмаилован шикил авай. И кардин гьакъиндай В.Васильева икI лагьана: “Зи хизандин векилар къе Москвадин куьчейра багърийрин шикилар гваз къекъвезва. За, Дагъустандин Игитриз гьуьрмет авунин лишан яз, ингье Исмаилован шикил хкажна кьунва. Ватан хуьнин ва дяведилай гуьгъуьниз уьлкве кIвачел ахкьалдар хъувунин карда чIехи несилдин крар чаз гьамиша чешне хьана кIанда”.
Суварин мярекатар меркезда геждалди давам хьана.
Дербент
Чlехи Гъалибвилин сувар Энрик Муслимован теклифдалди Дербент райондини шегьерди алай йисуз сад лагьай сефер яз санал тухвана.
Шадвилин митингда шегьердин ва райондин кьилерин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Энрик Муслимовани Сеидмегьамед Бабаева, Ватандин Чlехи ва маса дявейрин ветеранри, шегьердин ва райондин депутатрин собранийрин председателар Мавсум Рагьимовани Мажмутдин Семедова, Дербент, Дагъустандин Огни шегьерринни Дербент райондин военный комиссар Адил Къулиева, Россиядин ФСБ-дин Дербент шегьердин погран къуллугъдин управленидин начальникдин везифаяр тамамарзавай Сергей Русака, зегьметчийрин коллективри, общественный тешкилатрин векилри иштиракна.
Россиядинни Дагъустандин гимнияр тамамарайдалай кьулухъ митинг Энрик Муслимова ачухна: “Инсаниятдин тарихда Ватандин Чlехи дяве виридалайни залумди хьана. Гзаф уьлквеяр фашистрин Германиядиз муьтIуьгъ хьана. Анжах Советрин Союз фашистрин Германиядин хура акъвазна, ада неинки хайи чил душмандикай хвена, гьакlни Европадин халкьарни азадна. Чун патал им кьетlен сувар я.
За къенин мярекатда авай ветеранриз сагърай лугьузва. Баркаллу несилдин векилри залум дяведин вири четинвилер чпел къачуна. Чи акьалтзавай несилдиз абурун кьегьалвал ватанпересвилин тарсар я…”
Сеидмегьамед Бабаева вичин рахунра къейд авурвал, 9-Май чи Ватандин тарихда, гьакlни гьар са хизандин уьмуьрда кьетIен югъ я. Чна чун са халкь яз икl аннамишзавай маса ихьтин югъ авач. Ада ветеранриз, далу патан зегьметчийриз сувар тебрикна.
Митингдин иштиракчийриз сувар мубаракиз Ватандин Чlехи дяведин ветеран Иван Стежев экъечlайла, ам гурлу капар ягъуналди къаршиламишна. Ада жегьилриз ислягьвал хуьниз ва Дуьньядин кьвед лагьай дяведин тарих дегишариз кlанзавайбурухъ агъун тавуниз эвер гана.
Митингдилай гуьгъуьниз майдандилай Дербент шегьердин погранкъуллугъдин управленидин военный техникадин колонна, адан гуьгъуьналлаз шегьердинни райондин аскерринни офицеррин, Дербентдин кадетрин корпусдин жергеяр, “Рекьин тийидай полкунин” иштиракчияр фена.
Ватандин Чlехи дяведин иштиракчийрин несилар, чпин бубайринни ата-бубайрин шикилар гъилера кьуна, дамахдивди къекъвена. Митингдин иштиракчийри “Гъам чlугвазвай дидедин”, “Баркаллувилин”, “Рекьин тийир полкунин” мемориалрал, Ватандин Чlехи дяведин ветеранрин сурарал цуьквер эцигна.
Мегьарамдхуьр
9-Май, гьикьван йисар алатайтIани, чи рикIера эбеди яз амукьда. А къизгъин дяведин цIай галукь тавур, дерт такур хизан чи уьлкведа бажагьат ава. И юкъуз чна Гъалибвал къазанмишай бубайрални стхайрал, рухвайрални рушарал дамахзава, Ватан патал чпин чанар къурбанд авур кьегьалар рикIел хкизва.
Мегьарамдхуьре ЧIехи Гъалибвилин 73 йис тамам хьуниз талукьарнавай мярекатар гурлудаказ кьиле фена. Парадда иштиракиз хуьруьн майдандал 3000 кас кьван кIватI хьанвай. Райондин кьил Ф.Агьмедова, Россиядин МЧС-дин Кьилин Управленидин начальникдин заместитель Д.Маллаева дяведа телеф хьайи аскерриз хкажнавай обелискдал цуьквер эцигна. Райондин ведомствойрин, идарайрин, общественностдин векилри, зегьметдин коллективри, школьникри “Рекьин тийидай полк” гьерекатда иштиракна. Райондин волонтеррини суварик чIехи пай кутуна.
Фарид Агьмедова шад мярекатдиз атанвай дявединни далу патан ветеранриз, районэгьлийриз, мугьманриз сувар мубаракна.
Райондин кьили тешпигь авачир игитвилер къалурай, гъалибвал къазанмишай дяведин иштиракчияр чи рикIера эбеди яз амукьдайди къейдна. Райондай дяведиз фейибурукай 2000 касдиз элкъвена хтун кьисмет хьанач.
Ф.Агьмедова ва мярекатдиз атанвай мугьманри Ватандин ЧIехи дяведин ветеран Нисред Амрагьоваз сувар рикIин сидкьидай мубаракна.
Эхирдай майдандал культурадин ва спортдин акъажунрай мярекатар кьиле фена.
Кьасумхуьр
“Сулейман-Стальский район” МР-дин кьил Нариман Абдулмуталибов, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидулагь Мегьамедов, райондин администрациядин кьил Штибег Мегьамедханов кьиле аваз “Рекьин тийидай полкунин” дестеяр Кьасумхуьруьн куьчейра къекъвена. Абурук Кьасумхуьруьн, ЦIийихуьруьн, Агъа СтIалрин, Кьулан СтIалрин, Агъа СтIалрин-Къазмайрин ва спортдин, искусстводин школайрин тербиячияр, гьакI маса карханайрин, идарайрин коллективрин дестеяр экечI хъувуна. Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайи аскерриз эцигнавай обелискдин вилик 5 агъзурдалай виниз агьалияр кIватI хьанвай. Абурун вилик экъечIна рахай Н.Абдулмуталибова лагьана:
— 9-Май чи календарда кьетIен йикъарикай сад я. Ада чи вилерал шадвилин ва перишанвилин накъвар гъизва. Дяведа телеф хьайибур рикIел хкизва, фашистрин чапхунчийрихъ галаз уьтквемвилелди, жуьрэтлувилелди женгер чIугур, гъалибвал гъайи кьегьал рухвайринни рушарин игитвилерал дамахзава. 73 йис алатнаватIани, рикIера хер — тIал ама. Мадни йисар фида, амма акьалтзавай несилри чпин бубайри, чIехи ва улу-бубайри къалурай игитвилер садрани рикIелай алуддач.
КIватI хьанвайбуруз Гъалибвилин сувар райондин вилик-кьилик квайбуру, жуьреба-жуьре пешекарри, жегьилри тебрикна. Райондин искусстводин устадри сувариз талукьарнавай еке концерт гана.
Ахцегь
ЧIехи Гъалибвилин 73 йисан суварин серенжемар Ахцегьани гурлудаказ кьиле фена.
Сятдин цIуд. Баркаллувилин обелискдин майдандал ачухай митингдал Ахцегь райондин кьил Осман Абдулкеримова лагьана: — Гьуьрметлу ветеранар, районэгьлияр, мугьманар! Инсаниятдин тарихда виридалайни инсафсуз ва мусибатдин дяведа фашизмдин вилик пад кьун, гъалибвал къазанмишун патал СССР-дин 27 миллион аскерарни ислягь агьалияр телеф хьана. Ахцегь райондай фронтра иштиракай 2763 касдикай чIехи пай элкъвена хтанач. Валентин Эмировни Гьазрет Алиев Игитвилин тIварариз ва 2100 аскер женгинин орденризни медалриз лайихлу хьана. Абур чи рикIера эбеди яз амукьда, абурун баркаллу чешнедалди чна акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишда.
Митингдал РД-дин военный комиссариатдин Ахцегь ва Рутул районра авай отделдин начальник, подполковник Рафик Мегьамедов, Ахцегьрин погранчастунин командир Равил Хисамудинов, райондин дяведин ва зегьметдин ветеранрин Советдин председатель Хийируллагь Велиев, зегьметдин ветеран Эмирбег Дагъларов, жегьил шаир Ахцегь Сулейман, Ахцегьрин 1-нумрадин школадин ученица Пери Исмаилова рахана.
Митингдин иштиракчияр патал аскервилин кухняни къурмишнавай. Суварин мярекатар В.Эмирован багъда, чIехи концерт гуналди, давам хьана.
Докъузпара
9-Майдин экуьнахъ цуькверин кlунчlар, тажар, плакатар, пайдахар гваз, “Рекьин тийидай полк” серенжемдин сергьятра аваз, дяведа иштиракай чlехи бубайрин шикилар гъилера кьуна, докъузпаравияр райцентрада “Гъалибвилин паркуна” кIватI хьана.
“Докъузпара район” МР-дин кьил Абдурагьим Алискеров тебрикдин гаф рахана:
— Гьуьрметлу ветеранар, районэгьлияр. За квез РД-дин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Владимир Васильеван ва кьилди жуван патай чlехи сувар — Гъалибвилин югъ мубаракзава. Чlехи Гъалибвал уьлкведин тарихда, лап вини дережадин къагьриманвал яз, мидаим амукьда. 1941-1945-йисара кьиле фейи къизгъин женгера 3000-дав агакьна докъузпаравийрини иштиракна. Абурукай 1800 ватанпересди женгера чпин чанар къурбандна. Дяведа иштиракай чи ватанэгьлийрин арада Советрин Союздин Игит Мирза Велиев, стрелковый дивизиядин командир хьайи Хаирбег Заманов, дирибаш дишегьли Ханбике Эмирсултанова ва адан уьмуьрдин юлдаш Эмирсултан хьунал чна дамахзава. Тарихдин важиблу вакъиаяр эбеди яз рикlера хуьн, жегьил несилрик ватанпересвилинни такабурвилин гьиссер кутун важиблу я.
А.Алискерова Владимир Васильеван патай ветеранрив тебрикдин чарар ва пишкешар вахкана.
Райондин манидарри, музыкантри “Шалбуздагъ” муздестеди, ашукь Шемшира, Зугьраб Мегьамедова, Роза ва Заира Чигниеври, зуьрнечи Катиб Юзбегова, Эльза Мегьамедовади концерт гуналди кlватl хьанвайбурун гуьгьуьлар шадарна.
Хив
Гъалибвилин суварихъ галаз алакъалу шад мярекатда “Хив район” МР-дин кьил Бейдулагь Мирзоева, РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин управленидин начальникдин заместитель Нуьсрет Омарова, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Нариман Асварова, райондин агъсакъалрин Советдин председатель Тажудин Мурадханова, ветеранрин хендедайри, жегьилри иштиракна.
Дяведин къурбандриз хкажнавай гуьмбетдал цуьквер эцигайдалай гуьгъуьниз Гъалибвилин паркуна сувариз талукьарнавай еке митинг кьиле фена. Б.Мирзоева кIватI хьанвайбуруз сувар тебрикна ва и сувар гьар са хизандиз, гьар са касдиз талукьди тирди къейдна. Ватандин ЧIехи дяве — виридан тIал, Гъалибвал, виридан шадвал я. Чи бубайри, Советрин Союздин вири халкьари Гъалибвал патал, гъил-гъиле вугана, зегьмет чIугуна, душмандиз рикIелай тефидай ягъунар кьуна. Къе чна гьахьтин кьегьалар рикIел хкизва, инлай кьулухъни абурун игитвилер рикIелай ракъурдач.
Суварин вилик Б.Мирзоевани администрациядин маса къуллугъчийри дяведин ветеранрин хендедайрал кьил чIугуна, абуруз сувар тебрикна.
Кьурагь
Райондин администрациядин дараматдин виликай идарайрин, общественный организацийрин, далу патан зегьметчийрин, дявейрин гьерекатрин ветеранрин дестеяр зуьрнейрин сесерик кваз Кьурагьрин хуьруьн майдандал рекье гьатна. Абурук хуьруьн школайрин, райондин больницадин коллективар, хуьрерин агьалиярни экечI хъувуна.
“Кьурагь район” МР-дин кьил Замир Азизова, Сулейман-Стальский ва Кьурагь районрин военком Рейзудин Женетова ва масабуру Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайибуруз хкажнавай обелискдал цуьквер эцигна.
Суварин митинг ачухай ва кIватI хьанвайбуруз сувар тебрикай З.Азизова лагьана: “ЧIехи Гъалибвал чи халкьдин баркаллу ярж, 9-Май чун патал экуь сувар я. Чна игитар — Эсед Салигьов ва Араз Алиев, ватан патал чанар къурбанд авур 600-далай виниз кьегьалар рикIел хкизва. Къуй чи балайрин кьилел гьамиша вили цавни рагъ хьурай! Районда гила са игит мад хъхьанва: бандитрин гъиляй хизан ахкъудна, вичин чан къурбанд авур Зейнудин Батмановаз Россиядин Игитвилин тIвар ганва”…
Белиж
Белиж поселокдин Аскердин памятник алай майдан гъилера пайдахар, шарар, цуьквер ва плакатар авай саки кьве агъзурдалай виниз инсанрай ацlанвай. Гзафбурун гъилера чпин бубайрин ва ата-бубайрин шикилар авай.
Митингда Белиж поселокдин кьил Рамиз Гьабибулаева, РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Ферзилагь Исламова, Дербент райондин сабранидин депутатри, поселокдин школайрин, маса идарайрин регьберри ва коллективри, гьакlни патарив гвай хуьрерин агьалийри иштиракна. Ватандин Чlехи дяведин ветеранриз ва кlватl хьанвайбуруз Рамиз Гьабибулаева, Ферзилагь Исламова, поселокдин депутатрин собранидин председатель Азиз Сефербегова сувар тебрикна.
Школайрин художественный самодеятельностдин жаван артистри къалурай концертдин нумрайрилай вири рази яз амукьна.
Нариман Ибрагьимов,
Къагьриман Ибрагьимов,
Дашдемир Шерифалиев,
Куругъли Ферзалиев