Вун хвашгелди, сафагелди1

 

Вун хвашгелди, сафагелди,

Чан женнетдин цуьк севдуьгуьм.

Зун рекье фин я тек валди2,

Вун хьайла вилик, севдуьгуьм.

 

Чан дагъдавай хаму3 жейран,

Ухшар я ваз якъут4, маржан5.

Къурбанд хьуй ваз зи ширин чан,

Ала вал зи рикI, севдуьгуьм.

 

АтIлас, дере6 хупI хас я ваз,

Цел фида вун къугъваз-къугъваз,

Экъведа вун дамахар гваз, —

[Зи] тай7 ава икI, севдуьгуьм8.

 

Къизилгуьлер хура туна9,

Дурнади хьиз гардан кьуна,

Хъуькъверив зилфер10 гутуна11

[Ви]12 ярдиз килиг, севдуьгуьм13.

 

Зи ярдиз за [лугьуда] чIал14:

Зардин камар15 кутугда вал,

За дере, мав16 алукIда вал17, —

Эмин18 туш [эксик]19, севдуьгуьм.

1857-1858

__________________________

1 И шиир  1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай кIватIалда гьа чна къалурнавай тIвар алай 6 бендинин эсер хьиз сифте яз ганвай. Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтардин 136-чинай чаз и шиирдин 5 бендиникай ибарат тир вариант гьатнава. Лу­гьун лазим я, и шиирдин къедалди ашкара тир вариантар пара нукьсанар квайбур я. Эгер шиирдин а вариантрик чIехи шаирдиз хас тир са бязи келимаяр квачиртIа, и эсер, Эминанди туш лагьана, къерехдихъ гадарнайтIа жедай. Мисал патал, сад лагьай­ бендина авай “Зун рекье фин я тек валди,/ Вун хьайла вилик, севдуьгуьм” келима анжах Эмин хьтин устаддивай лугьуз жедай чIал я. ГьакI хьайила, 1948-йисуз Н.Агьмедова чап авур и шиирдин вариант, ам чаз гила гьат хъувунвай вариантдихъ галаз гекъигна, герек тир баянарни галаз чна газетда гузва.

2 И цIар Гъ.Садыкъиди 1995-йисан кIватIалда ганвайвал ава. 1948-йисуз Н.Агьмедова чап авур и шиирдин вариантда и цIар ихьтинди тир: “Зун рекье финиф я валди”.

3  Хаму — вердишар тавунвай.

4 Якъут — цIарцIар гудай багьа къван; поэзияда багьавилин, гуьзелвилин, надирвилин образ.

5 Маржан/мержан — багьа къван.

6 АтIлас, дере — ипекдин багьа парчайрин жуьреяр.

7 Тай — инал “кутугнавай яр” келимадин манада ишлемишнава.

8 И цIар 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай кIватIалда ихьтин жуьреда ганва:­ “Авач хьи ваз тай, севдуьгуьм”. Амма бендинин кьуд лагьай цIар и жуьрединди хьайила, ада и шиирдин вири бендерин кьуд лагьай цIарариз хас тир рифма жезвач. ЧIалан устад Эмина икI бендерин рифмайриз фикир тагун жедай кар тушир. Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтарда авай и шиирдин вариантдин талукь тир чкадал ихьтин цIар кхьенва: “Ви тай ава икI, севдуьгуьм”. И цIарцIе герек тир рифма “икI” гафуни ара­дал гъизва, амма ана авай “ви” гаф “зи” гаф кхьидай чкадал гъалатI хьана кхьенвай­ди хьиз аквазва. А гъалатI туькIуьр хъувуна, Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтарда авай и шиирдин вариантдин талукь тир чкадал кхьенвай цIар чна инал гузва.

9 И цIар 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай кIватIалда ихьтин жуьреда ганва: “Къизилгуьлдай хур ацIурна”. Гьелбетда, и цIарцIе адан гуьгъуьна авай цIарарив дуьз кьадай рифма авач. Эмина икI кхьидачир. Мана дегишар тавуна­, адан кIалуб дегишарна кIанда. Чна шиирда ганвай жуьреда и цIар кхьин чалай вилик теклиф авур авторар чаз гьахъ акуна, чна ам гьа жуьреда дегишарнава.

10 Зилфер — цIвелер.

11 Гутун — патав гваз тун, патав гваз туькIуьрун.

12 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай кIватIалда, чаз чиз, гъалатI яз, инал “зи” гаф кхьенва.

13 Икьван чIавалди акъатнавай Эминан шииррин кIватIалра и бендинилай гуьгъуь­най ихьтин бенд ава:

Вав зи къалмакъал авач, яр.

Мад ваз лугьур чIал авач, яр,

Я ваз тагур мал авач, яр,

Чанда чка кьур севдуьгуьм.

И бенд са жуьредани шиирдин асул манадихъ ва рифмайрихъ галаз кьаз­вайди жезвач: и бендина ярдиз “мад ваз лугьур чIал авач” лагьана тести­кьар­на, адан гуьгъуь­нал алай бендина адаз мад “чIал” лугьузва, вири бендера ярдин хуш ерийрикай ихтилат­ ве­гьена, и бендина ихтилат “къалмакъалдикай” куднава, и бендинин кьуд лагьай цIарцIе авай рифма амай бендерин кьуд лагьай цIарара авай рифмайрихъ галаз кьадайди туш. И крарилай гъейри, Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтардин 136-чинай чаз гьат­навай и шиирдин вариантда чна вичикай инал ихтилат ийизвай бенд авач. И кIва­­лахри вирибуру санал и бенд Эминан шиирдик ам кьейидалай кьулухъ кухтунвайди­ къалурзава.  ГьакI хьайила, чна къалурнавай бенд Эминан шиирдин бендерин арада гузвач.

14 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай кIватIалда и цIар ихьтинди я: “Зи ярдиз за лагьана чIал”. Чи фикирдалди, инал “лагьана” ваъ, лугьуда гаф хьун герек я. Мумкин я, и бенд Эминанди туширди яз, я тахьайтIа бенд Эминанди яз, амма шаир кьейидалай кьулухъ масада “хуькуьрнавайди” яз хьун…

15 Зардин камар — дишегьлиди юкьва кутIундай гьяркьуь, къизилдин ранг алай чIул.

16  Мав, мавар — дишегьлийри алукIдай хтар хьтин безекар.

17 И цIар Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтарда авай шиирдин вариантда икI ганва: “Дере, мав алукIда за вал”. Чна “за” гафунин чка дегишарнава.

18  Р.Гьайдарован архивда хвенваз хьайи дафтарда инал “Эмин” гафунин чкадал къалп “Мелик” гаф кхьенва.

19 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай кIватIалда инал “Эмин ажуз туш” келима кхьен­ва. Сад лагьайди, и келимади гьар бендинин кьуд лагьай цIарцIе герек тир рифма арадал гъизвач. Кьвед лагьайди, Абдуллагь эфендидинни Исмаил эфендидин медресай­ра дамах гвачиз, вич виниз кьан тийиз вердишарнавай ва, масабуруз кагъазар кхьидай­ла, “усал Эмин” кхьизвай шаирди, чаз чиз, садрани вич “ажуз туш” лугьуз фурс ийи­­­дачир. Чи фикирдалди, герек рифмади ва бендинин манади инал “Эмин туш [эксик]”­, в­ичихъ “Эмин итимвилин шартIар бес тежезвай кас туш” мана авай келима хьун истемишзава.

(Етим Эминан и шиир чапдиз гьазурайди

ва адаз баянар гайиди Мансур Куьреви я)