Виридалайни вилик Исламди мусурмандивай адахъ Аллагьдин гьа­къикъи иман хьун, Адахъ галаз мягькем­ алакъа хуьн, Ам гьамиша рикIел ва мецел гъун, куьмек анжах Адавай тIалабун истемишзава. Гьар са кас датIана Аллагьдин куьмекдихъ муьгьтеж я. Инсандихъ гьи­кьван­ къуватар, мумкинвилер хьайитIани, Аллагьдин патай кьадар-кьисмет авачиз, гьич са карни адавай кьилиз акъудиз жедач.

Гьакъикъи мусурмандин рикI уьзягъди, къанажагъ ачухди я. Аллагьди инсанрин крар идара ийизва, гьавиляй бендейри Адан тIвар рикIел ва мецел гъизва, Адан сергьят авачир кьван Къудратлувал акваз.

ЧIехи тир Аллагьди лагьана (мана): “Гьакъикъатда, цавар ва чил халкь авунин, йифни югъ дегиш хьунин карда делилар (ишараяр) ава, (тамам) акьулдин сагьибриз (къанажагълу ксариз), чпи Аллагь ри­кIел ва мецел гъизвай — (кIвачел) акъвазнавайлани, ацукьнавайлани ва чпин къваларал ярх хьанвайлани (вири гьалара ва чIавара), (чпи) цавар ва чил халкь авунин кардал фагьум-фикирзавай (ва лугьузвай): “Чи Рабби! Вуна им гьакI гьаваянда халкьнавайди туш, Пак я Вун (бес), хуьх Вуна чун ЦIун азабдикай!”.

Гьакъикъи мусурман вири буйругъра Аллагьдиз ва Адан Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) муьтIуьгъ хьун важиблу я, Абурун весияр ва эмирар чIур тийиз. Хабар гузвайвал, Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьуй вичиз) лагьана (мана): “Квекай садазни тамам иман жедач, та  куь гьар садан гьевесар (яни рикIиз кIани крар) за гваз атанвай кардиз (Шариатдиз) табий жедалди” (Аль-Бухари).

ЧIехи тир Аллагьди лугьузва (мана): “Ваъ! Ви Раббидал кьин хьуй! — абуру (лазим тирвал) иман гъидач (абуруз дуьз иман жедач), та (абуру) чпин арада авай (вири) гьуьжет крара вакай (эй, Пайгъамбар) дуванчи (къази) ийидалди, ахпани вуна кьабулай къарардин патахъай абуруз чпин чанара дарвал (наразивал)  жа­гъун­ни тавуна, абур тамамвилелди муь­тIуьгъ жедалди”.

И келимайри шагьидвалзавайвал, Аллагьди ва Адан Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) кьабулнавай къарардиз михьиз муь­­тIуьгъ та­хьай­тIа, а касдихъ я тамам иман, я тамам Ислам жедач.

Эгер тайин са хизандай са ни ятIани Аллагьдин ва Адан Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) буйругъра (гъалатI авуртIа) къай­гъу­суз­вал авуртIа, жавабдарвиле хизандин кьил жеда, вучиз лагьайтIа, Пагъамбарди (къуй Аллагьдин па­тай салават ва саламар хьу­­рай вичиз) лагьана (мана): “Квекай гьар са кас чубан я (яни вичин хизандал гуьзчивал тухузвайди) ва гьар са кас вичин крара жавабдар я” (Аль-Бухари ва Муслим).

Гьакъикъи мусурманди вичи ва вичин хизанди ийизвай гъалатIра жавабдарвал кьатIузва. Гьавиляй ада ягъалмишвилер дуьзар хъийиз тади къачузва ва Аллагьдиз туба ийиз гьерекатзава. Нин дин ва иман зайиф ятIа, ам ихьтин дуьшуьшра и кар тавуна акъвазда.

Гьакъикъи мусурман гьамиша Аллагьдин къарардал ва кьадар-кьисметдал рази я. Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Ажайиб кар я, мусурман патал адан вири крар хийир я. Эгер адаз шад хабар атайтIа (хьайитIа), ада (Аллагьдиз) шукур гъизва ва им ам патал хийир­ я. Эгер адаз хажалат хьайитIа, ада сабур хуьзва ва гьамни ам паталди хийир я” (Аль-Бухари).

Гьакъикъи мусурман и дуьньядал вичин кьилел къвезвай вири крар Аллагьдин кьадар-кьисмет тирдахъ ва абурухъай санизни катиз тежедайдахъ инанмиш я. Идалайни гъейри, рикIе иман авай кас Аллагьдин кьадар-кьисметдихъ галаз рази жеда ва идалди ада вичиз еке сувабни къазанмишда. Аллагьдини ахьтинди Вичин патай агалкьунар авай муьтIуьгъ лукIарикай (бендейрикай) сад яз гьисабда.

Якъин жезвайвал, уьмуьрдин гьар са гьалда мусурман патал хийир ава. Мисал яз, адав шад хабар агакьайла, адан меци, акъваз тавуна, вичин Жумартлу Раббидиз (хушбахтвал (няметар) гузвай ва ре­гьим агакьарзавай) шукур гъизва. Эгер адаз са гьихьтин ятIани хажалат хьайитIа, ада, чна винидихъ къейд авурвал, Аллагьдин буйругъдиз муьтIуьгъ ва Адан къарардихъ, кьадар-кьисметдихъ галаз рази яз, сабур хуьзва. Нетижада ам патал гьа и карни хийирдиз элкъведа.

Гьакъикъи мусурман вичи ийизвай гьар са кар Аллагьдин хатурдай, къайгъу чIуг­ваз, гьар са кам, къадам инсанриз ваъ, вичин Раббидиз кIан жедайвал тамамариз алахъзава. Чал уьмуьрда ахьтин дуьшуьшарни гьалтзава хьи, тайин тир са касди диндин рехъ тухузва лугьуз, масабуру ада­лай наразивал ийизва, адакай хъилер кьазва. Мусурманди лагьайтIа, диндин рехъ тек са Аллагь патал кьиле тухузва. Инал чи Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьай гафар мисал яз гъун кутугнава  (мана): «Вуж Аллагьдин разивал къачуз алахъза­ва­тIа ва и дуьшуьшда инсанриз адакай хъел къвез хьайитIа, Аллагьди ам инсанрин писвиликай хуьда. Ни инсанрин разивал къачуз алахъиз ва гьа са вахтунда Ал­лагьдиз хъел къведай крар ийизва­тIа, Аллагьди ам инсанрин ихтибарда тада” (Ат-Тирмизи).

И макъалада чун халис мусурмандиз хас са шумуд лишандикай раханва. Абу­рун­ кьадар лагьайтIа, мадни пара я. Мусур­манди амай инсанриз вири крара чешне къалурун герек я, вучиз лагьайтIа, адан гье­рекатрай, амалрай, крарай масабуруз Ис­ламдин къамат аквазва. Гьайиф хьи, эхи­римжи вахтара диндикай даях кьуна, пис, диндин къанунрихъ галаз ерли кьан тийизвай крар ийизвай “мусурманарни” пайда хьанва. Ахьтинбурун амалар акурла­, бязибур Исламдикай къана рахазва. Амма ри­кIе иман авай, Аллагьдин кьадар-кьисметдихъ агъазвай садни мусурманрин дин­дикай пис рахадач, я садавайни Исламдин гьакъикъи къаматдал леке гъиз жедач.

Рамазан Рустамов