Зи 72 йис хьанва. Уьмуьрдин са пай Дагъустандилай патара (Къазахстан, Пермдин край) акъатна. Заз пуд велед ава, виридаз лезги чIал чизва, ктабарни кIелзава, кагъазарни кхьизва. Пермь шегьерда абуру вузарни куьтягьна. Заз 6 хтул ава. Абурукай са пай Пермь шегьерда яшамиш жезва. 5 хтулдиз лезги чIалал кIелиз, кхьиз чизва. Сад, лезги чIалал рахадайла, гъавурда гьатзава, рахаз жезвач. Гатуз ЦIийи Макьаз хтайла, гьадазни лезги чIал чирун зи уьмуьрдин юлдаш Гуьлагъадин хиве тунва.
ЧIехи руш Светланадиз лезги, урус, ингилис ва итальян чIалар чизва. Заз вахт ава телевизордиз килигдай, газетар кIелдай. Са бязи крар акурла, завай кисна акъвазиз жезвач. Исятда лезги чIал хуьникай гзафбур рахазва. Жуьреба-жуьре мярекатарни тухузва. Анрал докладарни ийизва. Ахпа вири рикIелай алатзава. Мад сеферда гьа ихьтин серенжем кьиле тухудалди.
Гьелбетда, лезгидиз лезги чIал ва идахъ галаз сад хьиз урус чIални чир хьана кIанда. Алай вахтунда хуьрера яшамиш жезвай аялриз виридаз и кьве чIални школадиз фидалди чир жезва. Хуьре яшамиш жез, лезги чIал чин тийизвай аялар авайди туш. Гьахъ я, хуьрерани аялар бязи вахтара урус чIалал рахазва. Са бязибуруз и кIвалах хъсан аквазвач лугьузва. Вучиз урус чIалал рахазва хуьрера?
Заз гзаф шад жедай, эгер зи хтулар, хуьре яшамиш жез, ингилис чIалални рахаз хьанайтIа. Лезги аялар урус чIалал рахазва лагьана хъел атана кIандач. ЧIал хуьзвайбур инсанар я. ЧIал герек къвезвайбурни инсанар я. Эгер лезги чIалал рахазвай инсанар гзаф хьайитIа, лезгийрин кьадарни гзаф жеда. Инсанрин дуланажагъни хъсан хьунихъ еке метлеб ава. Дуланажагъ хъсан жеда, эгер инсандиз хъсан мажиб къвез хьайитIа. Мажиб хъсанди жеда, эгер вун хъсан пешекар яз хьайитIа. Алай вахтунда хъсан духтур, юрист, инженер, алим, муаллим хьун патал ингилис чIал чир хьана кIанзава.
Гъавурда авай диде-бубайри чпин аялрив кIелиз тазва, маса чIалар чирзава.
ЧIал хуьх лугьуз, гзаф рахазвайбурулай, заз аквазвайвал, эхиримжи вахтара чи лезги бизнесменри чIал хуьн патал хъсан кIвалах тухузва. СтIал Сулейманан райондин хуьрера багълар кутазва, малар хуьдай фермаяр, алишверишдин центраяр эцигзава. КIвачин къапар акъуддай цехар, туьквенар, автомашинар хъийидай мастерскояр, теплицаяр кардик кутазва. Лезгийриз кIвалахдай, пул къазанмишдай шартIар тешкилзава. Ида ватанэгьлияр патарал акъудзавач, хайи хуьрера тазва. Хуьре авайбурун аялриз лезги чIални чир жезва. Гьикьван лезгияр хуьрера гзаф яшамиш хьайитIа, гьакьван лезги чIалал рахадайбурни жеда. Лезги чIал хуьх лугьудай лозунгни лазим амукьдач.
Шегьерда аялдиз лезги чIал диде-бубади чирайтIа, чир жеда, тахьайтIа, — ваъ. Лезги чIалан учебникралдини таъмин туш. Ида муаллимар лап кIеве твазва.
Гьуьрметлу ватанэгьлияр! Эгер квез лезги халкь, лезги чIал кIанзаватIа, куьмек це школайриз бес кьадарда лезги чIалан ва литературадин учебникар, чи писателрин ктабар акъудунин карда.
Лезги чIал квахь тавун патал шегьерра чпин хизанда рахана кIанда лезги чIалал. Лезги чIалахъ галаз сад хьиз чна чи аялриз халкьдин адетар, манияр, кьуьлерни чирна, аялрик лезги руьгь кутуна кIанда. И кIвалах эвелни-эвел диде-бубайри, аялрин бахчайрин, школайрин тербиячийри, муаллимри тухвана кIанда. Чи райондин аялрин бахчайра ихьтин кIвалахар тухузва.
И йикъара райондин телевизордай са бахчада Пакизат Фатуллаевадин “Пси-пси псайди” ктабдиз бахшнавай передача къалурна. Шиирар абуруз кIан жедай чIалал кхьенва. Ктабда хъсан шикиларни тунва. Бахчадин тербиячиди шиирар таъсирлудаказ кIелнай. Аялри ктаб хъсандиз кьабулна.
Лезги аялриз бахчада, школада амаз чир хьана кIанда Гьажи Давуд, Мегьамед Ярагъви, Кьуьчхуьр Саид, Етим Эмин, СтIал Сулейман, Нажмудин Самурский, Алкьвадар Гьасан эфенди, Готфрид ва Генрих Гьасановар, Ватандин ЧIехи дяведин чи игитар, генералар ва маса машгьур ксар. Районрин культурадин, образованидин идарайрин руководителар ватандал рикI алай, халкьдин арада авторитет авай инсанар хьана кIанда. Кабинетда ацукьна, гьакI вахт акъудзавай, яратмишдай, тешкилдай бажарагъ авачирбурувай чи аялрик лезги руьгь кутаз жедач.
Масуб Магьмудов
