Са вахтара халкьдин сагъламвал уьлкведин девлет я лугьудай лозунг авайди тир. Фикир гайила, ибур, дугъриданни, дуьз гафар я. Эхь, халкьдин сагъламвал вири уьлкведин, государстводин сагъламвални я, къудратлувални. Инсан патал уьмуьрда виридалайни багьади, гьелбетда, сагъ чан я. Эгер инсан азарлу ятIа, адаз дуьньяда са кардини дад гудач. Ада вич кIва­ле, къеце герек амачирди хьиз гьиссда. Гьавиляй гьар са касди ­сифтени-сифте жуван сагъламвилиз фикир гун, ам хуьн лазим я. Гьайиф хьи, жуьреба-жуьре уьзуьррик азар­лубурун кьадар къвердавай гзаф ­жезва. ВОЗ-дин делилралди, дуьньяда, Россияда, гьакI чи республикадани рикIинни дамаррин  азарар инсанар кьиникьал гъизвай себебрин ­жергеда сифте чкадал ала. Дагъустанда и азаррин вилик­ пад гьикI кьазватIа чирун патал мукьвара зун чи меркездин, Гоголан куьчеда авай Республикадин кардиологиядин диспансердин духтур-кардиолог  Перизат  Салаватовна  Мирзоевадихъ  галаз гуь­руьш­миш хьана.

Адан ери-бине Ахцегь райондай я. Ам 1975-йисуз Махачкъала шегьерда Салават Жабраиловичанни Аният Агъа­вердиевна Гьуьсейноврин хизанда дидедиз хьана. Адан рагьметлу бубади сифте инженер-конструктор яз, гуьгъуьнлай вичин уьмуьрдин эхирдалди Газпромда кIвалахна. Дидеди  Махачкъала шегьердин аялрин 2-нумрадин поликлиникада духтур-педиатр яз зегьмет чIугвазва. Абуру хизанда са гадани кьве руш  тербияламишна, виридаз образование гана, уьмуьрдин шегьредал акъудна. Виридахъ чпин хизанар хьана, уьмуьр кечирмишзава. Хва Жамал художник я. Лейлади школада хореограф яз кIвалахзава.

Перизата 1992-йисуз Махачкъала шегьердин 39-нумрадин школа лап хъсан чирвилер аваз акьал­тIарна. Гьа и йисуз ам Дагъустандин мединститутдин лечебный факультетдик экечIна. КIелдай йисара ада вичин пешедай дерин чирвилер къачуна, институтдин общественный уьмуьрдани иштиракна. 1998-йисуз Перизата институт лап хъсан къиметар аваз куьтягьна. Ада вичиз тарсар гайи муаллимар, санал кIе­лай юлдашар чими, къени гьиссералди рикIел хкизва.

Институт куьтягьайдалай гуьгъуьниз Перизата РКБ-дин терапиядин кафедрада интернатурада кIелна. 2000-йи­суз хъсан чирвилер, алакьунар авай жегьил пешекардиз республикадин кардиологиядин диспансердиз кIвалахал теклифна. Анлай инихъ 22 йис алатнава. КIвалахзавай вири девирда ада вич хкянавай пешедиз вафалу тирди къалурна. Адакай гзаф азарлуйриз куьмек хьана. Гьамиша сивел хъвер алай, шад гуьгьуьлдин духтурдилай азарлуяр рази яз хъфизва. Адаз гьар са кефсуздахъ галаз рахадай, ам секинардай, дерт кьезилардай гаф — чIал чида. Гьавиляй Перизата коллективдин ва азарлуйрин арада гьуьрмет, авторитет къазанмишнава. Ингье диспансердин заведующий Гуьлсара Ханмурзаевна Асадуллаевади адакай вуч лугьуз­ватIа:

“Перизат Салаватовна рикI, чин ачух, къени къилих авай, вичин пеше де­риндай чидай, азарлуйрихъ галаз хушдаказ рафтарвалзавай, мергьяматлу, регьимлу, хиве авай везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудзавай духтур я. Ам хьтин пешекарар чахъ, гьайиф­ хьи, гзаф авач. Ада азарлуяр кIва­чел ахкьалдарун патал еке зегьмет чIугвазва. Идалайни гъейри, ам жегьил­ духтуррин насигьатчини я”.

Мадни къейд ийиз кIанзавай кIва­лах ам я хьи, Перизат духтурди гьар вад йисалай Дагъустандин мединститутда чирвилерин дережа хкаждай курсара кIелзава. Къачур чирвилерикай, алай аямдин сагъардай цIийи жуьреяр чириз, абурукай кIвалахда менфят къачузва.

Перизат Салаватовна неинки хъсан пешекар я, ада гьакI вичин хиве авай кайванивилин, дидевилин везифаярни вини дережада аваз кьиле тухузва. Уьмуьрдин юлдаш, политехнический колледждин муаллим Мирзоев Мирзадихъ галаз санал хизанда цуьквер хьтин кьве руш тербияламишзава. Аида 11-классдиз, Асиятни 9-классдиз акъатна­ва. Дидедилай чешне къачуна, мумкин я абуруни духтурвилин пеше хкягъун.

Яргъал йисара агьалийрин “рикIер сагъарзавай” духтурдиз за са шумуд суал гана.

• Куьне духтурвилин пеше хкя­гъун са квехъ галаз ятIани алакъа­лу яни?

— Заз гьеле школада кIелдай йисарилай духтурвилин пеше хуш тир. Идалайни гъейри, пеше хкягъунин карда зи мергьяматлу, сабурлу, регьимлу дидедини еке роль къугъвана. Ам заз вири уьмуьрда хизан кутунин, уьмуьрдин юл­­дашдихъ, аялрихъ, мукьва-кьилийрихъ галаз рафтарвал авунин ва пешедин рекьяйни акьалтIай хъсан чешне хьана.

• Кардиологиядин азаррик гьихьтинбур акатзава?

— Кардиология — им медицинадин чIехи са хел я, ана инсандин рикIинни дамаррин къурулуш  дериндай чирзава, ахтармишзава. Инсанар гзафни-гзаф гьелекзавай азаррик инфаркт, инсульт, аритмия, тахикардия, атеросклероз, ишемия ва масабур акатзава. РикIин азарар къвердавай жегьил хьуни чак, духтуррик,  иллаки къалабулух кутазва. Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара  чпин яшар 25 – 30 йисарив агакьнавай  жегьиларни рикIин азаррикди гзаф начагъ жезва. ИкI, чна гьар юкъуз кьабулзавай 20-25 касдикай чIехи пай рикIин азарри гьелекзавайбур я.

• РикIин азарар арадал атунин себеб вуч я?

— Себебар гзаф ава. Аквазва хьи, къенин юкъуз чи яшайиш са акьван хъсанди, регьятди туш. ЧIехи пай азарар агьалийрин яшайишдилай, абуру кечирмишзавай уьмуьрдилай аслу я. И жигьетдай Россия хъсан чкадал алач.  Советрин девирда кIвалахзавай инсанриз ял ядай чкайриз путевкаяр гузвай, анриз физ жезвай, сагъламвал мягькемарзавай. Алай вахтунда зегьметчи, кесиб инсанривай анриз физ жезмач.

РикIин азарар гьикI арадал къведач кьван, гьар юкъуз телевизордин экрандилай гуж гъалибун, чалкечир уьмуьр тухузвайбур, ягъиз рекьизвайбур къалурзавайла!?

Дишегьлийрикай рахайтIа, чIехи пай бизнесдал машгъул я. Идалайни гъейри, абурун хиве кIвалин, хизандин гьар йикъан къайгъуярни ава. Ял ядай вахт тIимил амукьзава.

Тухумда рикIинни дамаррин азаррикди начагъбур авайла, жуван сагъламвал вахтунда ахтармишун, азаррал гъизвай чIуру хесетрикай къерех хьун гзаф важиблу я.

• РикI сагъламдиз хуьн патал куьне гьихьтин меслятар къалурда?

— Дугъриданни, рикI сагъламдиз хуьн гьар са касдилай вичелайни аслу я. ИкI, гьар экуьнахъ физзарядка авун, эгер ацукьай кIвалах ятIа, гьар юкъуз са кьадар рекьиз кIвачи-кIвачи фин чарасуз я. Какатай шей тIуьнани виже къведач, иллаки ягълу квай шейэр тIи­мил, яр-емиш гзаф ишлемишна кIанда, яни бедендин заланвилел  датIана гуьз­чивал авун лазим я. Иллаки 40 йисалай алатайла, бедендин заланвал гьикьван артух хьайитIа, ада сагъламвилиз гьа­кьван пис таъсирзавайди рикIелай ракъурна кIандач. РикIин азаррал гъизвай асул себебрикай садни дамарра ивидин гьерекат йигин хьун (гипертония) я. Гьавиляй ам мукьвал-мукьвал ахтармиша. Алай вахтунда  гипертония авай инсанрин, идахъ галаз алакъалу яз абурун арада инсультар жезвайбурун кьадарни гзаф жезва. За меслятзава: гипертоникри духтурди кхьенвай дарманар дуьздаказ ишлемишна кIанда.

Идалайни гъейри, эгер ивидик квай холестериндин кьадар гзаф яз хьайи­тIа, ам атеросклероз арадал атунин сифтегьан себеб я. Гьаниз килигна, ивидик холестерин вичин кьадардилай артух тахьуниз фикир гана кIанда.

Мадни са кар чир хьун лазим я: эгер куьн сагълам ятIа, адаз зиян гудай хьтин уьмуьр, яшайиш тухумир. Сагъсуз хьайила, духтурдин патав фин яргъал вегьемир! Адан меслятрал амал авуна кIанда. Сагъ чан хазина я, гьавайда лугьузвайди туш.

• Перизат Салаватовна, “Лезги газет” кIелзавайбурухъ элкъвена, куьне вуч лугьудай?

— Сифтени — сифте заз “Лезги газетдин” коллективдихъ ва ам кIелзава­й­бурухъ мягькем сагъламвал хьана кIан­зава. Гьуьрметлубур, датIана жуван сагъламвилин къайгъуда хьухь! Азар дериндиз фейила, сагъламвал арадал хкун гзаф четин кар я. Ахпа, пака лу-гьуз­, куьне куьн алдатмишмир. Вахтунда къайгъу чIугу. Эгер кефсуз хьайитIа, чун куь къуллугъда акъвазнава. Буюр, ша, меслятар къачу!

• Чазни Перизат духтурдихъ чандин сагъвал, уьмуьрда, хизанда хушбахтлувал хьана кIанзава.

Надият Велиева