(Эвел 24-нумрада)

Лезги Няметан — 90 йис

Лезги Нямета вичин тарихдиз талукь шиирар вири фактарин  бинедаллаз кхьенвайди къейднай ва абура вичи гьич са гъалатIни ахъай тавунвайди малумарнай. Ахпа ада вичел миллетчивилин тIагъма ал­кIурзавай ва вич азербайжан халкьдиз  акси я лугьузвайбуруз жаваб ганай: “Зун са халкьдизни акси туш, иллаки — азербайжан халкьдиз. Вучиз лагьайтIа, и халкьдин арадай зи муаллимар хьайи, зи вилериз гьакъикъатдин нур, сифте яз заз жу­ван дидед чIалал кхьин меслят къалурай, Исмайил Шихлы хьтин писателар ва Микаил Рефили хьтин алимар акъатнава”.

И чIавуз Султан Гьажибалаев адан гаф атIуз алахънай. Ада чкадилай гьарайнай:

— Лезги Нямет, вун ви гъа­латI­ри­кай рахух!

Нямет муаллимди гьасятда адаз жаваб ганай:

— Юлдаш Гьажибалаев, ижлас эгечIайдалай кьулухъ куьн зун тахсирлу ийиз, захъ квачир тумар акализ алахънава. За куь гаф атIанач. Гила зав зи гаф лугьуз тур. Заз манийвалмир.

Советрин девирда райондин кьиле авай касдиз ихьтин гафар лугьун гьар садалай алакьдай кар тушир.

Ахпа Лезги Нямета вичи кIва­лах­завай мектебдин директор Щубинан гафариз жаваб ганай:

— Инал къарагъна рахай Щубина за вичи мектеб монастырдиз элкъурнава лугьун айиб яз кьазва. Гьелбетда, а гафар за адаз лагьанва ва дуьзни авунва. Чна мектебда художественный самодеятель­ност­дин кружок ахъайнавайди тир. Анай лезги чIалал язавай манийрин ван къвезва лугьуз, Щубина а кружок агализ тунай. Ахпа чна эдебиятдин кружок тешкилнай. Гьамни Щубина агализ тунай. Вучиз ла­гьайтIа, ана аялри лезги чIалал шии­­рар кIелзавай. Гила куьне лагь: мектебдай манидин, шииррин ван къвезвачтIа, аниз монастырь талгьана, вуч лугьуда?!

Бюродин ижласдин эхирдай Бакудай атанвай генерал Гьуьсейнов рахана, ада коммунизмда халкьар сад-садак какахьдайди ва эхирдай са халкь амукьдайди, гъве­­чIи халкьари чпин милли ихтияррин патахъай женг чIугун гьаваян кар тирди къейднай.

Бюродин ижласдилай гуьгъуьнизни гьам Лезги Нямет, гьамни “Ри­кIин гаф” кIватIалдин членар, КГБ-диз эвериз, хейлин вахтунда инжиклу авунай. Гьа ихьтин инжиклувилер, гьа ихьтин руьгьдин террор себеб хьана, Лезги Нямет чи арадай вахтсуз фенай…

* * *

1985-йисан сентябрь тир. Лезги Нямет КцIар шегьердин азарханада къатканвай. Зун адал кьил чIуг­ваз фенвай. Ада заз йифиз вичиз акур ахвар ахъайнай. Вич фена акъат­навай лагьана Къутунхъарин хуьруьз. Илифиз кIан хьана Алирза Саидован кIвализ. Амма, гьи­кьван  рак гатанатIани, ам ахъайдай кас хьа­нач. Алирзади вич кьабулнач лагьана Лезги Нямета. “Аквадай гьаларай, зун рекьидай хьтинди туш”, меци икI лугьузвай­тIани, шаирдин чина перишанвилин лишан авай…

Кьве шаирни кIеви дустар хьунилай гъейри, идеядин рекьин юлдашарни тир. Лезги Нямета вичин кьисметни гьадан кьисмет хьиз же­дайди гьисснавай. Гьавиляй адаз ахварай Къутунхъарин хуьрни Алир­за Саидован кIвал акунвай.

Зун а чIавуз 25 йиса авай же­гьил тир.  Жегьил чIавуз инсандиз и дуьнья эбеди яз ганвайди хьиз же­да. Ада садрани кьиникьикай фикирдач. А вахтунда Лезги Нямет ре­кьин мумкин тирди зи хиялдайни физ­вачир. ЯтIани, шаирдин се­филвал акуна, зун адаз сабур гуз алахъ­­­най: Нямет муаллим, куьн гьеле юкьван яшарин итим я. Куьне кьиникьикай фикирдай вахт туш. Инсан азарлуни жеда, сагъни хъжедайди я… Иншаллагь, къе-пака сагълам хъхьана, экъечIда куьн и азарханадай. Жуван рикIиз пис фикирар гъимир…

Шаирди заз, гъам-хифет кIвахь­завай вилералди килигна, лагьанай:

— Азиз, Алирза Саидов рекьидалди вилик зун адан патав гвай. Адаз “РикIин гаф” эдебиятдин кIва­тIалдиз за регьбервалзавайди чизвай. Ада заз  веси авунай: “Нямет, дегь девирра инсанри цIайла­пан­дикай хьанвай цIай туьхуьрдачир. Ам хуьдай. Йиф-югъ адал къараву­лар акъвазардай. “РикIин гаф” цIай­­лапандикай хьанвай цIай я. Ам хуьх… Гила за квез, жегьилриз, веси ийизва: зи кьилел вуч къведатIа, чиз­вач. Кар я, зун амукь тавуртIа, “Ри­кIин­ гаф” кIва­тIал квел, жегьилрал аманат хьурай. Куьне адан цIай туьхуьрмир. Куьне ам вилин нини хьиз хуьх!”.

Лезги Нямета гьисснавайвал хьана. Са тIимил чIавалай, 1986-йи­сан 9-январдиз, ам рагьметдиз фена. Адан сур КцIар шегьерда лезги ватанпересрин зияратдин ма­кандиз элкъвенва…

Рекьидалди вилик Лезги Нямета вичин уьмуьрдин юлдаш Айиша халадиз веси авунай: “Зи чап та­хьан­вай шиирар хуьх. Са вахт къведа, абур инсанриз герек жеда”.

Айиша халади адан весидал амал авуна. Шаирдин шиирар ада вилин нини хьиз хуьзва. Амма чалай, жегьилрилай, Лезги Нямета чаз авунвай весидал амал ийиз алакьнач: “РикIин гаф” эдебиятдин кIва­тIал хуьз хьанач.

* * *

Дуьньядал инсанрин суддилай чIехи са суд ава. — Аллагьдин суд! Зун жуван уьмуьрда акур гзаф кIва­­лахри и кардихъ чIалахъарна.

Лезги Нямет кьейи зур йисалай ам желеда тваз алахъай КГБ-дин къуллугъчияр пудни са юкъуз кье­на.­ Чпин гъилибанрив адалай шикаятдин чарар кхьиз тур, Къубадин кгбешникар пудни са юкъуз чпин кабинетрай кьенваз  жагъанай.  Абуру­ чпи чеб янавай. Лезги Няметалай шикаятдин чар кхьейбурукай сад шаир кьейи йисни зуралай и дуьньядай фенай. Лезги Няметалай шикаят авур мад са касдин кьилел мусибат атанай. Ам гзаф чIехи мусибат я ва заз инал адакай кхьиз кIанзавач.

* * *

Бакудавай миллетчи регьберриз хуш атун патал КцIар райондин партноменклатура хамарай акъатзавай. Абуру чкадин лезги патриот шаирриз вил гана, экв тагуз алахъзавай.

Са сеферда за мад Лезги Няметавай жузуна:

— Вучиз вири гьакимриз шаиррикай хъел къвезва? Вири девирра гьакимар шаиррихъ галаз вучиз душманвиле хьана?

Шаирди, дериндай са угь чIу­гуна, лагьанай:

— Чи кьисмет гьахьтинди я, хва!.. И месэладин гъавурда акьун паталди а гьакимрин уьмуьрдин рекьиз вил вегьин лазим я. Абурукай гзафбур жегьил вахтара поэзиядал машгъул хьайибур я. Амма абурукай са­дакайни халисан шаирар хьанач. Вучиз лагьайтIа, эдебиятдиз вичин къанунар ава, уьмуьрдиз — вичин. Шииратди гзаф чIехи зегьмет, михьи рикI, дуьзвал, дугъривал­ тIалабда. Ахьтин къилихар а гьа­ким­рик садакни квач. Гьавиляй абур, поэзиядивай къерех хьана, сиясатдал машгъул жезва. Сиясатда ахьтин ерияр герек къвезвайди туш.

* * *

Лезги Нямет 54 йисуз яшамиш хьана. Амма вичин гьа куьруь уьмуьр ада халисан шаирдин уьмуьр хьиз кьиле тухвана: садан виликни кьил агъуз, гардан кІир тавуна,  гьалал зегьметдалди, мердвилелди, уьтквемвилелди, такабурлувилелди.

Лезги Няметан уьмуьрдин рекьи халисан инсандивай гьихьтин жемиятда, къурулушда, режимда хьайитIани вичин намус, гъейрат, итимвал, инсанвал, гьалалвал, дуьзвал, михьивал хуьз жедайди субутзава. Гьа ихьтин ксар я гьар са халкьдин милли девлет, дамах ва такабур!

Лезги Нямет чи арада амачиз 36 йис я. Вахт, саки дагъдин сел хьиз, тади  кваз физва. Накь чи арада акур ксар къе акваз амукьзавач. Вучда, тІебиатдин къанунар гьукуматдин къанунрилай тафаватлу я: абур я угърийривай чІуриз же­дач, я дугърийривай. А къанунри чпин кар аквазва… Амма са гьакъи­къатди чаз сабур гузва: чІехи шаиррихъ кьве уьмуьр жеда: сад чпи кьиле тухвай уьмуьр, садни кьиникьилай гуьгъуьниз давам жедайди. Лезги Няметан алай девирда кьвед лагьай уьмуьр я. Вич къе чи арада амачтІани, ада чаз ядигар яз тунвай эсерри гила адан кьвед лагьай уьмуьр давамарзава, Лезги Няметан эвезда къе гьабур чахъ галаз рахазва…

Беден къени куз ама зи,

РикIи ишигъ гуз ама зи.

Кьилел атай кьисайрикай

Кьиле тIурфан, зуз ама зи.

 

Авач кIусни галатна зун,

Амач кIамуз аватна зун.

Эл паталди, экуь рагъ хьиз,

Кузва даим циферикай,

Йиферикай хкатна зун!..

Азиз  Мирзебегов,

филологиядин илимрин кандидат