“Къажгъан къулал эцигуналди ргадач — кIа­ник цIай хьана кIанда”, — лугьузва бубайрин мисалда. Инсанни уьмуьрда кьакьан кукIуш­­рив­ агакьун патал, чирвилерилай, алакьунрилай, мумкинвилерилай гъейри, адан рикIе къастни хьун герек я. РФ-дин Росре­естрдин Дагъустанда авай Управленидин кьил  ­Арсен  Алифендиевич  Пирмегьамедовахъ  галаз таниш хьайидалай кьулухъ чун паталди и гьакъикъат мад сеферда тестикь хьана. Ам и къуллугъдал тайинарна майдин вацра са йис алатнава. Мукьвара кьиле фейи гуьруьшдал Арсен Пирмегьамедова чаз йисан нетижайрикай, Управлениди агьалийриз ийизвай къуллу­гъар­ электронный къайдадиз элкъуьрун патал тухузвай кIва­лахдикай, чилихъ галаз ала­къалу къанунар чIурнавай дуьшуьшар винел акъудун патал ада регьбервал гузвай идаради республикадин шегьерранни районра кьиле тухузвай ахтармишунрикай ва маса месэлайрикай ихтилатна.

КЪЕЙД.
А.Пирмегьамедов 1976-йисан 14-ноябрдиз Махач­къа­лада дидедиз хьана. Адан бине СтIал Сулейманан райондин Кьулан СтIал­ри­лай я. Адан буба Алифенди Пир­ме­г­ьамедова хейлин йисара РД-дин хуьруьн майишатдин минис­тер­ствода, “Дагагропромстройда” зегьмет чIугуна, алай вахтунда пенсияда ава. Ам РД-дин транспортдин лайихлу къуллугъчи я. Диде Зейтунат Пирмегьамедовадини РД-дин хуьруьн майишатдин министерствода, парталар цвадай фабри­када бухгалтер яз кIвалахна, исятда карчивилел машгъул жезва. Абу­рун хизанда пуд велед чIехи хьана: кьве хвани са руш. Хизан­дин­­­­ кьили, халис дагъвиди хьиз, вичин аялриз ватанпересвилин тербия гана, гъвечIи чIавалай абуруз хайи чIал, милли адетар, халкьдин тарих­ чирна. Къейдна кIанда, Пирмегьаме­доврин хизанри “Лезги газет” кхьизва, кIелзава. Абу­ру гьакIни­ “Лезги чIаланни урус чIалан гафарган” чапдай­ акъудуниз (мукь­вара ам кIелдайбурувни агакьда) пулдин такьатар чара авуна.

Республикадин меркездин 42-нумрадин юкьван мектеб куьтягьайдалай кьулухъ Арсен Пирмегьамедов ДГУ-дин юридический факультетдик экечIна. Хъсан къиметар аваз анаг акьалтIарайдалай гуьгъуьниз кIелунар аспирантурада давамарна. 2004-йисуз юридический илимрин кандидатвилин диссертация агалкьунралди хвена. Исятда жегьил алимди асул кIвалахдихъ галаз санал илимдин рекьизни фикир гузва: докторвилин диссертациядин винел кIвалахзава.

1999-йисуз А.Пирмегьамедов ДГУ-дин юридический факультетда, гражданский процессдин кафедрадин старший преподаватель, доцент яз, тарсар гуз эгечIна. 2008-йисуз ам РФ-дин юстициядин министерстводин правовой академиядин СКФО-да авай филиалдин (РФ-дин Минюстдин РПА-дин СКФ) юридический факультетдин деканвиле тайинарна. Ина кIвалахзавай йисара, цIийи декандин алахъунар себеб яз, факультет хейлин рекьерай вилик фена: муаллимри, студентри илимдинни тежрибадин конференцийра, уьлкведин дережада аваз кьиле физвай жуьреба-жуьре мярекатра активнидаказ иштиракзавай. Москвада кьиле фейи “Ломоносов­ские чтения” мярекатда А.Пирмегьамедова регьбервал гузвай факультетди 1-чка кьунай.

2013-йисуз алакьунар авай жегьил алимдал РФ-дин Мин­юстдин РПА-дин СКФ-дин директордин заместителдин везифаяр ихтибарна.

Вузра кIвалахай йисара адан къелемдикай илимдин 44 ма­къала, 2 монография, кIелунинни методикадин 7 пособие хкатна. 2007-йисуз алимди Урусатдин гуманитарный илимдин фондунин грант къазанмишна, ам кьилиз акъудун патал пулдин такьатарни чара авуна.

А. Пирмегьамедов РД-дин Общественный палатадин член тир, палатадин государстводин эцигунрин къанунриз талукь комиссиядин председателни хьана.

2013-йисалай эцигунрин хиле зегьмет чIугваз эгечIна. 2014-йисуз ам “Касппроектстрой” ООО-дин кьиле акъвазна. Кархана асул гьисабдай мугьманханаяр, аэропортунин объектар эцигунал машгъул жезвай. Адалай гуьгъуьниз А.Пирмегьамедова Махачкъаладин аэропортунин директордин советдин председателдин куьмекчи, “Махачкъаладин международный аэропорт” АО-дин генеральный директордин заместитель яз кIвалахна. 2015-йисан сентябрдиз ам аэропортунин генеральный директорвиле тайинарна.

2021-йисан майдилай А.Пирмегьамедова РФ-дин Росреестрдин РД-да авай Управленидиз регьбервал гузва. И къуллугъдал тайинардайла адан кандидатурадин тереф хвейибурун арада Дагъустандин Кьил Сергей Меликовни авай.

КIвалахдин рекье къалурнавай агалкьунрай адаз РФ-дин Минюстдин РПА-дин, ДГУ-дин, РФ-дин ва РД-дин Общест­венный палатайрин, РД-дин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министерстводин ва са жерге маса идарайрин патай­ гьуьрметдин грамотаяр ганва. Ам РД-дин лайихлу юрист я.

А.Пирмегьамедов чешнелу хизандин кьилни я. Адан уьмуьр­дин юлдаш Аида Мегьамедтагьировнади ДГТУ-да кIва­лахзава. Абуру санал пуд велед кIвачел акьалдарна. ЧIехи хци­ бубадин рехъ хкянава: алай вахтунда ада Москвада юридический академияда кIелзава.

• Арсен Алифендиевич, Управленидин кIвалахдикай рахадалди вилик чаз куьне “Махачкъаладин международный аэропорт” АО-да кIвалахай йисар рикIел хкиз кIан­зава. Малум тирвал, куьне регьбервал гузвай чIавуз аэропорт вилик финин рекье еке дегишвилер хьанай.

— Къейд ийин хьи, аэропортунин директоррин советдин председатель Хизри Мегьа­медович Абакаров тир ва чна ада арадал гъанвай дестедик кваз кIвалахзавай. Аэропортунал кьиле фейи вири цIийи­вилер гьадан гуьзчивилик кваз арадал атана. Абурукай кьилди рахай­тIа, самолетра аваз физвай пассажиррин кьадар 1 миллиондив агакьна. Дагъустандин меркездин аэропортунихъ галаз цIийи авиакомпанийри (абурун арада гьам чи, гьамни къецепатан уьлквейринбур ава) икьрарар кутIунна, цIийи маршрутар арадал гъана. Исятда маршрутрин география акьван гегьеншди я хьи, Махачкъаладай Сибирдиз, Уралдиз, Санкт-Петербургдиз, хейлин маса шегьерриз лув гуз жезва.

Алатай йисуз аэропортунин къуллугърикай 2 миллион касди менфят къачуна. Им ре­корд я. Международный терминал эцигнава. Аэровокзалдин комплекс цIийикIа туькIуьр хъу­вуниз 5 млрд манатдив агакьна пулунин такьатар харжна. Мумкинвиликай менфят къачуна заз датIана аэропортуниз куьмекар гузвай­ чи ватанэгьли, сенатор Сулейман  Керимоваз сагърай лугьуз кIанзава. Эхиримжи йисара “Махачкъаладин международный аэропорт” АО-ди къазанмишнавай вири агалкьунар гьаданни Хизри  Абакарован ла­йихлувилер я.

• Куьн Росреестрдин Управленидин кьиле акъвазна йис алатнава. КIвалахдин нетижайриз гьихьтин къимет гузва?

— Тайин тир агалкьунар ава. За гьисабзавайвал, чи пешекаррин дестеди бегьерлудаказ кIва­лахзава.

Алатай йисуз Росреестрдин кьилин аппа­ратди са шумуд проект кьетIендиз къейднавай: дачайриз, гаражриз талукь менефис (амнистия) кьилиз акъудун, 518-нумрадин къанундин сергьятра аваз жуьреба-жуьре эцигунар тешкилзавай, туризм вилик тухузвай чилерин гьакъиндай ихтиярар гвайбур (яни сагьибар) винел акъудун. И проектар кьилиз акъудун исятдани давам жезва.

Юзуриз тежер мал-мулкуниз талукь госу­дарстводин сад тир реестр (ЕГРН) цIийи делилралди ацIу­рунал гьалтайла, вири уьлкведа агьа­лийрилай атанвай 20 агъзур арзади­кай 8 агъзур Дагъустандиз талукь я. И жигьет­дай чи Управление Урусатда 1-чкадал ала. И кар фикирда кьуна, мукьвара кьилин аппаратди тешкилай совещанидин сергьятра аваз чна уьлкведин маса регионра авай Росреестрдин управленийрин векилриз чи тежрибадикай ахъайна.

Къейд ийин хьи, юзуриз тежедай мал-мулкунин объектар регистрация авун патал чара ийизвай вахт, виликандав гекъигайтIа, тIимил хьанва. Мукьвара республикадин руководст­води чи вилик догазификациядин прог­раммада активнидаказ иштиракунин месэла эцигнавай. Малум тирвал, и программада государстводин кадастрдин гьахъ-гьисабда гьатнавай объ­ектривай иштиракиз ­жезва. Чна чпин кIва­лерив гьеле газ агакь тавунвай агьалийриз программада иштиракун патал герекзавай документар жезмай кьван фад гьазуриз куьмекун патал чкадин самоуправленидин органрихъ галаз кIвалах­зава.

• Арсен Алифендиевич, чи йикъара гзаф идарайра жуьреба-жуьре къуллугърикай электронный къайдада менфят къачуз жезва. И жигьетдай куь Управленида кIвалах гьи къайдада эцигнава?

— Алатай йисуз чал “Стоп бумага” концепция агакьарна. Адан кьилин макьсад чарчин къайдада кьабулзавай документрин кьадар тIимиларун я. Гьелелиг вири документар­ электронный къайдада кьабулиз жезвач, вучиз лагьайтIа, бязи месэлайриз талукь документрин оригиналар виже къвезва. Амма мукьвал тир девирда гьабурни анжах электронный къайдада кьабулдайвал я.

Нотариусди, МФЦ-ди, государстводин гьукумдин органри ва маса идарайри Росреестрдихъ галаз анжах электронный къайдада кIва­лахна кIанзава. Чарчин къайда акъва­зарунин нетижада жуьреба-жуьре къуллугърикай, гьич кIваляй­ни экъечI тавуна, тайин са документ къачун патал нубатра акъваз ­та­вуна, менфят къачуз жезва. И жигьет­дай чна РД-дин Гьукуматдин вице-премьер Заур Эминова регьбервал гузвай чилин ва эменни­дин алакъайрин, Эмин Мерданов кьиле авай туризмдин ва халкьдин художественный сеняткарвилерин, Юрий Гьамзатован гуьз­чи­вилик квай рекъемрин рекьяй вилик финин министерствойрихъ галаз алакъаяр хуьзва.

• Управлениди республикадин шегьеррани районра кьиле тухузвай ахтармишунар гьихьтинбур я?

— Росреестрдин асул везифайрикай сад чи­лерал государстводин гуьзчивал (Госземнадзор) тухун я. Чахъ и месэлайрал маш­гъул­ жезвай кьилдин отдел ава. КIвалах ин­спек­торри кьиле тухузва. Ахтармишунрикай ра­хайтIа, абурун кьве жуьре ава: планда къалурнавайбур ва къалур тавунвайбур. РФ-дин Президент В.Путинан теклифдалди­ алай вахтунда (йисан эхирдалди) саки вири ахтар­ми­­шу­нар­ вахтуналди акъвазарнава. Амма критический инфраструктурадин объ­ектар иник акатзавач. Ахтармишунар гьакI­ни Гьукуматдин Председателдин, адан заместителрин ва прокуратурадин органрин теклифдалдини тухудай ихтияр ава.

Госземнадзорди хийир къачун тийизвай мулкар, чиликай къанундалди ихтияр ганвай жуьрейрин сергьятрай экъечIна менфят къачузвай дуьшуьшар винел акъудзава, документриз къимет гузва. Алатай йисан нетижайри шагьидвалзавайвал, гзаф районрин, хуьре­рин кьилери чилихъ галаз алакъалу сиясат дуьз кьиле­ тухунин къайда-къанун чIур­зава. Бязибур административный жавабдарвилиз чIугвазва, садбур татугайвилер ара­дай акъудунин пата­хъай­ тагькимарзава. Ахтармишунар кьиле туху­дайла, чна прокуратурадин органарни желбза­ва­.

Эхирдай са кар къейд хъийиз кIанзава: жуван кIвалахда за чпихъ гьам уьмуьрдин, гьамни кIвалахдин рекьяй еке тежриба авай пешекаррихъ галаз меслятар ийизва. Абурун­ арада Назим Ханбалаев, Шихсефи Сефиханов ва масабур ава.

• Суьгьбет авунай сагърай. Къуй квехъ кIвалахда мадни еке агалкьунар хьурай!­

Мегьамед Ибрагьимов