Нехирбан

Гьафтеда садра дидеди, чунни къвалав ацукьарна, нубатдивди чи дневникар ахтармишдай. Зи дневникдал нубат атайла, зун дидедин патавай къарагъна, кIвалин виридалайни яргъа пипIе ацукьдай. И сефердани, зун къарагъайди акуна, дидеди хабар кьада­:

— Вун завай яргъа хьана хьи, тахсир квани?

— Зак тахсир квач, анал ацукьиз къулайзавачир, — жаваб гуда за.

Зи дневникдин эхиримжи гьафтедин чин ахкъайзамазди, дидедин чиник серин акатда, зи къиметри адан гуьгьуьл чIурнавай.

Къиметриз килигна, дидеди хъел кваз “нехирбан!” лагьана, дневник залди гадарна.

— Ваз гила, вал гьалтайтIа, нехирбанар виле аквазвай инсанар туш ман? — рахана зун, жув гьахъариз. — И газетда, хурудал Зегьметдин Игитдин къизилдин гъед алаз, гъиле чумахъни кьуна, нехирбандин шикил ава!

Шикилдиз килигай дидеди заз лугьуда: — Вуна вун гьа чубандив ге­къигзавани? Зегьмет чIугурла, ганвайди я гъед адаз. Вун вуж я? Темпел!..

Суал…

Зулун вахт тиртIани, хъсандиз чимизвай. Экуьнахъ, адет хьанвайвал, чун, гьар патахъай десте-дес­те­ кIватI хьана, мектебдиз атанвай. Ина са тIимил кьван тажуб же­дай кар акуна. Муаллимар ацукьзавай кабинетдин ракIарал са вили рангунин ящик алай. Мукьув фена килигайла, адал са чар алкIурнавай. Чарчелни кхьенвай: “Ящик для вопросов”.

“Вуч суалар я, низ гузвай суалар я, суалриз ни жавабар гузвайди я, суалар ни кхьена кIанзавайди я?”, — хабарар кьурла, заз чир хьана хьи, суалар чна, ученикри, муаллимриз гана кIанзавайди я.

Гьа и юкъуз сад-кьве тарс жедалди чун секиндиз ацукьна. Ахпа и ящикдин мана хъсандиз чи кьиле ацукьайла, зи дуст Селима ихтилат кудда.

— Гадаяр, лугьуда ада, — элкъве­на захъни Алимахъ, — ша чнани и ящикдиз са суал вегьен. Жаваб гайитIа, гуда, тахьайтIа, гудач. Чна анжах чи тIварар кхьидач.

— ТIварар вучиз кхьидач кьван? – суал гана Алима.

— Белки, чна гайи суалдикай муаллимриз хъел къведа, — тестикьарна Селима ва, заз килигна, хабар кьада:

— Вуна гьикI лугьузва, Керим, тIва­рар кхьидани, кхьидачни?

— Яда, Селим, жаваб гуда за , — вуна чи чан акъудмир, лагь ваз вуч суал гуз кIанзаватIа.

— Заз ихьтин суал гуз кIанзава: куьн килиг, зи кьилин чIарар расубур яни? Алиман кьилин чIарар — хъипи,  Кериман чIарар чIулав я.

Суал вич-вичелай къвезва: “Вучиз икI я?” Муаллимриз хъел атайтIа, чна садани хиве кьадач. Низ чи­да, ни кхьейди ятIа.

Са гъвечIи геренда чун пудни сад-садаз килигиз акъвазна, ахпа гаф сад авуна, и суал, хатIни дегишарна, кхьена, садазни таквадай хьтин арада ящикдиз вегьена.

Са тIимил йикъар алатайла мектебдин линейка жедайвал хьана.  Майдандал са еке стол, гьадал и ящикни эцигнавай.

Муаллимрикай сада, и ящикдай акъудиз, суалар са-сад кIелиз, гьи тарсунай ганватIа, гьа тарс тухузвай муаллимдив вугузвай. КIелзавай суалрин чIехи пай, зарафат хьуй лагьана, кхьенвайбур тир. Чи суалдин нубатни хьана.  Адаз жаваб гун патал химиядинни биологиядин муаллимдиз теклифна.

Ада чар ахъайна, мад са сеферда суал кIел хъувуна ва, са зарафатни квачиз, адетдин къайдада чаз жаваб гана.

Муаллим, чун гъавурда тваз алахъна. Амма адан гафар садни чи кьилиз феначир. Вучиз лагьайтIа, чаз кIанзавайди чалай са зарафатдин кIвалах алакьун тир. А кар чалай алакьнач.

Тегъи Мегьамедов, «Лезги газетдин» 2018-йисан 17-нумра

__________________________________________________________________________

Фикир тавуна…

Майдин вацран гуьлуьшан йикъарикай са юкъуз, зи къунши Азима вичин хцин мехъерик теклифун себеб яз, чун, вири хуьруьнвияр, мехъерик квай. Алай вахтунда, адет хьанвайвал, мехъерар еке залра ийизва. Белки, гьакI регьятвал я жеди.

Межлис къизгъинда авай вахтунда чи хуьруьнви кьве га­да, къунши столдихъай къарагъна, чи патав ацукьна. Къе сифте сеферда акурбур хьиз, цIийи кьилелай гъилер ягъиз, сада-садавай жузунарни хъувуна. И гадайрикай сада, столдал алай шуьше къачуна, ички цаз башламишна.

Зи вилик квай истикIанда ички цун заз меслят акунач. Вучиз лагьайтIа, саки цIуд йис я, за а зегьримар сивел эциг тийиз. Къвалав ацукьнавай къуншиди, гьикьван чалишмишвал авунай­тIани, за хев кутунач.

— Вуна гьич хъвазмайди тушни мад? — хабар кьада ада завай.

— Ваъ, за хъван тийиз санбар йисар я, — жаваб гуда за.

— Бес хъун тавуна гьикI же­да? Вуна ви гададин мехъеризни хъвадачни?

— Ваъ, гьич са мехъеризни, я са суваризни за хъван хъийидач. За гаф ганвайди я, — жаваб гуда за.

— АкI дуьз къведач, вуна захъ галаз къе са виш граммар хъвана кIанда. Чна фадлай санал хъванвач.

Зи суьгьбетчи алат тийиз акуна, за, зарафатдик кутуна, лугьуда:

— За хъвада, анжах зун кьейила, зи игьсандиз.

— Ви игьсандиз вуна ваъ, за хъвада, — жаваб гуда заз ада, фи­кир тавуна.

И гаф лагьайдалай гуьгъуьниз зи къунши садлагьана уях хьана, са тIимил кьван завай яргъаз къекъечIна, зун хъсандиз вичиз аквадайвал. Геждалди заз килигиз акъвазна, ахпа башламишна вич гьахъариз:

— Заз акI лугьуз кIанзавайди тушир, зи атIай мецяй и гаф, фи­кир тавуна, акъатна. Вуна заз багъишламиша.

Чи хуьруьн халкь хъуьруьн-зарафат кIандайди хьуниз килигна, чна инал хьайи ихтилат зарафатриз элкъуьрна, гьанал куьтягьна.

Зарафатдин гъавурда акьан тийидай итим ам вич цицIигъви туш. Чаз гьакI гьавайди лугьузвайди туш “кьулухъай хъуьредай цицIигъар”.

ЧIугвамир на, зани гадарнава…

 Жуван аял вахтар рикIел хтайла, аквазва, гьикьван зун надинж, женжел аял тиртIа. Им иллаки гадайриз хас кIвалах я. ЧIуру кIвалах тавуна югъ акъатайла, заз гьа югъ са манани авачиз фейиди хьиз жедай. Пакадин юкъуз са чIуру кIвалахдин гзаф хъийиз алахъдай. Я къуншидин салал вегьедай, я масадан жугъуникай симер хкуддай, я гьа симерал нянин кьиляй къунши магьледа авай кIва­ле­рин варар къецелай кутIундай, пакамаз малар нехирдиз акъудиз геж жедайвал. Гьа вахтунда жув фад къарагъна, дакIар­дин вилик ацукьдай. Къунши магьледа гьатай ван зи «игитвилин» крар я лугьуз, шадвал ийидай…

Гагь-гагь ичIи шуьшеяр кIватIдай, ахпа хутахна хуьруьн туьквендиз вахкана, гьабурухъ къвезвай пулунихъ виридахъ пIапIрусар къачуна, сад амай кьван вири чIугуна, ахпа хизанриз захъай пIапIрусдин ни татурай лугьуз, серг тIуьна, кIвализ хкведай. Ни захъай гьикI авур­тIани къведайди жуван кьилиз фидачир.

ПIапIрусдикай рахайла, заз зи къунши Рагьима авур ихьтин са ихтилат рикIел хкиз кIанзава: — Чи къунши хуьре яшамиш жезвай са жегьил хизанда ихьтин са кIвалах хьайиди я.  Йикъарикай са юкъуз хизандин кьил Равшан нянихъ, ким чкIайдалай кьулухъ, вичин кIвализ хтана. Варциз гьахьайла, адаз кIвалин цлахъ акъвазна пIапIрусдин туп-туп гумар ийизвай гьа вахтунда ругуд лагьай классда кIелзавай вичин чIехи гада Тарлан аквада. И кар акур Равшанак пис ажугъ акатда. Варциз гьахьайла, вичин вилериз и кIвалах акур буба, тади гьалда, аялдиз дуьз тербия гун фикирда аваз, гъуд гваз агахьна. Дахдиз вич пIапIрус гъиле аваз акунайтIани, Тарлана хиве кьазвачир.

— Туш, за пIапIрус чIугурди туш лугьуз, вичин гафар тестикьарзавай.

И карди Равшанак генани ажугъ кутазвай. Гьа икI бубани хва къал алаз рахаз са хейлин вахт фена.

И кIвалах Равшанан гъвечIи гада Салманаз аквазвай.

Дахди гатазвайди чIехи стха тиртIани, гъвечIи стхадин рикIиз гзаф азият гузвай ва ада, и кар са тIимил кьван секинарун фикирда аваз гьаятдиз эвичIна, чIехи стхадихъ элкъвена, лу­гьуда:

— Яда, Тарлан, вуна пIапIрус чIугунвачтIани, чIугунвайди я лагь. Вуна мад чIугвадач лагь, дахдиз гаф це, тахьайтIа ада вун яргъалди гатадайди я. Им зи хамуниз акунвай кар я, — давамарзава Салмана. — Кьве йис идалай вилик дахди зунни пIапIрус сиве аваз кьурди я. За мад чIуг­ван хъийидач лагьайла, дах зи чIалахъ хьана, мад зун гатун хъувуначир. Ингье кьве йис я, за пIапIрус гадарна…

Дидедин рикI

Дагъдин хуьр. Рагъ алай августдин югъ тир. Тара-тама жуьреба-жуьре емишар агакьдай вахт. Хуьруьнвияр сад са патаз, садбурни маса патаз, чпиз зулун гьазурвилер авун фикирда аваз, тамариз физвай. Гьа ихьтинбурукай  чунни тир.

Зи дидеди заз лугьуда: — Чан хва, чун кьведни и вилик квай кIамун кьилел чумалар атIуз фидани? — Гьелбетда, диде, зун къведа вахъ галаз, — разивал гана за дидедиз.

Зунни диде, кIваляй экъечI­на вилик квай кIам галай патахъ фена. АкIаж хьана чумалар алай тарцин патав акъваз хьана, дидеди, вичин хуруганни кутIунна, чумалар атIуз башламишна. Дидеди захъ галаз ихтилатарни ийизвай, завай гьар жуьре хабарар кьазвай ва хъуьруьнар ийизвай. За зи нубатда адаз жу­ваз чидай жавабарни хгузвай.

Садлагьана дидеди завай гзаф тажуб жедай са гаф хабар кьада. — Лагь кван дидедиз, зи хва, эгер зун исятда и тарай агъа кIамуз аватна, телеф хьайитIа, вуна вуч ийида?

Зи япарихъ и ван галукьайла, заз ам гьакъикъатда аниз аватай кьван пис хьана. Зун какахьна, са гъвечIи геренда вуч лугьудатIа чин тийиз амукьна. Ахпа жуван кичI квадарна, викIегьвал винел акьалдарна, за дидедиз терс къайдада жаваб авуна:

— Диде, вуна садлагьана а пашман ихтилат заз вучиз авуна?

Дидедиз акуна, и ихтилатдикай заз кичIе хьайиди. Тадиз маса зарафатдин ихтилат хъивегьна арадал.

За адан гаф атIана: Вуна авур ихтилатдиз, яни вуна завай хабар кьур суалдиз за жаваб ихьтинди гуда:

— Эгер, диде, чакай кьведакай сад а кIамуз аватун кьисмет ятIа, къуй зун аватрай. КьейитIани кьирай зун. Зун ви вад аялдикай сад я. Вун — диде вад аялдин! Вун кьейитIа, зи дах, зи вахар, зи стха ажуз жеда. Зун кьейитIа, хажалат квез жеда, гьелбетда. Вичин вахт хьайила, зун хьтин аялар квевай мадни хаз хъжеда, — лагьана за дидедиз викIегь къайдада.

За авур ихтилатдин ван атай диде, тара авай чумаларни атIун акъвазарна, къах хьана амукьна. Са арадилай тарцяй эвичIна, зи патав агатайла, заз акуна: адан вилерал накъ­вар алай…

Са арадал кьван чун кьведни, са гафни лугьун тийиз, гьакI акъвазна. Ахпа дидеди заз лугьуда: — Заз вуч кIанзавайди тир, жуван атIай мецяй и ихтилат ийиз, аялдин таза рикIиз тIар ийиз?..

«Лезги газетдин» 2018-йисан 32-нумрадай

__________________________________________________________________________________________________________________________________

Кьиле тефей зарафат

Юкьван классра авайла, чаз лезги грамматикадин са тарсуна, кIвалин кIвалах яз, жува туькIуьрнавай шиир, гьикая, я тахьайтIа, мискIалар хьайитIани кхьинин тапшуругъ гана.  Классда кIелна кIанзавай.

Заз и кIвалах кьилиз акъудиз залай чIехи ваха куьмекна. Вичи кхьенвай пуд куплетдикай ибарат тир са шиир зав вуганай.

Классда авай садазни хабар тавуна, шиир  жува кхьенвайди я лагьана, кIелнай.

Муаллимди, гьелбетда, къимет “вад” эцигнай…

Чи классдин вири аялри чпин шадвал чуьнуьхариз тежез, кIвале кхьена гьазурнавай “шейэр”, сада — садаз кIелиз, дамахардай. И сефердани гьакI хьана.  Амма чи гадайрикай сад, зи дуст Алим, тарсуниз хъсандиз гьазур хьанвачир. Зани, захъ галаз са партада ацукьнавай Селима дуст Алимаз  куьмек авун фикирдиз къачуна. А йисара чи хуьруьз, вичин хванахвадин патав ичкидал рикI алай, вичел тIварни Назар алай са итим къведайди тир. Адан тIвар  инсанрин сиве — сара гьатнавай, адан тIварцIихъ кьадай рифмадин гафар рикI алаз лугьудай. Чнани къе адан тIварцIихъ рифмаяр акална: Назар, газар, базар, азар…

Зани Селима и гафар шииррин къайдада туькIуьрнавай цIарара туна, Алимаз куьмек яз вугана.

— Яда, Алим, эгер вуна са шейни кхьин тавуртIа, ваз муаллимди, кIвалин кIвалах гьазурнач лагьана, къимет “кьвед” эцигда. Кхьена хьайитIа, белки, са тIимил кьван хъсан къиметни эцигин. Вуна, чуькьни тавуна, и шиир кIела. Геждалди авур чи алахъунри Алим разивилел гъана.

Лезги тарсунин вилик квай переменадин вахтунда Алима чна вугай цIарар вичин дафтарда кхьена.

Зазни зи дуст Селимаз, и цIарар Алимав вугана, са хъуьруьн-зарафат ийиз кIанзавай. Амма  кар масакIа фена.

Ингье зенг яна. Лезги грамматикадин тарс башламишна.

Муаллимди классдин журналдай, алфавитдин къайда хуьналди, аялриз са-садаз доскадал эверзавай. Аялри чпи гьазурнавай кIвалин кIвалахар кIелзавай. Муаллимди, вичиз меслят акурвал, къиметарни эцигзавай.

Ингье нубат чи дуст Алимал атана.

Чун элкъвена Алимаз килигайтIа, адан чин яру чичIек хьиз авай. Адаз муаллим вичин гъавурда дуьз акьан тийиз кичIезвай. Зунни Селим вил алаз акъвазнава,  и кIвалах квелди куьтягь жедатIа лугьуз. Чи фикир тир: Алима шиир кIелна куьтягьайла, муаллимдиз, ада кхьей шиир ягьанатдин цIарар хьиз аквада, Алимаз къимет «кьвед» эцигда.

Алима вичин дафтарда кхьенвай цIарар кIелиз башламишна:

Зун фейила Кьасумхуьрел,

Акуна заз Назар,

Назараз акуна базар,

Фена базардиз Назар,

Къачуна газар,

ТIуьнмазди Назара газар,

Галукьна адахъ азар,

Галукьнамаз адахъ азар,

Ярх хьана Назар,

Цавалди хьана кIурар!..

Вичи кхьенвай цIарар кIелна куьтягьай Алим, муаллимди вуч лугьудатIа вил алаз, акъвазнавай. Муаллимдин ачух хьайи чин акурла, чун гьасятда гъавурда акьуна: зунни Селим ягъалмиш хьана.

Гьа и арада муаллим, вичин вилерал алай айнайрай Алимаз килигна, суал гана:

— Шиир вуна кхьейди яни, чан хва?

— Эхь муаллим, за кхьейди я, — жаваб гуда Алима, регъуьвал, кичIевал кумачиз.

— Баркалла ваз, хъсандиз кхьенва, гьа икI кIела, чан хва! Ацукь — “вад” лагьана, вичин вилик квай журналда Алиман тIварцIин вилик “вад” эцигна.

Шадвилин кьадар артух хьайи Алимавай хъвер кьаз жезмачир. Доскадилай вичин партадихъ фидайла, чаз ам акI килигнай хьи, чун гьасятда гъавурда акьуна. Адаз сифтедилай чизвай кьван, чна зарафат патал а цIарар кхьиз турди.

Зунни Селим, сад-садаз килигиз, ламралай аватайбур хьиз амукьна…

— И чIал чидайтIа,  и шиир за кIелдай, — лагьана Селима, гьайиф чIугуна хьиз. Ада кхьенвай махунай муаллимди кьуд эцигнавай…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 2-нумрадай

____________________________________________

150-гатфар

Атанва зун Сулейманан Ватандиз,

Лезги халкьдин шииратдин макандиз.

Ам лезги я, шииратда ЧIехи я,

Лайихлу я ам еке тир виждандиз.

 

Чи гуьруьшдиз кьисмет хьанач, вучда бес?

Ви шиирар кIелзава за алаз сес.

Ви чуру хьиз, зи чуруни рехи я,

Ви шиирри кутазва зак бул гьевес.

 

Бажарагъдиз вун викIегь я, дири я,

Вун, Сулейман, чи лезгийрин вири я.

Чи Дагъустан, чи Кьиблепад,  мад Куьре,

Вун себеб яз, и дуьньядиз сейли я.

 

Сулейман, вун рикIе ава гьар садан,

Вун патал заз гьайиф туш гьич жуван чан.

Лезгийрин ад машгьур авур дуьньядиз,

Лезги халкьдин руьгьдин даях, Сулейман.

 

Шииратда лезги кIвал вуч къени я!

Сулейман, вун анин руьгьдин гуьзгуь я!

Ви кар давам ийизва чи несилри,

Гьабурук сад зун я, ЦицIигъ Тегъи я…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 21-нумрадай

____________________________________________

Ашукь я зун вал, ЦицIигъар

 

Са куьнихъни дегишдач за,

Кьаради кьур хуьруьн куьче.

Дагъдин рекьихъ ялзава за,

Зи ЦицIигъар аваз рикIе.

 

Касни амач къе чи хуьре,

Ерид къамат ама рикIе.

Хуьр галачиз дар я дуьне,

Ватандиз хъфиз гьатин рекье.

 

Чан эциг ви хуьр паталди,

Хуьруьн тарих хуьн паталди,

Зегьмет чIугу халкь паталди,

Игитвилин тIвар паталди.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 43-нумрадай

___________________________________________

СтIал Сулейманаз

Агъа СтIалрин чилик квайд я

Шииратдин дувулар.

И чилел чIехи жезвайд я

Сулейманан хтулар.

Сагъламвал хьуй квез, СтIалар,

Авадан хьуй куь макан.

Шииратда кIвенкIвечи я

Куь хуьруьнви Сулейман.

Куьредилай Москвадал кьван

Машгьур хьанва Сулейман.

“Гомер” къад лагьай виш йисан,

Куь хуьруьн я ам виждан.

ТуширтIани вич савадлу,

Эсер вичи туькIуьрдай.

Гафаралди лап такьатлу

Гьахъсузвилик хуькуьрдай.

Сулейманан рикI алайд тир

Цуькведавай багъларал.

Ашукьвални ийидайд тир

Бегьер гузвай тарарал.

Сулейманан шииратдин,

Багъда са тар мад хьана.

Ван хьайила шад хабардин,

ХъуьтIуькай чаз гад хьана.

 

Лезги чIал

Лезги дидед хайид я зун,

Лезги бубад хва я зун.

Лезги чIалал рахазва зун,

Лезги чилин хва я зун.

Лезги халкьдин тIвар еке я,

Гужни адан вине я,

Лезги халкьдин кар вине я,

Лезги намус еке я!

Лезги чилин кIан хьухь нефес,

Лезги халкьдин хьухь гьевес.

Лезги халкьдин сад хьухь мирес,

Лезги халкьдин хуьх гъерез!

 

ХарапI хьанва зи хуьр

Инал харапI, анал харапI,

Инсан тиртIа, ядай ваз раб.

Элкъвена вахъ, хуьруьнвияр

Хкведач жал хуьруьз яраб?

 

Авайди тир чаз адетар,

Ийидайд тир хемис йикъар.

Вугудайд тир къуншид къапар,

Къе амач чаз и адетар.

 

Фагьум-фикир ийин чна,

Хуьр чкадал хкин чна.

Хуьруьхъ галай рехъни хъийин,

Акъваз тийин хуьруьн чина.

 

Бубайри чаз веси турд тир:

“Жув хайи хуьр кьилди тамир”.

Хуьруьн кьилихъ Рагъвалрин вир,

Хвена кIанда чи хуьруьн сир.

 

Айиб мийир куьне зун къе,

Касни амач хайи хуьре.

Къазмайрал физ, ава рекье,

Хуьруьн шикил амаз рикIе…

 

Демекдиз

Вичел пудни пуд алаз,

Демек вуна эцигна.

Куьчейравай ичкибаз

Ви демекдал илифна.

Къванер чеб чпихъ галаз,

УстIарди дуьз гилигна.

Жерге куьтягь авунмаз,

Вад шуьше на эцигна.

Гзаф хурай демекда

Верчери ваз какаяр.

Гьатнавай ви фелекда,

КIватI хъия на къакъаяр…

 

Ким

Заз гьа вахтар чиз амай,

Хуьре еке ким жедай.

И кимел чун кIватI хьана,

Гьар са кIваляй сад жедай.

Кимел жедай ихтилат,

Гьарда са низ вуч чидай.

Гагь ийидай са меслят,

Гагь зарафат ийидай.

КIвалин хабар бицIидвай,

Хуьруьн хабар чIехидвай.

И гафариз гуз мана,

Хкведай дах кимелай.

Патал хуьряй атай кас

Вични кимел акъваздай.

Вичиз герек кар, кIвалах,

Чирдай ада кимелай.

Ихтилатни хъвер кимел

Къалин, гурлу жедайд тир.

Хуьруьн агьвал и кимел

Дуьз патахъди гьалдайд тир.

Ихьтин кимер виликдай

Гьар са хуьре авайд тир.

ХъицIикь бармак — кьилеллай,

Тандихъ кавал жедайд тир.

«Лезги газетдин» 2020-йисан 3-нумрадай

____________________________________________________________________________

Залзалаяр

 

Нян кьиляй хизан кIвале авазвай,

КIвалин цлар гьар са патахъ къакъатнай.

Хъиткьердай чаз  гъетер зарлу аквазвай,

Хуьруьн халкьдик лап теспача акатнай.

 

Гатфариз чил зурзайди тир  дагълара.

Ягъайди тир палаткаяр салара.

Гьарай-эвер акъатна чи жемятдин,

Къалабулух гьат хьана чи дамарра­.

 

КIвалин юкьвал кIватIнай чун чи дидеди.

Аллагьдивай тIалабзавай бадеди.

Галай кIвалах кьилел къведа чи лугьуз,

Фикирдачир, катиз кIваляй  вахтунда.

 

КичIез-кичIез чун гурарай эвичIна,

Кварце авай ядни чилел экъична.

КIваляй шейэр акъудиз чун алахънач,

Бадеди зун тадиз кьунай къужахда.­

 

Гьатна хуьре гьарай-эвер, йикь-шуван.

ГьикIин, вучин, низ ахъагъин дерт жуван?

Халкьар вири акъатнавай куьчейриз,

Эркек-дишид, чIехид-гъвечIид тир пашман…

 

Вил галама хайи хуьруьхъ

 

ЯхцIурни цIуд йис алатна,

Хайи хуьряй чун акъатна,

Ватанар чи дегиш хьана,

Хуьруьхъ галай рехъ какахьна.

Алат хьана чи девирар,

Къвез — физава йисар, варцар.

Арабадик квай тир яцар,

Гила хьанва чахъ машинар.

Йикъар-йифер, варцар, йисар

Физва чаз чи такваз яшар.

Рехи жезва чи аялар

ЧIехи жезва чи хтулар.

Вини хуьре жез мехъерар.

КIвалин вилик гъиз далдамар,

Гила кьазва еке залар,

Герек тушир ийиз харжар.

Хуьз кIамач къе калер, малар,

Хуьре амач чи нехирар.

Хиперин къе амач рачар,

Нек къачузва гана пулар.

Дуьдгъвер недай фена вахтар,

РикIел хкиз, ийиз гирнагъ.

Ацаз чизмач, белки, малар,

Нек югъурдай амач кварар…

Зи мирес Гьуьрметаз

Зул алукьна, квахьна серин,

Шуьмягъ тарцин вилик квай.

Къати хьайи цIун мурцари

Кузва куьсри кIаник квай.

Сала цайи буранар ви

ЧIуру хъчади батмишна?

КIвахьна ичер кIаник тарцин,

РикI къене ви пузмишна.

Бегьерар ви хьана ару,

Шуьмягъ тарцин кIаникай.

Зирзибилар гила вахчу

Куь Куьрендин виликай.

Хъсан крар мад чида ваз.

Хесетар квач гьич чIуру,

Амма кIандач, зи мирес ваз,

Илисна тваз ви чуру…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 2-нумрадай.

____________________________________________________________________________________________

Хкведач жал?..

Тегъи Мегьамедован и йикъара  60 йис  хьанва. Ам 1961-йисан 27-мартдиз Сулейман-Стальский райондин ЦицIигърин хуьре дидедиз хьана.

1979-йисуз хуьруьн школа куьтягьна. Армиядин жергейра къуллугъна, Махачкъаладин 1-нумрадин техучилищеда, Горький шегьердин индустриально-педагогический техникумда кIелна, Хабаровский крайда,   ахпа масанра зегьмет чIугуна. Алай вахтунда ам Агъа СтIал­-Къазмайрал яшамиш жезва. Вири йисара ада шиирарни кхьизвай.

Тегъиди михьи муьгьуьббатдиз, гуьзел тIебиатдиз, Ватандиз, ярар-дустариз, багърийриз пара шиирар бахшнава­.

КилигайтIа эхциг хъувур кIвалериз,

Экв хкведай буьркьуь хьанвай вилериз,

Хкаж жедай чун мад кьакьан синериз…

РикIе акIай хьел я вун зи, ЦицIигъар,

Сагъ тежер зи рикIин хер я, ЦицIигъар…

Хайи хуьрел чан хкун Тегъидин чIехи мурад тирди и тIимил цIара­райни чир жезва. Гзаф яд авай булахар гьуьлеривни агакьда. Ви къелем мадни хци хьурай!

Эйзудин  Сайдумов

______________________________________________________________________________

Зи мирес Гьуьрметаз

 

Зул алукьна, квахьна серин

Шуьмягъ тарцин вилик квай.

Къати хьайи цIун мурцари

Кузва куьсруь кIаник квай.

 

Сала цайи буранар ви

ЧIуру хъчари басмишна.

КIвахьна ичер кIаник тарцин,

РикI къене ви пузмишна.

 

Бегьер вуна кIватIна ири

Шуьмягъ тарцин кIаникай.

Зирзибилар вахчу вири

Куь куьренан виликай!

 

Хъсан крар гзаф чида ваз,

Са кIвалах ква вак чIуру:

Гьич кIанзавач, зи мирес, ваз

Илисна тваз ви чуру.

 

Зул

 

Пер ягъиз зун фида салаз,

Лопаткани гъиле аваз,

Зи къаст я къе зегьмет чIугун,

Гьевес, ашкъи рикIе аваз.

 

Гьашаратар маса жуьре

Чиликай чеб хкатда.

РикI туна за жуван къене,

Пер яна къе куьтягьда.

 

Гьашаратар, пепеярни

Хкатдайд я чиликай.

КIватI жеда къе фереярни,

Шар куьрс хьана сивикай.

 

Дафтарарни, ручкани зи

Гъиле аваз хьайитIа,

Яратмишун жуван мецин

Кхьида  лап цIийикIа.

 

Пис папаз

 

Диде, буба амачиз,

Етим хьана зун.

Гила папа лугьузва:

Гзаф рахамир вун.

 

Са ихтилат авуртIа,

Итимди папаз,

Дуьз меслят такуртIа,

Хъел къвезва адаз.

 

Гафуниз гаф хъийизва,

КIвале тваз къалар,

Итимдал гаф гъидач гьич,

Туьнт я амалар…

 

КIантIа хьуй кIвалин кIвалах,

КIандатIа салан,

КIандатIа гъиле яхъ нажах,

Хъжеч паб хъсан.

 

Са тIимил кьван зайифвал

АвуртIа вуна,

Кьенерар ви чIугвада

Ви залум папа.

 

Итимдив гудач мажал,

Рахада хупI сив.

Секин жечни туькьуьл мез,

И сир гватIа нив?

Тербиядин гаф

Шумудра ваз лугьуда

Гьа са гафар датIана,

Гаф лагьайла, хъел ийиз,

Цла (э)цяда гафар на.

 

Ихтилатар, суьгьбетар

Вахъ галаз гзаф жеда.

За ваз лагьай и гафар

Ваз гзаф такIан жеда.

 

Акьулдикай амализ

Чира, бала, вуна ваз.

Гаф лагьайла, чин чIуриз,

Вуч кIанзава, де лагь, ваз?

 

Вил вегьена килиг вун,

Вирида вуч ийизва.

Кардик квачиз ацукьмир,

Сагъ чан вахъни авазва.

 

Зи хуьр

 

Инал харапI, анал харапI,

Инсан тиртIа, ваз ядай раб…

Элкъвена вахъ хуьруьнвияр,

Хкведач жал хуьруьз яраб?

 

Авайди тир чаз адетар:

Ийидайд тир хемис йикъар,

Вугудайд тир къуншидив къаб…

Къе кIамачни хатур, суваб?

 

Фагьум-фикир ийин чна,

Чи хуьр цIийи хъийин чна,

Хуьруьхъ галай рехъ туьхкIуьрин,

КIвале ялав, экв куьхкIуьрин.

 

Бубайри чаз веси турд тир:

— Жув хайи хуьр сефил тамир.

Хуьруьн кьилихъ ругъвалрин вир, —

Хвена кIанда бубайрин пIир.

 

Гьар жуьредин шартIар авай,

Гьардаз вичин мулкар авай.

Хуьруьн кьилихъ дагълар галай

Макан тир чи хуьр ЦицIигъар.

 

Айиб мийир куьне чун къе,

Касни амач  хайи хуьре.

СтIал-Къазмайрал бине кутаз,

Хайи хуьр — ватан рикIемаз.

 

Алатай чун вахтуналди

Рахан тийин чи хуьруькай…

Хкудиз жедач садавайни

Руьгьдин серин чи чиликай!

«Лезги газетдин» 2021-йисан 14-нумрадай.

__________________________________________________________________________________

Сифте камар

 

Сифте камар къачур тир за

Гвенар гуьзвай  никIин къене.

Къуьлуьн никIиз тухванай зун

Дидед вичин аваз гине.

 

Гагь къарагъиз, гагь алукьиз,

Вегьенай за сифте камар.

Дидеди, зун ацукьариз,

Кутунай зи кIаник самар.

 

Тер-тер къекъвез кIан хьана заз,

КIвачиз кьалар зи акьахиз.

Диде  яргъай килигдай заз,

Кат хъийидай, мад къарагъиз.

 

Гьа икI фена варцар, йисар,

ЧIехи хьана сарсах яз хва.

Мехъерардай хьанва вахтар,

Къекъвезва са сусахъ а хва.

Лезги намус

Сифте нубат килигин чун

Арадавай гьуьрметдиз.

Дикъетдивди килига вун

Чаз гузавай къиметдиз.

 

Чи бубайри тур адетар

Хвена кIанда мягькемдиз.

Чи акьулдин хуш хесетар

Гуда цIийи алемдиз.

 

Чир хьана чаз кIанда вири,

Гьим жуванд я, гьим чарад.

Акьулдиз чун тежен кьери,

Чи халкь вири жен са пад.

 

Вирида, гаф сад авуна,

Девир жуван тухун дуьз.

Душманрин рикI пад авуна,

Алахъ жуван намус хуьз.

 

Фана дуьньядал тежер кар

Садни амач къенин (ю)къуз.

Инсанвилелд дуьз кIвалахар

Ша ийин ман гьар юкъуз.

 

Намус хъсан затI я лугьуз,

Мисал ава бубайрин.

Садрани чун тахьун ялгъуз —

Ам къайгъу я рухвайрин.

 

Лезги намус багьа шей я,

Вичихъ сергьят авачир.

Чир жедайдаз ала шей я,

ЧIуру ният авачир.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 33-нумрадай.

____________________________________________________________

ЖикIидин къелем

Са ихтилат алай вахтунда къелемар гьасилзавай “суьгьуьрчидикай” ийин. Кьве йис идалай вилик гатфарин береда­, Урусатда живер цIрай вахт хьайила, чи хуьряй сад, лугьун чна “Гьажидин сух­та”­, Урусатдин са шегьердиз къелемар гваз фена. Вичин базарлухар авуна, гвай къелемар вири маса гана, хтана. Гьа и йисуз вичиз ана хъсан савда хьана акур и  Гьажидин сухтади  цIийи йисан гатфаризни гьа шегьердиз къелемар гваз фин кьетI­на. Сад-кьве югъ рекье хьайи ам чкадал агакьна. Вичив гвай къелемар акъудна, виридаз аквадайвал эцигна, ацукьнавай.

Са герендилай патав са урус дишегьли атана, адан чиниз  килигиз акъвазна. Мад са геренди­лай и дишегьлиди хабар кьазва:­

— Вун фейи йисуз инал къелемар гваз атайди яни?

— Эхь, зун атайди я, — жаваб гуда савдагарди­.

— Ваз вуч аватIа чидани, чан хва, — дава­мар­на дишегьлиди, — за вавай фе­йи йисуз цуькверинбур я лагьана къачур къелемар жи­кIи-дин валар хьана.

Савдагар гафунихъ геждалди къе­къве­нач, ада и дишегьлидивай хабар кьан хъийизва:

— За ваз гайи “розадин” къелемар гьи къиметдай къачунай?

— Са къелем са виш манатдай, — жаваб гузва дишегьлиди.

— АкI хьайила, — давамарзава савдагарди, — вуна заз гьар са къелемдилай­ яхцIурни цIуд манат пул гана кIанза­ва. Зи жикIидин къелемар 150 манатдин къиметдик квайбур тир.

И гафар ван хьайи муьштеридин ийир-тийир­ хьана, кьил баштанна, хъфена­.

Самолётдин билет

Чун хизанлух Урусатда яшамиш жедайла, мукьвал-мукьвал хквез жеда­чир­тIани, йиса садра, дидедал кьил чIуг­ваз, са аялни галаз хкведай. 90-йисар самолётрин билетрин къиметар багьа жезвай вахтар тир. Гьар са кепек кьенят авуна кIанзавай.

Заз Аллагьди гана: сад-садан гуьгъуьналлаз пуд руш хьана. Зи фикир, аялдин билет­ къачун тавуна, кьулан руш гваз дидедин патав­ хтун тир. Гьа вахтунда кьулан рушан яшар билет къачудайбурун жергедик акатзавай. Акьван геждалди фикир тавуна, за гуь­гъуьнал­ алай гъве­чIи рушан метрика къачуна, адан гьа вахтунда пуд йис тир, ви тIвар ха­бар кьуртIа, гъве­чIи вахан тIвар яхъ лагьана, гъавурда туна.

Чна фикир авурвал, вири чаз кIан­дайвал хьана. Чун кIвализ хтана. Элкъве­на хъфидайла, самолётда ацукьна. Гьа и арада, вири пассажирар чкадал алани, алачни ахтар­мишиз, жергейрин арада къекъвезвай эк­спеди­тор­ди къачуна зи билетни ахтармишна, зав вахкана. Гьа и ара­да руша, зи гъиляй билет къачуна, ахъай­на, ам кIелиз башламишна. И кар диспет­черди кьатIана. Ада завай мад паспорт къачуна, килиг хъувуна, хабар кьуна:­

— Ви аялдин шумуд йис ва тIвар вуж я?

За гъвечIи рушан тIвар кьада. Диспетчерди заз:

— Аламат ждай кар я им, пуд йис хьан­вай аялди икьван хъсандиз, са гъа­латIни квачиз, кIелзава?!

Ам, гьелбетда, гъавурда акьунай чи фендигарвилин.

Са чуькьни чаз авунач. Чи вилик ацукьнавай дагъустанви гадайрини чи пад кьунай. Чухсагъул чпиз.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 49-нумрадай.

____________________________________________________________________________

Генератор

Гъурбатда яшамиш жезвай чи лезгийрихъ анжах са чпиз хас тир хъсан адет ава. КIвалахдилай къвезвай тIатIи­лар абуру, адет яз, гатун вахтунда къачуда. Вучиз лагьайтIа, гатуз Дагъустан, чи ерияр, таму-тара пеш ахъайна,  къацу хьана, гуьрчегдиз аквада. Къайи булахрин ятар, на лугьу­ди, мугьманрал вил алаз акъвазнавай, шир­­ширдин ванцелди авахьда. Къацу векьерни никIер, художникди чIугунвай шикилар хьиз, иердиз, тIарамдиз аквада. Жу­ван хайи ерийрин гуьрчег къамат мукьувай­ акун патал, кьакьан синерал, тик гуьнейрал­ хкаж хьун герек я.

Йикъарикай са юкъуз ЯркIи дередин хуьрерикай сана рикIел аламукьдай са кар хьана. А хуьруьн тIвар за кьасухдай кьадач. Вучиз лагьайтIа, къунши хуьрерин агьалияр бейкеф  хьун мумкин я.

Гатун чими югъ тир. Кимел гьар сад са патай хтанвай жегьилар кIватI хьанвай. Са герендилай абур пакадин юкъуз вири санал, тIуьнар-хъунар ийиз, хуьруьвай са кьадар мензилда авай еке кIунтIал финин ва са шумуд югъни йиф гьанал акъудунин меслятдал атана.

Жегьилри чпин гьазурвилер акунвай. Алачухрилай гъейри, чпиз ана эквни герек жеда лагьана, генераторни жагъур­на. Генератор, гьелбетда, кIула кьуна ту­хуз же­дай затI туш. Я машинарни а гуь­не­­­дин кукI­вал гьализ жедач. Вучда? ГьикI­­да? Эхир га­даяр са меслятдал атана: генератор, лам­ран кIулал кутIунна, гуьнедиз акъудин. Ламни Алияр халуди­вай къачуда. Чпиз са шумуд йикъан суьр­сетни, мад герек шейэр гьазур хьайи­ла, гадаяр рекье гьатна.

Югъ няни жезвай. Рекье гьатайдалай гуьгъуьниз са шумуд сят алатайла, и гадайрикай сада лугьуда:

— Я гадаяр, генератор чна къачун авуна, амма ада кIвалах ийизвайди яни, тушни, чна ахтармишнач эхир? Чкадал ага­кьайла, ам чIуруди яз хьайи­тIа, гьаваян ялунар жеда. Ша чна ахтармишин, ам дуьз­ди яни, тушни.

Генератордиз худ яна.

КIулаллай генераторди кIвалах ийиз баш­ламишайла, ламраз кичIе хьанани, я та­­хьайтIа адак хъиткъитIар акатнани, чидач, лам элкъвена хур квай гуьнедай агъуз­ хуьр га­лайвал катна. И са йифиз гадайри, экв ава­чиз, телефонрин эквералди са чараяр авуна.

Пакадин юкъуз элкъвена хуьруьз хтана. Нисинрихъ хьиз хуьруьв ахгакьай­ жегьилар, катнавай ламран патахъай Алияр халудиз гьикI жаваб гуда лугьуз, фикиррик акатнавай. Гьар гьикI ятIа­ни, ламран иесидин патав фена кIанза­вай.

— Ассалам алейкум, Алияр халу, гьикI я куь кефияр? — хабар кьада гадайрикай сада, кичIевилел викIегьвал гъалибна.

— За квез гьикI лугьун, чан хваяр, кефияр хъсан я. Амма са жегьилди, йифди зи кIва­лел мотоциклдаллаз чархар ягъиз, ахвар вуганач. Анжах экв малум жедайла, ам квахьна…

КIвалел йифди чархар язавайди кIулал худда авай генератор кутIуннавай лам тирди касдиз чизвачир. ГьакI хьайи­ла, дустар, яргъал рекьиз фидайла, вири уламар чкадал аламаз ахтармишун герек къведа. Куь ял ягъунни чIур жедач. Алияр халудинни ахвар квахьдачир­.

Са патахъай, хъсан хьана, тарихда амукьдай кар хьана. Кьуьзуь кьиляй, къуь­нерихъ каваларни галаз кимел ацукьайла, рикIел хкидай ихтилат амукьна…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 2-нумрадай.

________________________________________________________

Донбассдин накъвар

 

Вучиз вун накь сегьнедилай эвичIна,

Ислягь халкьдин иви чилел экъична.

Бед къилих гваз вун ви кардив эгечIна,

Майдандиз вун мидявал гваз экъечIна.

 

Вучиз на ваз кьуьл гуз тазва США-див,

Евросоюз, НАТО лугьур хахадив?

Меслят хъхьухь Урусатдив — стхадив,

Валай чIехи гьукуматдив-архадив.

 

Кеферпата са дустни вахъ авайд туш,

Ви хийирдихъ галай кас ваз  жагъай туш.

Ви халкьариз мийир вуна зулумат,

Регьбервална, хуьх вуна ви гьукумат.

 

Азадчийри кам ви чилел вегьезва,

Тахсир квачир жегьил чанар рекьизва.

А нацистрин са къузни вун тай жемир,

Садрани вун а НАТО-дин пай жемир.

 

Генералрин гуьмбетар на чукIурна,

Гьа и кардал вуч вуна чаз къалур­на­.

Ви патав гвай дустар вири чукурна,

Гъил эцяна, вавай яргъаз ракъурна.­

 

Гьукуматдин чилерни ви тIимил я,

Урусатдин патав вун са цIимил я.

Чара касдин кIвачик ви халкь кутамир,

Гьич са касни ви халкьарал хъуьруьрмир.

 

Донбасс, Луганск, Донецк къе йикьева,

Урусатдихъ ислягьвилин рекьева.

ЧIехид, гъвечIид дяведикай катзава,­

Урусатдин ислягь чилихъ ялзава.

 

Гьукуматдал гъайид чIуру гьал я къе,

Украина, вун зи рикIин тIал я къе.

Дяве тавур бубайрин къе рухвайри,­

Чанар къурбанд ийизва чи гадайри.­

 

Украина, Зеленский, мад бес хьурай,­

Яракь гадра, ваз шаирдин сес хьурай.

Кьиблепата ваз душман гьич хьайид туш,

Урусатди ви хатур гьич хайид туш.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 15-нумрадай.

________________________________________________

Зи ЦицIигъар

 

Килигна зун чкIанвай ви кIвалериз,

Гьар са патахъ куьч хьанвай ви эллериз.

Яд амачиз кьуранвай ви хуьлериз,

Валай ама са тIвар къе чаз, ЦицIигъар,

Гьижрандава къенин (ю)къуз вун, ЦицIигъар.

Ярар дагъ ваз килигзава пашмандиз,

КIвалер амач, аквазва вун  аскIандиз,

Вун акурла гужар гузва зи чандиз,

Кьуьзуь хьанвай къужа я вун, ЦицIигъар,

Хуьруьнвийрин суза я вун, ЦицIигъар.

ЯркIи дере етим хьана аквазва,

Куьч хьана хуьр дагъдивай къе яргъазва,

Зун аранда, зи фикирар дагъдава,

Вахъ шехьдай кьван захъ нагъв амач,  ЦицIигъар,

Чи халкьарихъ утагъ амач, ЦицIигъар.

КIвалер вири чкIанва ви тегьерсуз,

НикIер, багълар хьанва вири бегьерсуз,

Къенин юкъуз зи хайи хуьр вич ялгъуз,

Ви патав къе хквезва чун, ЦицIигъар,

Ви куьчейра къекъвезва чун,  ЦицIигъар.

Гьакимринни алимрин вун Ватан тир,

Хуьруьнвийриз вун, хайи чил, масан тир,

Цуьк ахъагъай гатфар бере хъсан тир,

Емиш, майва бул авай хуьр,  ЦицIигъар,

Мал-къарадин дул авай хуьр, ЦицIигъар.

Дяве хьай(и)ла гьай лагьана эвердиз,

Чи кьегьалри бягьс чIугуна викIегьдиз,

Четин (йи)сара зегьмет чIугваз уьтквемдиз,

Зи илгьамдин булах я вун, ЦицIигъар,

Хуьруьнвийриз даях я вун, ЦицIигъар.

Ви булахар кьери жезва къенин (ю)къуз,

Са кIамни гьич амач хуьре серин гуз,

Кьил чIугуна алад, килиг, Кунд вацIуз,

ВацIун цикай магьрум хьайи ЦицIигъар,

Булахризни зулум хьайи, ЦицIигъар.

Вил вегьена мал амачир уьруьшдиз,

Мукьвал-мукьвал хквезва вахъ гуьруьшдиз,

Вав гекъигдай, экъечIдай са ви туьшдиз,

Са хуьрни заз аквазвач къе, ЦицIигъар,

Вун пашмандиз тадач чна, ЦицIигъар.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 42-нумрадай.

______________________________________________________

Заз кIандач

ГъвечIи чIавуз чун дагъдин хуьре яшамиш жезвай. ХъуьтIуьн вахт тир. Ба­деди са еке куруна авай чуьхвенвай гуьрер (зурар) чи дидедив вугана.

— Я свас, и гуьрер аялриз це.

Са арадилай чун вири дидеди кIвалин­ юкьвал ацукьарна, суфра экIяна, чи ви­лик гуьрер авай еке къаб эцигна. Вирида­ нез башламишна. Анжах за гьич тIубни кя­нач.

— Вуна вучиз незвач, хва? — хабар кьуна завай дидеди.

— За недач, абур вав бадеди вугудайла заз акуна. Заз абурухъай кьуьзуьдан ни къвезва…

Нубат нинди ятIа?

Йикъарикай са юкъуз кимел, нубатдин гаф вичел атайла, Гьажирамазана виликан йифиз вичиз акур са ахвар ахъай­на. Вичин патав ахварай атана, сада лагьаналда: “И мукьвал йикъара куь хуьряй ичкидал рикI алай са вад кас рекьида”. ИкI лагьана, ам, элкъвена, хъфена.

И ихтилатдилай гуьгъуьниз кимел алайбур вири кис хьанвай, са гьихьтин ятIани фикирдик акатнавай.

Са акьван вахт алатнач, сад-садан гуьгъуьналлаз хуьряй кьуд кас атIа дуьньядиз фена. Абур вири гьакъикъатдани­ ичкидал рикI алайбур тир. Гьелелиг яшамиш жезмай, кимел экъечIзавай ичкидал рикI алайбурун чинрал: “Яраб гила нин ну­бат ятIа?” — кхьенвай хьиз аквазвай.

Гьа икI гзаф вахтар фена, бязибуру хъунни гадарна…

Йогурт

Рекьерин идарада захъ галаз къунши хуьряй са жегьилдини кIвалахзавай. Ам диде-бубадихъай къурху авачир, ичкидал рикI алай инсан тир.

Гьар юкъуз хъун адаз адет хьанвай. Гьинай атай кар ятIани чидач, мажиб гузвай юкъуз ада вичин къанун чIурна, гьич граммни хъванач.

Ада аялриз ширинлухар, йогуртар къачуна. Чун вири и кардал тажуб хьана.­

— Яраб пака рагъ гьинихъай экъечI­да­тIа?! — лугьуз, хъуьруьнарни авуна.

Пакадин юкъуз ам, адет тирвал, фад кIвалахал атана:

— За накь, кIвализ хъфена, аялрин вилик зав гвай чанта ахъайна. Ана авай йогуртар акурла, заз  руша суал гана.

— Дах, вуна къе пиво хъванвани?

— Ваъ, чан руш, вуна акI вучиз лугьуз­ва?

— Чидач, вуна йогуртар пиво хъвайи юкъуз къачудайди тир…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 48-нумрадай.

_________________________________________________________________________

“Футболист”

Нисинин фу нез ацукьай чкадал фялейрин арада гьар жуьре ихтилатар, хъуь­руьнар-зарафатар жедай. Накь телевизордай акур шейэр веревирд ийидай. Бригада фадлай санал кIвалахза­вай фялейрикай ибарат тир, гьавиляй сад-садан зарафатрин гъавурда дуьз акьанни ийизвай.

— Накь телевизордай къалурай, чавай акьван яргъал тушир дагълух уьлкведа, Фатхидинни Хамаздин арада хьайи акъажунра, Хамаз гъалиб хьана, — лугьуда, кIвачин кьилел акъвазна, пIапIрус чIугвазвай Гьамида.

И арада, суфрадихъ ацукьна, фу тIуьн давамарзавай, политикадал машгъул тушир Маила адавай хабар кьада:

— На инал тIварар кьурбур кьведни московский командаяр тирни?

Ада и арада футболдикай фикирнавай хьтинди тир. Гьамид зарафатар авунал рикI алай инсан хьуниз килигна, инал лагьай гафарал алава хъийида:

— Ваъ, абурукай сад Санкт-Петербург шегьердин команда тир.

Мад зани хъийидач

Жегьил вахтара чи хуьруьн гадаяр, са бригада тешкилна, Кемерово шегьер­диз, кIвалер эцигиз, фена.

Бригададин кьадардиз килигна, чна алакьдай кьван кIвалахарни кьуна, кIвалах ийиз башламишна. Са шумуд гьафте алатайла, чна кIвалахзавай кIва­лин кьвед лагьай подъезд масанай атанвай фялейрин бригадади кьуна. Абур гьа чун хьтин чIулав чIараринбур, эрменияр тир.

Йикъар къвез, акъатзавай. Чи бригададин хьиз, гьабурун бригададин кIва­лахарни яваш-яваш виликди физвай. Къунши бригадада гьамиша хъуьруьн-зарафат гзаф жедай. Шадвал квай гадаяр тир. И бригадада авай гадайри чпин арада авай фялейрикай сад гьамиша зарафатриз вегьез хьана. Амни акунрай, сиве тIуб туртIани, кIас тийидай хьтин къени кас тир.

Гьа икI, гзаф гьафтеяр алатайла, эхирни абурукай сада чпин бригадада авай фялейрихъ галаз ихьтин са меслят ийида:

— Гадаяр, чна чи юлдаш герек авазни-авачиз зарафатриз вегьезва. Заз и кар хъсан аквазвач. Ам, чаз килигна, ма­садбуруни хъуьруьнриз вегьезва. Ша чна и кар акъвазарин. Гьар гьикI хьайи­тIани, чи дуст я, чун санал фу незвай инсанар я.

И кардал вири рази хьана.

Югъ акъатна, няни хьана. Нянин тIуьнилай гуьгъуьниз, вири секин хьайила, и меслят къалурай гадади юкъуз чпин арада хьайи икьрар и “секин” гададал агакьарна. Са гъвечIи вахтунда кисна акъвазна, чиник разивал акатай ада, гадайрихъ элкъвена, икI лугьузва:

— Куьне кьабулай къарардал, гьелбетда, зун рази я. Эгер кардин кьил гьакъи­къатда гьакI ятIа, мад зани куьне чай хъвазвай чайдандиз цвар ягъ хъийи­дач, — лагьана, разивал гана “секин” гадади.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 51-нумрадай.

_________________________________________________________________________

“У” гьарф

Дагъдин хуьре дуланажагъ четинзаваз акуна, шегьердиз фена, училищедик экечIна, са пеше кьванни хьурай лагьана, Алим, Селим ва Керим, герек справкаярни документар кIватIна, шегьердиз фена. Сифте сефер яз шегьердиз фенваз акуна, абуру, чпел гьалтай шегьердин агьалийривай хабарар кьаз-кьаз, училище алай чка жагъурна. Къенез гьахьна, доку­ментар кьабулзавай инсан жа­гъурна ва чеб вучиз атанвайбур ятIа, дерди-бала гьадаз авуна­.

А касди пудазни, са кабинетдиз тухвана, ацукьдай чкаяр къалурна ва гьардав са чарни къелем вугана, арзаяр кхьена кIанзавайдан гьакъиндай гъавурда туна.

Пуд дустни столдихъ ацукьна, кхьиз башламишай арада Селима, вичин дустарихъ элкъвена, суал гузва:

— Я гадаяр, “у” гьарф гьикI кхьизвайди тир?

И ван хьайила, чарарни ручкаяр вугайда: “Гьарфарни чин тийизвай куьне ина кIел гьикI ийизвайди я?” — лагьана, пуд дустни элкъуьрна, рекье хтуна.

За чувуд алцурарна

Урусатда  кIвалахар авуна, акьал­тIар­на, хуьруьз хквезвай Райюнбег, Дербент шегьердиз агакьайла, хуьруьз хъфизвай автобусдал вил алаз акъвазнавай. Са герендилай ам, базардал кьил чIуг­вада лагьана, вичин гъиле авай чемоданни гваз винелди юзана.

Базардив агакьдалди, вилик квай къе­къуьндал гьамиша, са терезарни вилик эцигна, инихъ-анихъ физвай инсанриз чпин заланвал алцума лугьуз, са чувуд итим жедай. Райюнбегални и кас гьалтна. Вичиз авур теклиф ада гьакI тунач. Рай­юн­бегни и терезрал акьахна, амма гъиле авай чемоданни гваз. КIвализ хтайла, диде-бубадихъ галаз хваш-беш хьайидалай гуьгъуьниз ада чпин дахдиз са муштулух ­гузва:

— Дах, за къе Дербент шегьерда са чувуд алцурарна…

 Гьукумат халу

Нянин кьиляй фу тIуьна акьалтIа­райдалай кьулухъ дахди дидедихъ галаз са вуч ятIани веревирд ийизвай. Адаз, ­нянихъ фейила, кимел ван атай ихтилат яни,  тахьайтIа, радиодай лугьузвай эхиримжи хабарар тирни, заз чидач. Зун гъавурда акьурвал, ихтилат гьукуматдикай физвай.

— Гьукуматди икI авуна, гьукуматди акI авуна, гьукумат, гьукумат, гьукумат… Авай ихтилат анжах гьукуматдикай тир. За са арадал кьван яб гана, са гафунинни гъавурда акьунач. Акьван крар алакьзавай гьукумат гьикьванди ятIа яраб, фикирна за. Заз а вахтунда “гьукумат” вуч лагьай гаф ятIани чизвачир. Са арадал кьван дахдин гафарихъ яб акалайдалай гуьгъуьниз за эхир адавай хабар кьуна:

— Дах, икьван еке крар ийиз алакьзавай а гьукумат гьикьванди ятIа, чи хуьре авай Керим халу кьванди яни?

Керим халу еке буй авай итим тир.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 11-нумрадай.

___________________________________________________________________________________________________________________

Куьн я, гьерер туш…

Махачкъала шегьерда кIелзавай вахт тир. Са нянихъди, эхиримжи сеансдиз биле­тар гьатай зун “Комсомолец” кинотеатрдиз  кинодиз килигиз фена. Кино куьтягь хьайила, вирида кIвализ хъфиз тади ийизвай, вахт­ни геж хьанвай. Рекьик улакь кумаз­ кIва­лиз агакьун фикирда аваз, залдай тадиз­ экъе­чIиз кIанзавайбурукай сада, вичин­ вилик квай, мажалдикди экъечIзавай (мумкин тир ам мукьварал яшамиш жезваз хьун) гадада гъилер эцяна, вилик физ алахъ­на. И кIвалах бегенмиш тахьай гадади:

— Квевай явашдиз физ жезвачни, эцягъ вучиз ийизва? Гьерер! — лагьана ада хци ванцелди.

И гафарин ван атай тади квайди акъваз хьана, элкъвена, кик1из гьазур хьана:

-Чун гьерерин суьруь туш, итимар я, чун инсанар я!- лугьуда ада, хъел кваз.

Мажалдикди физвайда адаз яваш сесиналди жаваб гана:

— Хьурай, я стха, мад сеферда инай гьа­къикъатда суьруьяр фейитIани, за гьерер фена лугьудач, за итимар фена лугьуда.

Пуд къаз

Гатун чими ракъинизни килиг тавуна, вичин хизанни галаз, цIийиз эцигзавай кIва­лерал кIвалах авуна, кIвализ хквезвай Алимерденал вичин вахан итим гьалтна.

— Яда, ша илиф, иранстха, са тIимил ял ягъ жуваз. Зазни са дуст кIанзава, сад алабардайвал, къулални са къаз ала, бес та­хьай­тIа, тукIуна, михьна эцигнавай кьвед мад ава, чаз бес жеда, ша буюр!

— Ихьтин гъил заха езнедиз гьикI ваъ лу­гьу­да, — лагьана, Алимерден езнедихъ илифна­.

Са арадал кьван ацукьна, са шумуд шуьшени ичIи авурдалай кьулухъ, юкъуз кIва-лах­на галат хьанвай Алимерден къарагъна, езнедиз, вахаз чухсагъул лагьана, вичин кIвализ хъфена. Хизанар ксанвай. Амма диде кIвале авачир.

Диде гьинава лагьана хабар кьурла, адаз жаваб гана:

— Ам фадлай кIвале авайди туш. Къе нянихъ, вири хтана, анжах пуд къаз хтанач, ам гьабурухъ къекъвез фенва…

Пуд вил авай Азим

Дагъдин хуьруьн кьилихъ галай муькъвяй экъечIна, кьилел агакьнамазди, мотоциклетдин худ хкахьна, акъваз хьана. Улакь­­дал алай пудни, халуни кьве хтул, эвичIна, улакь туькIуьр хъийиз эгечIна.

Гьа и арада агъадихъай кьве кас пайда хьана. Вилик — кьилел еке къерехар галай тIес алай кьакьан буйдин итим, гьадан гуьгъуь­наллаз, кIулални чемодан алай, паб къвезвай. Аквар гьаларай, мехъерик физвайбур тир. Вучиз чна гьакI гьисабна лагьай­тIа, им киш югъ тир. Гьа вахтара мехъерар кьве юкъуз, киш ва базардин йикъара ийизвайди тир.

Яваш-явашдиз абур гадаяр алай чкадал агакьна. Вилик квай итимди, акъвазна, улакьдал алахънавайбуруз салам гана:

— Ассалам-Алейкум, гьуьрметлубур!

— Ва-Алейкум-Ассалам, халу, — жаваб гана жегьилри.

Сада-садавай жузунар ийиз башла­мишна­­.­

Мадни и халуди жегьилривай, абур гьинай ятIа ва нин гадаяр ятIа, иниз гьикI акъатнавайди ятIа, чирна.

— Я чан хваяр, куь дахдини за Котур-тепеда санал кIвалах авурди я. Са вил авай Азиман гадаяр тушни куьн?

ГъвечIи гадади, геждалди фикир тавуна, и халудал адаз къвезвай жаваб агакьар хъувуна:

— Ваъ, халу, чун пуд вил авай Азиман га­даяр я.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 19-нумрадай.

_________________________________________ 

Кьисас

Тарсарикай азад вахтунда хуьруьн аялри-гадайри никIера, вацIара, тIулара къугъваз, йикъар кечирмишзавай. Гьа ихьтин йикъарикай са юкъуз, кIарасар гъиз, тамуз хуьряй са яшлу дишегьли фена. Ада вичивай хкиз жедай кьван пар шеле гьазурна. Амма адавай кьилди ам хкажиз хьанач. Акьван яргъал тушиз къугъвазвай аялрикай садаз эверна: «Инал ша, чан хва, и шеле хкажиз куьмек це бадедиз», — лугьуда дишегьлиди.

«Вун зи вуч баде я?» — жузуна, аял катна хъфена.

Вахтар алатна. Яран сувар алукьна. Аялар хуьре къекъвезвай. Гьа и бадедин кIвалин вилик са кIеретI аялар кIватI хьана­, Яран суварин гафар лугьуз хьана. Баде вичин ширинлухар авай бадини гваз экъечIна, виридаз къенфетар гуз башламишна. АтIа вахтунда шеле хкажиз куьмек тагай надинж гадади «баде, заз ка­­каяр це» лагьайла, бадеди аялдин гаф атIана: «Зун ви вуч баде я?!»

Бурж

Райондин кьилин хуьруьн юкьвал алай, халкьдиз къуллугъзавайбуру кIвалахзавай идарада авай дерлекханадиз са пенсионер вичин югъ кечирмишиз къвезвай. Ана кIвалахзавайбур адахъ галаз фадлай хъсан дустар хьанвай.

Йикъарикай са юкъуз чпин патав къвезвай «виликан бухгалтердиз» пул гьисабиз чизматIа ахтармишун патал адахъ галаз ихьтин са икьрар туькIуьрдайвал хьана. Нубатдин югъ. «Бухгалтер» экуьнин кьиляй яваш-явашдиз атана, салам гана, дерлекханадиз гьахьна. Са арадилай ихтилатар къалин хьайила, дерлек­ханада кIвалахзавай кьве дустунини адаз чпин дердидикай лугьуда.

— Чаз чарасуз са кьуд виш манат пул герек хьанва. Вавай чав вугуз жедани и пул? КIандатIа, чна распискани кхьида.

Распискадин тIвар кьурла, бухгалтерди абурув пакадин юкъуз кьуд виш манат пул буржуна вугана ва расписка къачуна. Пул гъиле гьатайбуру са вацран вахтунда вахкуда лагьана хиве кьунвай.

Вахтар къвез алатзавай. Са варз, кьве варз, пуд варз, вучиз ятIани, пул вахкузвачир. Эхирни, ада вугай пул вахкудай вахт фад алатнавайди дустарин рикIел хкана.

Пулунин тIвар кьурла, дерлекханада кIвалахзавай дустари, «пул вучтинди я?!» лугьуз, хиве кьан тийиз хьана. Эхирни бухгалтерди абуру вичиз кхьей расписка къалурда.

— Ингье куьне кхьей расписка, — лугьуда ада.

— Вуна ахъайна, а расписка кIела, — лугьуда адаз дустари.

Расписка кIелайла, бухгалтер пагь атIана амукьна…

«Икьван яшар яз, за бухгалтер яз кIвалахна, ягъалмиш тахьай къе за вуч авуна?!» — фикирдик акатна ам.

Распискада кхьенвай: «Бухгалтерди дерлекханада кIвалах­завай дустаривай, бурж яз, кьуд виш манат къачунва».

«Лезги газетдин» 2023-йисан 34-нумрадай.

________________________________________________

Сусар кьит хьанва

Зулун югъ тир. Зун зи яран стхадин патав, са дерди аваз, Дербент шегьердиз фена. Дерди-бала куьтягь хьайила, экъечIна, мар­шруткада ацукьна, кIвализ хквезвай. Ам, чаз чизвайвал, ацIун тавунмаз юзадайди тушир. Зун жуван чкадал ацукьна, вахтунал вил алаз акъвазнавай. Пассажирар са-сад, къвез, ацукьзавай.

Зи вилик квай чкадал са хала ацукьнавай. Са гъвечIи герендилий адан патав, гьа вичин яшара авай хьтин са хала мад ацукьна. Аквар гьаларай, абур фадлай сад-садаз танишбур тир. Хваш-беш, жузун-качузунар авуна: цIам-кIарас, тIуьн-хъун, мал-къара, тапус-мапус… Вири хабарар кьурдалай ­кьулухъ, аялрикай ихтилатар аватна. Сада муькуьдавай: вуч аялар ава, вуч хтулар ава, эвленмиш авур-тавурбур — вири жузуна.

— Я вах, — лугьузва муькуьда, — алай вахтунда веледдиз мехъер авун, гьам руш гъуьлуьз гун гзаф четин хьанва. За и йикъара хтулдиз ме­хъер авуна.

— Бес мехъер гьикI авуртIани, авуна кьван, — жаваб гузва муькуьда.

— Свас гьинай жагъана лагьайтIа, акьван четин хьанач и сефердани.

— Гьинай жагъана? – хабар кьада «подругади».

— Зун, кьасухдай хьиз, начагъзава лагьана, райондин больницада къаткана. Гьана, къатканвай дишегьлийрин патарив абурун мукьва рушар къвезвай. Абурукай жуван рикI ацукьай рушан ихтилат авуна, суракь авуна ва илчи ракъурна.

— Я вах, гьам жедай кар яни бес?

— Эхь, вучиз жедач, гьа икI за ругуд хтулдиз сусар жагъурна.

— Сусар жагъурна! Амма акьван уьзуьрар вуна гьинай жа­гъурна? Аламат жедай кар я…

И арада маршрутка ацIана, худ яна, чун рекье гьатна. Мад заз а халайрин ихтилатрин ван хтанач.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 45-нумрадай.

_____________________________________________________________

Хандин муьгъ

Ханарин девирар рикIел хтайла, зи фикирдиз анжах залан вахтар, халкьдиз акур азиятар, кашар, мекьер хквезва. Гьа вахтара чи Куьреда ханвал ийизвай са касдив гзаф чилер гвалдай. Арада вацI хьун себеб яз, хандиз ва адан нуькерриз чпин чилериз ара-ара гуз физ, килигиз четин жезвай. И кIвалахдал эхир эцигун фикирда аваз, адаз «вичин» мулкарин арадай физвай вацIал муьгъ эцигунин фикирар авай.

Геждалди къекъвена хъсан муьгъ эцигдай устIардихъ. Жагъин тийиз са шумуд йисар хьана. Эхирни, адан нуькеррикай садаз са гьинай ятIани, ЯркIи дереда ахьтин устIар авайдакай хабар хьана.

УстIар гъун патал ЯркIи дередиз инсан ракъурна. Са тIимил йикъар арадай фейила, устIар чкадал алай. Ада хандин буйругъ кьилиз акъудиз башламишна. УстIардиз герек кьван куьмекчияр, герек алатар ва маса затIар вири агакьарна. УстIардиз вичин кIвалах хъсандиз чизвай. Кар чидай и устIар ЯркIиви Рамалдан тир.

Йикъар варцар фена, муьгъ къвез-къвез винелди физвай. Бубайри лугьудайвал, муькъуьн эхиримжи къванни эцигдай югъ атана. Муькъуьн мягькемвал ахтармишун патал анилай сифте са фургъун са шумуд сеферда ракъурна, ахпа кьвед, ахпа са шумуд. Гьа икI, йикъар къвез алатна.

Ахтармишунар ийидай вахт куьтягь хьанвай. Муькъуьн кIаник кутунвай кIарасар хкудна кIанзавай. УстIардихъ галаз кIвалахай фялейривай кIарасар хкудиз хьанач. Мад ЯркIиви Рамалданаз эвердайвал хьана. Фургъун рекье туна, устIар гваз хтана. УстIар муькъуьн кIаник фена, вичи епер гилигай уламар гъуьргъуь авуна, аникай епинин са кьилни кьуна хкечIна. Мукъаятдиз еб вичелди ялиз башламишна. КIарасар, чIал чидайбур хьиз, сад-садан гуьгъуьналлаз хкатиз, вацIуз аватзавай. И кар акур ханди устIардин тариф авуна:

— Валай викIегь устIар и дерейра авач, — лагьана ада.

— Хан, вун сагърай, ви гафунал гаф эцигун тахьуй, залай викIегь устIар ава, — лагьана устIарди.

— Ам вуж я? — хабар кьун хъувуна ханди.

— Ингье, — лагьана устIарди. Хандиз вичин гъиле авай еб къалурна. Хандиз ихьтин камаллу устIардин гаф бегенмиш хьана ва устIар пишкешрив ацIай арабада аваз вичин хизандин патав ЯркIи дередиз рекье хтуна.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 46-нумрадай.

___________________________

Ватанпересвал

Гъурбатда яшамиш хьайи вахтар рикIел хтайла, гьар са инсан са шумуд йисарин жегьил хъжеда. Ара-ара гуз, жегьил вахтар рикIел хтайла, чун гьа вахтунда чна, хъуь­руьнариз, и «мукьвал» алай, вири кьве кам чилин картада авай, Хабаровский крайдиз акъатзава.

Аниз зун комсомолдин эвер гун яз акъа­тайди тир. Чун Николаевск-на-Амуре шегьерда яшамиш жезвай. Чун – ибур, зун хьтин, рехъ алатнавай мад кьве дагъустанви я. Чун ана са общежитидани яшамиш жезвай, кIвалахни са заводда­ ийизвай. Анжах цехар чарабур тир. И шегьерда сад-садал гьалтни авунвай.

ХъуьтIуьн югъ тир. Чун пудни­ шегьердиз­ сейрдиз экъечIна. За хъуьтIуьз алукIдай кIва­чин къапар­ни къачуна кIанзавай. Чун яваш-явашдиз «Речной портунин» къва­лав­ гвай кIвачин къапар гузвай туьквендиз гьахь­на. Туьквенчиди чун хъсандиз кьабулна.

– Лагь куь мурад, — лагьана туьквенчи руша.

Заз, кьадай размердин хъуь­тIуьз алукI­дай кIвачин къапар къачуна, туьквендай экъе­чIиз кIан­за­вайла, Сиражудина чи фикир гатуз­ алукIдай кIвачин къапар алай кьа­цIал желбна. Чун акъваз хьана, килигна.

— Сандалияр я ман адетдин. Ки­лиг, ибур таниш жуьреяр я, — алава хъувуна ада.

Туьквенчидиз къала килигин, лагьана, са жуьт гъиле кьуна, абуруз килигиз акъваз хьана.

— Килиг, ибур гьинай гъанвайбур ятIа! Ди­къет гайитIа, абур Буйнакск шегьердин кIвачин къапарин комбинатдинбур тир.

— Чун гьинай, Буйнакск гьинай, Дальний Восток гьинай, — тажуб хьана амукьна чун.

Эхир ки, геждалди фикир­ тавуна, чна пудани, кьуьд тир­­тIани, гьарда са жуьт гатуз алукI­дай кIва­чин къапар къачуна.

Туьквенчиди чаз чи ватанпересвиляй, вичизни гъвечIи хьтин куьмек гунай чухса­гъул лагьана ва мад сеферда туьквендиз хтун теклифна…

Сулейман бубадин тIвар — гъурбатда

Мектебда чIехи классра кIел­за­вай вахтунда урус чIаланни литературадин тарсар гузвай муаллимди чаз тарсарилай алава яз гузвай тарсуна вич гатуз Югославиядиз фейи вахтарикай, ана вичел гьалтай инсанрикай ихтилатар авунай.

— Урусатдай атанвай са туристни зун кафеда ацукьна, фу-затI тIуь­на, кофе хъваз ацукьнавай. И арада, акунрай чкадин инсан хьиз аквадай, са гъиле гъвечIи хьтин кьве ктабни авай са итим атана, урус чIалалди чаз салам гана. Чна адаз чахъ галаз са столдихъ ацукьун теклифна ва ада чи теклиф кьабулна. Ахпа чун Урусатдай ва зун Дагъустандай тирди чир хьайила, ада, чина милайим хъвер аваз, заз вичин гъиле авай, чпин чIалаз таржума авунвай СтIал Сулейманан кьве гъвечIи ктаб къалурна­.

Шииратдикай чи ихтилатар къа­лин хьана. Ада XX асирдин Го­­меран са шумуд шиирни чаз чпин чIалал хура­лай кIелна. За зи нубат­да а регьимлу касдиз Сулейман бубадин са шумуд шиир хуралай кIелна. И хьайи карди зи лезги халкьдин тIвар виниз хкажунал зун гзаф шад хьанай.

Гьина аватIани, жуван миллетдин тIвар вине кьаз алахъ, аялар, — лагьанай чаз муаллимди.

Спелар

Хуьруьн юкьван мектеб акьал­тIарна, гьеле аттестатни гъиле гьатдалди, зун кIелиз фидай чкадин къайгъуда хьана. Герек справкаяр вири гьазурна, тек са военкоматдай вахчузвай чар амаз, зун анал фена. Зун акурла, кьакьан буйдин, капитандин чин авай са къуллугъчиди «инал ша, чан хва, за вахкуда вав ви приписной свидетельство» лагьана, зун военкоматдиз тухвана.

Зи тIвар, фамилия, гьинай ятIа чирна, зав вахкайди, армиядиз рекье твазва лагьай повестка хьана. Гьа икI, закай, са тIимил вахт алатайла, Совет гьукуматдин аскер хьана.

Йикъар къвез, акъатзавай­. Яваш-яваш армиядин уьмуьрдихъ­ галаз таниш жезвай. Къуллугъ ийиз­­ са варзни зур хьайила,­ зун пе­ше къачун патал учебкадиз рекье туна. Ина, гьахъвал патал рахана кIанда, са тIимил кьван четинзавай. Сифте кьиляй четин хьайи­тIани, ахпа регьят жеда лугьуз, жува-жув секинарзавай.

Четинвал лагьайтIа, ахьтин четинвал авачир. ЯтIани, гьар юкъуз алай парталдин хивер дегишарна, чуру-спел хкатIна кIанзавай.

Спелрикай рахайла, зи ри­кIел са ихьтин кар хквезва. Гьар нянихъ чун пуд ротани, казармадин вилик акъвазарна, батальондин командирдин тербиядин рекьяй замес­тителди  ахтармишзавай. Йикъарикай са юкъуз, заз адай са ихьтин кIвалах акуна: пуд ротадайни солдатар анжах спелар авайбур­ линейкадин вилик акъудиз, «вун гьи миллет я?» — лугьуз, хабар кьаз, ахпа вири ротадин умывальникдиз, спелар тваз рекье хутазвай.

Зун пуд лагьай ротада авайди тир. Зал нубат атайла, зунни ротадин вилик акъвазарна, завай хабар кьуна майорди:

—  Вун гьи миллет я, аскер?

— Лезги я, юлдаш майор,- жаваб гана за.

— Эгер лезги ятIа, вун ви чкадал акъваз хъия, — лагьана заз майорди. Зун цавук хкIуна, спелар аваз къекъведай садазни тагай ихтияр майорди заз гана.

За зун гьа сеферда космонавт­рихъ галаз гекъигна, вучиз ла­гьай­тIа, чна къуллугъзавай чка Байко­нур тир. Зак мадни еке гьевес акатна. За фикирзавай: зун, лезги­ халкьдин векил, гьинай, и чкаяр гьинай, виридаз спелар тунин буйругъ гана, амма зак, лезгидин аялдин спелрик…, и кардал гзаф шад тир.

Гуьгъуьнлай заз чир хьайивал, и майордин гъилик са шумуд сеферда чи ватанэгьлийри – лезгийри намуслувилелди, вафалувилелди къуллугънай, майорди лезги халкьдин векилриз хатур-гьуьрмет ийизвай.

— Сагърай чи лезги стхаяр, абурун тIварцIин бахтлувилин луварик зунни акатна.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 2-нумрадай.

_______________________

Чуьхвей носкияр  

 Армиядай хтай зун Махачкъалада пешекар фялеяр гьазурдай училищедик кIелиз экечI­на. Яшамиш хьун патал чна, пуд миресди, са кIвал ки­рида кьуна. Ам училищедивай яргъа авай­тIани, «хозяин» хъсан инсан тир. Училищедай чаз вацра 76 манат стипендия гузвай, икьван пул совхозда кIвалахзавай зи дидедиз къвезвачир, амма чаз ам вини кьил са гьафтеда акъакьзавай. Жегьилар я ман, харжар герек авазни-авачизни ийидай.

Амай йикъара чна кьуд кепекдай маса гузвай чарчин кьватийра авай супар къачуна, хуьрек гзаф хьун патал яд алаз хьиз цана, катул къулал эцигдай. Фуни куьткуьн хъувурла, хуьрек генани гзаф жедай, тухдалди недай.

Садра стипендия гайила, за жуваз кIвачел алукIдай носкияр къачуна. КIвализ хкведай рекье миресар зал чуьхуьдачни лугьуз гьавалат хьана.

— Чуьхвей шейэр геждалди фидайди я, — алакьарзавай абуру зун.

Маса чара амукьнач, чун кьил чIугуна ­«Гас­трономдиз» фена. Миресрикай сада ар­тух­ ра­хун-луькIуьн тавуна пуд шуьше тIа­лабна.

— Пудакай вучзавайди я? — за шандакьар ­авуна.

— Белки, са мугьман атана акъатайтIа, — гъавурда туна зун миресди, зарафатар ийиз-ийиз сумка недай затIарайни ацIурна.

КIвализ хтана чуьхвена чна носкияр.

Чи бахтуни ишлемишна, пакадин югъ гьяд яз, училищеда тарсар авачиз.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 19-нумрадай.