Гзаф йисарин педагогвилин тежриба авай пенсионер Мирзегъа Акимова гьисабзава хьи, алай девирда агъсакъалрин, дяведин ва зегьметдин ветеранрин эвелимжи буржи акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гуникай ибарат я. Ингье гьавиляй ада — Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн Къазмайрин агъса-къалрин советдин председателди ватанпересвилин махсус музей тешкилун кьетIна ва и кар кьилизни акъудзава. И карда адаз РФ-дин просвещенидин отличник, хуьруьн школада 50 йисуз лезги чIалан ва литературадин тарсар гайи муаллим, зегьметдин ветеран Нисредин Алирзаева куьмек гузва. Адан фикирдалди, ватанпересвилин тербия гунин карда гьар са агъсакъалди, уьмуьрдин уькIуь-цуру акунвай гьар са касди активдаказ иштиракна кIанда.
— Акьалтзавай несилдиз ватанпересвилин тербия гун советрин девирда важиблу месэла тир, — лугьузва Нисредин муаллимди. — Амма 90 лагьай йисарилай и месэладиз фикир гун зайифарнава. Килиг садра, школадин программайрикай А.Фадееван “Молодая гвардия”, Н.Островскийдин “Как закалялась сталь” ктабар хкудна, тарихдин учебникра Ватандин ЧIехи дяведин темадиз анжах 2-3 чин талукьарнава. Гзафни-гзаф Дуьньядин кьвед лагьай дяведикай, чи союзникрин гъалибвилерикай рахазва. Союзникри лагьайтIа, чи уьлкве гъалиб жезвайди акурла, ахпа дяведин эхир кьиляй 2-фронт ачухайди я.
Заз аквазвайвал, ватанпересвилин тербия гуниз талукьарнавай бязи серенжемар къенин юкъуз са артух рикI гвачиз, тIвар патал тухузва. Чаз лагьайтIа, аялар ватанпересар яз чIехи хьана кIанзава.
— Ватанпересар тербияламишунин карда музейрихъ еке къуват ава, — лугьузва Мирзегъа Акимова. — Жуван хайи хуьруьн тарих, хуьруьнвийрин алатай девиррин уьмуьр, баркаллу крар, къазанмишунар чир хьуни гьар са касдик дамахдин гьиссер кутада, Ватан кIанарда, жегьилрив алатай несилри тунвай багьа ирс, иллаки бубайрин хъсан адетар хуьнив къайгъударвилелди эгечIиз тада.
Музей туькIуьриз саки са йис я. Хуьруьн администрацияди ам патал дарамат чара авуна, вичин гьисабдай са кьадар эцигунардай материалар къачуна. Ремонтрин вири кIвалахар Мирзегъа Акимова авурбур я. Дараматдин чил-къав, рак-дакIар дегишарна, экспонатар эцигдай стендар туькIуьрна, экспонатар кIватIна ва я маса къачуна.
Къейд ийиз кIанзава хьи, Башкирияда педагогвилин образование къачурдалай кьулухъ са кьадар вахтунда законар хуьдай ор-ганра ва хейлин йисара ана школада военруквиле кIвалахиз, аялриз ватанпересвилин тербия гайи Мирзегъа Рагьимхановича эхиримжи йисара и кар хайи хуьруьн школада давамарна. Пенсиядиз экъечIайла, ам общественный крарал машгъул я. Гьа са вахтунда ам кIвалер эцигдай хъсан устIарни яз машгьур я.
— Хуьре ватанпересвилин музей хьун хъсан кар я, — лугьузва хуьруьн администрациядин кьил Марат Эмирова. — ТIвар-ван авай академик Дмитрий Лихачева кхьенай: “Эгер инсандиз жуван куьгьне куьче кIан туштIа, адаз вичин шегьердихъни кIанивал авач. Эгер инсан жуван уьлкведин тарихдин памятникриз къайгъусузвилелди килигзаватIа, ам, адет яз, жуван уьлкведихъни къайгъусуз жеда”. Чаз виридаз чир хьана кIанда хьи, ватанпересвал жуван хайи кIвалелай, хайи хуьрелай, хуьруьн куьчейрилай, булахрилай, хуьруьн тарихдилай, хуьруьнвийрин дамах ийиз жедай крарилай башламиш жезвайди я. Чи хуьруьхъ кьетIен тарих ава. Гьайиф хьи, ам гьеле кхьенвач. Чи хуьруьнвияр лезги халкьдин, чи уьлкведин тарихда дегь заманайрилай инихъ кьиле фейи чIехи вакъиайрин иштиракчияр хьана. Амма абурукай виридаз хабар авач. Чи хуьре край чирдай хъсан музей ава. Ам Тимур Гьабибова вичин такьатрихъ вичин кIвале ачухнава. Ада цIуд йисаралди гзаф экспонатар кIватIнава. Мугьманарни аниз килигиз гзаф физва. За умуд кутазва хьи, ватанпересвилин музейдини асул фикир чи хуьруьн тарихдиз, лайихлувилер къазанмишай хуьруьнвийриз гуда.
Хуьре ихьтин музей тешкилун баркаллу кар я. Государстводин куьмекни галачиз. Кьилди са касдиз и месэла гьялиз четин я. Адаз куьмек герек къвезва — нелай вуч алакьдатIа: экспонатар кIватIун ва материальный куьмек. Музейда Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчийри фронтдай хизанриз рахкурай чарари, шикилри, ветеранрин рикIел хкунри, а йисарин газетриз акъатай макъалайри, документри лайихлу чка кьада. Хуьруьн тарихдиз талукьарнавай стенд патал а тарихда чIехи роль къугъвай инсанрин куьгьне шикилар герек къвезва. И карда жемятдин патай куьмек чарасуз я. Лазим къвезвай материалар къачун, тайин тир кIвалахар тамамарун патал пулдин такьатар герек я. Хуьруьн администрациядин бюджетда музей патал харжийрин статья авачирди фикирда кьуна, карчийривай хейлин месэлаяр чпин хивез къачуз жедай.
Абдулафис Исмаилов
