Саудиядин Аравияда чапдай акъатнавай

“Пак Къуръандин манайрин таржума лезги чIалал”

ктабдин тираж 10 агъзур экземпляр я

И йикъара лезги халкьдин уьмуьрда лишанлу вакъиа кьиле фена: Саудия­дин Аравиядин Медина шегьерда авай Пак Къуръан чапзавай Фагьд пачагьдин тIва­рунихъ галай комплексда “Пак Къуръ­андин манайрин таржума лезги чIа­­лал” ктаб чапдай акъатнава. Аллагьдин каламрин манаяр лезги чIа­лаз элкъуьрнавайди диндин алим, “Лезги газетда” “Дин” рубрика­ тухузвай автор, би­не Ах­цегь­ район­дин Луткунрин хуьряй тир Ам­рагьан­ хва  Ямин гьажи  Мегьамедов я.

Мукьвара адахъ галаз кьиле фейи гуьруьшдал чна алимдин вилик Мединада лезги чIалал акъатнавай ктабдиз талукь са шумуд су­ал эцигна. Абурал элячIдалди, чаз куьрелди Фагьд пачагьдин тIва­ру­нихъ галай чапханадикай ихтилатиз кIанзава. Тарихдай малум тир­вал, 1982-йисуз адан бине кутурди Фагьд пачагь я. Комплексдин­ майдандин умуми кьадар 250 агъзур кв. метрдиз барабар я. Чапханадилай гъейри, ана мис­кIин, ктабхана, медицинадин рекьяй куьмек гудай пункт ва маса идараяр ава. Комплексда, санлай къачурла, 1100 касди зегьмет чIугвазва ва абурун чIехи пай (87 процент) чкадин агьалияр я.

Комплексда асул гьисабдай араб ва маса чIаларал Къуръанни диндин ктабар чапзава. Алай вахтунда ина йисан къене юкьван гьисабдалди Къуръандин, адан манайрин таржумайрин ва диндин маса ктабрин 18 миллион экземпляр чапзава. Вич ахъаяйдалай кьулухъ лагьайтIа, ина чапнавай ктабрин кьадар 300 миллиондив агакьнава.

Дуьньядин жуьреба-жуьре уьлквейрай гьаждал къвезвай миллионралди инсанриз, Саудиядин Аравиядин пачагьдин патай сав­кьат яз, комплексди пулсуз Къуръандин экземплярар пайзава. Къейд ийин хьи, къенин юкъуз комплексда кардик квай таржумайрин центради 74 чIалал Къуръандин таржумаяр чапдай акъуднава. Абурун арада лезги чIални хьун дамахиз жедай кар я!

• Ямин гьажи, сифте нубатда чна квез “Лезги газетдин” редакциядин патай куь таржумаяр Мединада чапдай акъатун рикIин сидкьидай мубаракзава. Гьакъи­къатдани, им чIехи агалкьун я. Итижлу я, лезги чIалал Къуръандин манайрин таржумаяр Саудиядин Аравияда чапдай акъуддай фикир гьикI арадал атанай?

— Сагърай! Квехъни кIвалахдин рекье еке агалкьунар хьурай. За Мединада Исламдин университетда кIелзавай йисара ана Къуръандин таржумайриз талукьарнавай илимдин конференция кьиле фена. А вах­тунда Къуръандин манаяр дуьньядин 14 чIалаз элкъуьрнавай. Гуьгъуьнлай Дагъустандиз хтай чIавуз зун республикадай гьаждал рекье гьатзавай дестейрихъ галаз Мединадиз физ-хквезвай, яни и шегьердихъ галаз датIана алакъада авай. Са йисуз заз Къуръан чапзавай комплексди, дуьньядин чIехи чIалар яз гьисабзавайбурулай гъейри, маса чIаларални Аллагьдин Ктабдин манаяр акъудзавайдакай хабар хьана. А чIавуз авар халкьдин векилри чпин чIалал Къуръандин манаяр чапдиз гьазурнавай. И легьзеда зи фикирдизни Мединада лезги чIалал Къуръандин манаяр чапдай акъудун атана.

• И ктаб чапун патал комплексди куь вилик гьихьтин шартIар эцигнавай?

— Сад лагьай ва кьилин шартI тар­жума ийизвай автордихъ галаз алакъалуди тир. Комплексдин векилри ам вуж ятIа, диндай адахъ гьихьтин чирвилер аватIа чирзава ва са жерге маса месэлайриз кье-тIен фикир гузва. За Мединадин уни­верситет акьалтIарнавайди чир хьайила, амай суалар чеб чпелай арадай акъатна. Кьвед лагьай шартI Къуръандин манайрин таржума чапханади теклифзавай тафсирдин ктабрин бинедаллаз гьазурна кIан­завай. Мадни таржумадин дуьзгуьнвилихъ, ам ахтармишунихъ, таржума авунвай чIалан дережадихъ (мисал яз, а чIалал гьи­кьван ксар ра-хазватIа (яни халкьдин кьадар) гьисаба кьазвай) ва маса месэлайрихъ галаз алакъалу шар­тIар авай. Шукур Аллагьдиз, чалай вири имтигьанар вахкуз алакьна.

• Чапдиз гьазурунин, акъудунин карда куьмекар гайибур хьанани?

— Гьелбетда. Мисал яз, чпелай алакьдай куьмекар Мединадин ­университетра кIелзавай лезги студентри, алай вахтунда Исламдин илим­рин докторвилин диссерта­ция­дин винел кIвалахзавай зи стха (имидин гада) Гьашим Мегьамедова гана. Абурулай гъейри, заз Меди­нада кIелза­вай йисара тарсар гайи са десте шейхери­ жуьреба-жуьре меслятар къалурна. Нетижада чалай Къуръандин манайрин таржума жезмай кьван фад чапдай акъуд­дай рекьер жагъуриз алакьна. Къуй абурулай вирибурулай Аллагь рази хьурай.

• Ямин гьажи, лезгийрилай гъейри, Дагъустандин мад гьи миллетри Мединада Къуръандин манайрин таржума чапдай акъуднава?

— Захъ авай делилралди, Мединада авар чIалал манайрин таржума кьве сеферда чапнава. Лезгийрилайни аваррилай гъейри, Да­гъустандай мад са миллетдини Са­у­диядин Аравияда авай комплексда и ктаб чапдай акъуднавач.

• Ктабдин тираж гьикьван я? Дагъустандиз хкидай мумкинвал авани?

— Къуръандин манайрин таржума чапдиз вугудайла, гьазурнавай документра чна лезгийрин кьадар дуьньядин винел саки 2 миллион я лагьана къалурнавай. И кар фикирда кьуна, комплексдин кьиле­вайбуру лезги чIалал 10 агъзур эк­зем­п­­ляр­ чапдай къарар кьабулна. Абурукай 5 агъзур экземплярдиз экв акунва, амай пайни мукьвара акъат­дайвал я. Ктабрин са пай мергьяматлувилин макьсадралди гьавайда пайда, тайин кьадар маса чIа­ла­рал акъатнавай таржумайрихъ галаз санал Мекка, Медина шегьеррин мискIинра эцигда. Са кьадар кта­бар маса гун патал тIварар кьур ше­гьеррин туьквенризни рекье твада.

Дагъустандиз хкунин патахъай ла­гьайтIа, ахьтин мумкинвилерни авачиз туш. Сад лагьайди, республикадай гьаждал физвайбурувай, эл­къвена хкведайла, садакьа яз чпив гваз хкиз жеда. Кьвед лагьайди, садакьа яз гузвайбурухъ галаз са­­нал туьквенрайни маса къачудай мумкинвал ава. Пуд лагьайди­, ­та­­йин­ са идарадин тIварунихъай кхьен­вай арзадин бинедаллаз, я ­та­хьай­тIа, векилханайрин куьмекдалдини Дагъустандиз ктабар хкиз же­да.

• ЦIи гьаждал физвай лезгийрив Мединада “Пак Къуръандин манайрин таржума лезги чIалал” ктаб агакьдани?

— Ктаб и йикъара чапдай акъатнавайди я. Мумкин я, цIи ам гьаждал физвайбурун арада пайиз агакь тавун. ЧIехи чапхана хьуниз килигна, ана жуьреба-жуьре чарарихъ-цIарарихъ галаз алакъалу месэлаяр яргъалди давам жезва.

• Ямин гьажи, чаз малум тирвал, куьне исятда Къуръандин манайрин таржумадин пуд лагьай изданидин винел кIвалахзава. Ам мус акьалтIарда ва гьина чапдайвал я?

— 2018-йисан рамазандин вацра — сад, 2020-йисан рамазандин вацра кьвед лагьай изданияр акъатнай. Абурун тиражар куьтягь хьанва. Гьавиляй пуд лагьай издание чапдай акъудунин игьтияж арадал атана. Ам­­ни гьазурна акьалтIар­нава. Адак кIелзавайбурун патай атанвай теклифрин, меслятрин бинедаллаз бя­зи дегишвилерни кухтунва. Алай вах­тунда чна Махачкъалада ва Москвада авай са шумуд типографиядихъ гьихьтин шартIар аватIа чирзава. Гьим чун патал хийирлу яз акуртIа, гьана къведай вацра чапни ийида.

За Аллагьдиз зун и рекьел гъунай, и кардал машгъул жедай мумкинвал гунай, алай аямдин тарихда­ сифте яз лезги чIалал Пак Къуръан­дин манайрин таржума Мединада чапдай акъудиз, ам халкьдал агакьариз куьмек гунай шукур гъизва. ГьакIни за Аллагьдивай и кар чи халкь патал менфятлуди авун тIа­лаб­за­ва. Мадни, Къуръандин манайрин таржумадиз экв къалурун патал жуьреба-жуьре рекьерай куьмекар гайи гьар садаз за рикIин сидкьидай сагърай лугьузва.

• Куьнни сагърай, Ямин гьажи. Къуй куьн рикIевай экуь мурадрив агакьрай. Амин!

Мегьамед Ибрагьимов