И мукьвара Ахцегьа, райондин библиотекадин кIелдайбурун залда, Россиядин халкьарин медениятдин ирсинин йисан серенжемрин сергьят­раваз Цуькверин сувар тешкил хъувунин важиблу месэладиз талукьарнавай элкъвей столдин заседание хьана.  Райондин культурадин, спортдин, жегьилрин политикадин ва туризмдин управлениди  (МКУ “УКСМПиТ”)  кьил кутунвай и серенжемда муниципальный къуллугъдин ветеран, РД-дин образованидин лайихлу работник Алмас Шуаева, райондин общественный палатадин председатель Али Исмаилова, педагогвилин зегьметдин ветеран Руслан Касарова, РД-дин культурадин лайихлу работникри — Агьмед Дагъларова (райондин тарихдин музейдин директор), “ЦIийи дуьнья” газетдин редакторди (и цIарарин автор), РДК-дин гьевескар артистри — Саид Аскерханова­, Гьажи Агъаева, Дагъустандин лайихлу артистка­ Рубаба Къурбановади, Чеперин СДК-дин заведующий Валидин Шагьбанова, гьакI чпин вахтунда Цуькверин ханумар хьайи Назлу Шагьбановади, Гьавизат Демировади ва маса ксари иш­тиракна. Ам кIелдайбурун залдин заведующий, РД-дин культурадин лайихлу работник Гуьлжагьан Гъаниевади кьиле тухвана.

Серенжем, сифте гаф рахуналди, райондин культурадин управленидин заведующийдин заместитель  Аделя  Агъаевади  ачухна.

— Гьуьрметлу юлдашар, РФ-дин Президент В.Путинан къарардалди 2022-йис Россиядин халкьарин медениятдин ирс хуьнинди яз малумарнава. Халкьдин медениятдин ирс — им уьлкведин гьат­та­ тIебиат­дин ресурсрилайни важиблу эменни я. Ада чи милливал хуьзва, гьа са вахтунда уьлкведин саналди тир чIехи халкь арадал гъизва. Гьавиляй чи халкьарин милли искусство, бубайрилай атанвай хъсан адетар, тарихдинни культурадин манадин гуьмбетарни имаратар хуьнихъ, чирунихъ ва абур жегьил несилдив агакьарунихъ кьетIен метлеб ава. И мурад-метлебдалди, тайиндиз ла­гьайтIа, чи бубайри дегь заманайрилай тухуз хьайи ва эхиримжи йисара, гьайиф хьи, гьахъсуз рикIелай ракъурзавай гуьзел Цуькверин суварин адетар рикIел хкун ва къведай йисалай ам тешкил хъувун патал чун виликамаз кIватI хьанва, — лагьана ада.

РДК-дин гьевескар артистри Къияс Межидован чIалариз композитор Гьасанагъа Мурсалова кхьенвай “Цуькверин сувар” мани тамамарайдалай кьулухъ Гуьлжагьан Гъаниевади мярекатдин иштиракчийриз  гаф гана.

Алмас  Шуаев,  вичин вахтунда ВЛКСМ-дин Ахцегь райкомдин 1-секретарь  яз,  Цуькверин  суварин  тешкилатчи,  зегьметдин  ветеран:

— Медениятдин ирсни чи милли тарих я. Цуькверин суварин дувулар чи милли тарихдин лап деринра ава. И сувар чи бубайри гьеле лап къадим вахтара тухуз хьайидакай гьеле 19-асирдин юкьвара Ахцегьа ва Чеперин сува Цуькверин суварин иштиракчи хьайи урусрин машгьур алим А.Беккера гегьеншдиз кхьенва. Ватандин ЧIехи дяведин ва адалай гуьгъуьнин четин йисара а сувар тухудай мумкинвал хьанач. РикIелай физвай. Чи девирда, 1962-йисуз, и надир ва гуьзел сувар медениятдин мярекатрин зурба тешкилатчи, РФ-дин культурадин лайихлу работник, рагьметлу Жамал Шефиеван ала­хъунралди арадал хкана. 1994-йисалай кьулухъ, гьайиф хьи, суварин шадвилерикай хквезвай са машин дагьардиз аватун себебяз, ам тухун хъувунач.

Цуькверин суварар дуьньядин бязи маса халкьаризни ава (22-июнь международный цуькверин сувар хьиз малум я), амма чи сувар кьетIенди я. Гуьзелвилинни шадвилин, жемят гатун кIвалахрал желбунин месэлайрилай алава, адаз хъелзавайбур туьхкIуьрунин, хуьрерин арада дуствилин ала­къаяр хуьнин, жегьил хизанар туькIуьрунин (им ру­шарни гадаяр сад-садаз аквадай, таниш же­дай, кьуьлер, къугъунар ийидай хъсан мумкинвал тир), куьгьне къугъунарни спортдин акъажу­нар­ кьиле тухунин метлебарни ава. Гьавиляй виликрай КПСС-дин райкомдин гуьзчивилик кваз чна и сувариз еке фикир гузвай. Мани-макьамрин ва спортдин­ милли жуьрейрай акъажунринни къу­­гъун­рин еке программаяр жедай. Гьар са идарадин регьбердин хиве вичин везифа твазвай. Суварин вилик квай йи­къан нянихъ гапIал-гапIал жегьилар яхдиз Чеперин сувуз фидай ва ана, арба цуьквери (чкадинбуру камбардик кутада) кьунвай гуьзел тIуларал алачухар яна, тIуьн-хъун гьазурдай, пакадин йи­къан экуьнахъ къведай мугьманар кьабулдай…

Руслан  Касаров,  тежрибалу муаллим-тешкилатчи, педагогвилин зегьметдин ветеран:

— Дуьз 45 йисуз Ахцегьа яратмишунин кIва­лин регьбервал ийиз, районда пионеррин ва комсомолрин тешкилатрихъ галаз кIвалахиз, Цуькверин суварин пара мярекатра за активнидаказ иштиракна. Кьилди къачур­тIа, чи дестеди, виликамаз фена, ана аялрин гъилин яратмишунрин майдан ачухдай. Махсус ракетаяр цавуз ахъаюналди (им чаз адет хьанвай ва вири гьейранарзавай хьтин са цIийивал тир), райондин кьиле авайбур, къунши районрай ва республикадай къведай багьа мугьманарни агит­бригадаяр къаршиламишдай. Чи хъсан адетар, крар ри­кIел хкизвай ва абуруз къуват хгуз кIанзавай куьн пара кьадар сагърай. Цуькверин надир сувар тешкил хъувунин карда зун гилани жувалай алакьдай вири жуьредин куьмекар ийиз гьазур я.

Али  Исмаилов,  райондин общественный палатадин председатель:

— Гьар жуьре себебрикди мад цIи хьанач, меслят тирвал, къведай йисалай, Аллагьдин куьмекдалди, чна Чеперин сува чи халкьдин рикI алай Цуькверин сувар гила, 29 йис алатайла, цIийи кьилелай арадал хкида. И карда чаз столдихъ галай ва и месэладин тежрибалу устадар тир Алмас ва Руслан муаллимрикай куьмек жеда. Авайвал лагьай­тIа, Цуькверин сувар тешкил хъувун — им чи об­щественный палатадин теклифдалди райондин кьиле авайбуру кьабулнавай къарар я. Кьилинди, чи бязи мярекатар хьиз, ам са тIвар паталди тежен. Фикир гайила, чи халкьдин асиррай атанвай куьгьне ва лап хъсан адетар хуьзвай Цуькверин суварин мана-метлеб лап чIехиди я. Гьелбетда, кьилин фикир ана рекьерин хатасузвал хуьниз гана кIанда.

Агьмед Дагъларов, Ахцегьрин машгьур музейдин директор:

— РикIел алама, 1994-йисуз зазни Цуьк­верин суварин мярекатра иштиракун кьисмет хьана. Лугьун хьи, къе Дагъустанда туризм ге­гьенш­  жезвай шартIара и суварин метлеб мадни екеди я. АлахъайтIа, чавай адан куьмекдалди райондиз мугьманар — туристар желб ийиз, халкьдин милли ис­кусстводин сенят­карвилер арадал хкиз жеда. Гьелбетда, районда Цуькверин сувар ­тухуниз лайихлу гуьзел чкаяр — цуьк­верин яйлахарни сувар пара ава. Амма, халкьдин адетар хуьналди, и сувар ан­жах Че­перин сува тухун кутугнава. Виликдай, колхоздин мулкар яз, месэла асантди тир ва гилани чепи­вийри чпин чилел ­сувар тухуниз манийвал тавун лазим я.

Гьажи Агъаев, РД-дин культурадин лайихлу работник, райондин культурадин хилен ветеран:

— Ихьтин са дуьшуьш рикIел хквезва. Са сеферда Цуькверин суварик  рагьметлу  Жамал  халуди “вуна а дишегьлидихъ галаз “Лезгинкадал” кьуьл ая” лагьана буйругънай.  Адан  гафунал  сад­авайни гаф эцигиз жедачир, тек­лифна адаз кьуьлуьник. Хиве кьан: зун, ­пешекар кьуьлчи, а дишегь­лиди саки кIудна. Ахпа адан патав фена, “баркалла, вах, завай вахъ галаз ­ку­тугайвал кьуьлиз жез­ва­чир” ­ла­гьайла, ада заз жаваб ганай­: “Гьелбетда, за гьар йикъан экуьнахъ са сятда жуван хцихъ галаз кьуь­лерзава”. Гьанал чир хьайи­вал, захъ галаз кьуьл авурди Дагъус­тан­дин­ халкьдин шаир Фазу Али­ева тир.

Дашдемир Шерифалиев