Шумуд арш — шумуд къаш!..

Гьажи  Гьуьсейнович  Гашарован  и йикъара 85 йис тамам хьанва. Идакай саки 60 йис а касди чи милли литературадин илимдиз, жегьилар тербияламишунин кIва­лах­диз, мектебар, вузар патал литературадинни методикадин ктабар  кхьиниз, милли публицистика вилик тухуниз бахшнава. Ам филологиядин илимрин кандидат, ДГУ-дин гьуьрметлу профессор, РФ-дин  пи­сателрин Союздин член, РФ-дин кьилин школадин лайихлу работник, “Гьуьрметдин ордендин” сагьиб,  РД-дин­ культурадин лайихлу работник, РД-дин Госпремиядин, чи милли общественностди тешкилнавай “Шарвили” эпосдин суварин пре­мия­дин, ма­са шабагьринни тIвара­рин сагьиб я. Ахцегьвийри ам чпин къадим хуьруьн — шегьердин “Гьуьр­­метлу агьалийрикай” сад яз гьисабзава. Хайи хуьруьнвийри ихь­тин лайихлу тIва­рар гьар низ хьайи­тIани гузвайди туш. Гьажи Гьуьсейнович гьахьтин лайихлу рехъ тухванвай, халкьдин къуллугъда датIана вафалувал, захавал къалурнавай рух­вай­рикай сад яз чида чаз!..

ЧIехи алимдин, чIехи  хцин, камалэгьли дустунин ва муаллимдин лайихлувилер,  ам агакьнавай дере­жаяр, аршар, вичин халкьдиз ва ге­лежегдиз ада багъишнавай яржар — ядигарар гьихьтинбур ятIа, и макъа­лада вири чавай гьисабиз жезвач. И кар адакай чIехи монография кхьенвай ва махсус ктаб чапдай акъуднавай маса чIехи алимди ва шаирди авунва. (Килиг: Азиз Мирзабегов. “Искатель и исследователь духовных сокровищ”. Махачкала, 2014. Урус ва лезги чIаларал).

Лагьана кIанда, Азиз Мирзабегов Гьажи Гьуьсейновича тербияламишнавай бажарагълу студентрикай сад я. Инал заз Гьажи Гьуьсейновичавай тарс ва тербия къачур са жерге маса алимринни муаллимрин, яратмишдай ксарин тIварарни кьаз кIанзава. А жергеда, и цIарарин автордилай гъейри, “Лезги газетдин” редакцияда кIва­лахай Байрам Салимов, шаир ва гьикаятчи, бажарагълу публицист Абдурашид Рашидов, писатель ва публицист Казим Казимов, шаир Тажидин Агьмедханов, публицист Алаудин Гьамидов, публицист ва таржумачи Даир Бейбалаев, хъсан журналист Гьемзет Гьамзатов, Да­гъустандин халкьдин шаир Майрудин  Бабаханов, машгьур шаир ва публицист, “Куьредин хабарар” газетдин къуллугъчи Абидин Камилов, чи чIехи мухбир, Ахцегь райондин “ЦIийи дуьнья” газетдин кьилин редактор Дашдемир Ше­ри­фа­лиев, машгьур алим ва чIе­хи тешкилатчи Нариман Абдулмуталибов, бажарагълу алим ва шаир Халидин Эдьдаров, илимрин кандидатар — РАН-дин ДНЦ-дин илимдин чIехи къуллугъчияр тир Сейфеддин Бедирханов, Агъаверди Рашидов, устад муаллимар — Шамсудин Исаев, Гьажи Къазиев, Абду­лашим Гьа­жимурадов, Ражаб Ражабов ва гзаф масабур ава. Тек са и тIварариз килигна къимет гайитIа­ни, Гьажи Гьуьсейнович Гашарова Дагъустандин илим, литература, публицистика, культура, педагогика, яшайишдин маса хилер, халкьдин руьгьдин­ культура, къанажагъ ва марифат вилик финик кутунвай пай гьихьтинди ятIа, са бубат чир жезва.

Бес алимди яргъал тир тарихрай чи аялрив агакьар хъувур кьван арифдарринни алимрин, шаирринни публицистрин, халкьдин руьгь къалуриз алакьай рухвайринни рушарин тIварарин сиягь вуч я! Ана чал Куьре Меликан, Кьуьчхуьр Саидан, Ахцегь Мирзе Алидин, Мазали Алидин, Ихрек Режебан, Етим Эминан, Рухун Алидин, Мамрач Къазанфарбеган, Ахцегь Гьажидин, Гьажибег Гьажибегован, цIудралди виликан ашукьрин, лезги литературадин чIал хвейибурун ва ам арадал гъайибурун тIварар гьалтзава. “Лезги ашукьрин поэзия ва литература” монографиядин къиметлувал гьелелиг ахтармишиз тахьанвай арш хьиз я. «Лезгийрин къагьриманвилин манияр» ктабни гьа дережадинди, чи халкьдин игитвилин къадим руьгь ачухарзавайди я. Абурулай гуьгъуьниз урус ва лезги чIаларал чапдай акъуднавай чIехи ктабрин — ахтармишунрин сиягь ва метлеб мадни екеди я.

“Лезги газетдин тарих” (куьруь очерк), “Руьгьдин кукIушар муьтIуь­гъарайбур”, “Лезгийрин революциядилай виликан девиррин литература”, “Лезги шииратдин гевгьерар”, “Лезги эдебиятдин тарих (тамам курс) ва масабур.

Зи фикир я, Гьажи Гьуьсейновича вичин чIехи бажарагъдалди ва галатун тийижир зегьметдалди лезгийрин литературадинни фольклордин тарих ахтармишунин, гуьн­гуьна тунин, несилрив агакьарунин еке дарамат эцигнава. Гьа и карди адан тIвар, зи кьатIунрай, Дагъустандин машгьур алимрин  — литера­туроведрин ва тарихчийрин — Эффенди Капиев, Александр Назаревич, Агьед Агъаев, Гьажи Гьамзатов, Камил Султанов, Ражидин Гьайдаров, Агьмедуллагь Гуьлмегьамедов, Сулейман Агьмедов, Расул Мегьамедов хьтин ва маса тIварарин жергеда тунва.

Гьа са вахтунда ам кIусни дамах гвачир, гьар са касдиз, иллаки студентриз гьакьван ачух, адетдин инсан яз ама. Имни тек-туьк гьалтдай чешне ва къанажагъ я.

Гьажи Гьуьсейнович лезги чIал чирунин, хуьнин, виликди тухунин жигьетдайни гекъигун авачир хьтин муаллим я. Саки вири студентар тажубардайди а кар я хьи, вич Ахцегь нугъатдин векил яз, лекцийра ва илимдиз, литературадиз талукь, чIалан мярекатрални ам литературный чIалан нормаяр хвена рахада.

Ада “Лезги газетдихъ” галаз яргъал йисара алакъа хуьзва. Сифтегьан макъалаяр, вичи рикIел хкизвайвал, алатай асирдин 60-йисара рагьметлу Алирза Саидовахъ галаз санал чапдай акъудна. Адалай инихъ иллаки гилан аямда ам чи чIехи консультант, меслятчи, тербиячи я. Хейлин четин месэлайрай чна адавай гилани тарс къачузва. Газетдин редакцияди адан зегьмет чи сад лагьай редактор, чIехи алим ва общественно-политический деятель Гьажибег Гьажибегован премия гуналди къейдна.

Алим ва муаллим, чи чIехи стха ва дуст къе чна рикIин сидкьидай тебрикзава. Къуй ваз, руьгь, рикI хци яз, несилрин гьуьрмет ва дамах галаз гьар са чкада гьамиша сейли яз, яргъал йисарин сагълам уьмуьр гурай! Ви ирс, рехъ давамарзавай несилриз  вакай мад ва мад йисара илгьам багъишзавай арш — ярж хьурай. Чна валди анжах­ дамахда, ви кар давамариз кIва­лах­да, гьуьрметлу Гьажи Гьуьсейнович.

Мердали Жалилов

_____________________________________________________________________

Алимдикай — адан студентри

 

* * *

Сагъ хьурай чеб Гьажи хьтин муаллимар,

Гьамидуллагь, Агьмедуллагь — алимар.

Абурувай дерин чирвал къачуна,

Амазма зун шумуд садан буржуна.­

Гьа жергеда ава Къурбан Гьакимни,­

РикIел ала авур шумуд тагькимни!

 

Тарсар гудай муаллимар кIан жедай

Са адет я, яб гудайдаз ван жедай.

Берекатрин нур къвадай хьиз никIерал,

Муаллимар аламукьда рикIерал.

Мисал, Гьажи Гашаров — чи муаллим,

Камаллу тир инсанни я ва алим!

 

Дегь девиррин эвичIна хьиз деринриз,

Алахънава эдебият ширинриз.

Бес ада тарс гайи чакай шаирар,

Писателар хьурнавачни — магьирар!

Ачух лацу чинал даим хъвер алай,

Алим я ам хци мецел звер алай!..

Сажидин Саидгьасанов

 

* * *

Салам-дуьа я ваз пара,

Гьуьсейнан хва Гьажи муаллим.

Шадвал ганва на чаз пара,

Гьуьсейнан хва Гьажи муаллим.

 

Юбилей я ви баркаллу,

Хва я халкьдиз вун вафалу,

Гьар камунал яз сафалу,

Гьуьсейнан хва Гьажи муаллим.

 

Илимдин багъ ийиз битмиш,

ТIеамлу яз гьар са емиш,

Асирралди тежер пузмиш,

Гьуьсейнан хва Гьажи муаллим.

 

Хиял-фикир гьакьван михьиз,

Асайиш гуз гьар са рикIиз,

Гьам гатуз, гьам хъуьтIуьн цикIиз,

Гьуьсейнан хва Гьажи муаллим.

 

Ахцегь Гьажи, Саид, Эмин,

Ачухна чаз ашукь Суьйгуьн,

Мадни шумуд гъетер эркин,

Гьуьсейнан хва Гьажи муаллим.

Мердали Жалилов

* * *

— Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школа акьалтIарна, аскервиле къуллугъна, хайи хуьруьн колхозда кIвалахай зун 1980 -йисуз университетдик экечIнай. Юкьван буйдин, рехи магьут рангунин костюм алай гуьркем, фагьумлу итим Гьажи Гьуьсейнович Гашаров агъайнадаказ лезги чIаланни литературадин аудиториядиз атайвал, къе хьиз, зи рикIел алама. Им чи сифтегьан гуьруьш хьанай.

“Салам алейкум, дустар! Къенин йикъалай, гьафтеда 2-3 сеферда лезги литературадин тарсар гуз, лезги литературадин илимдин алемдал чун рикIивай машгъул жеда. Гила мукьувай  таниш жен…”, — лагьана, ада вичин танишвал вугана. Чнани (лезги десте вад гададикайни ругуд  рушакай ибарат тир), нубат-нубатдалди къарагъиз, гьарда вичин ва бубадин тIвар, фамилия кьуна. И гуьруьш чи гележегдин дуствилиз элкъвена. Гьелбетда, муаллимдинни студентрин арада хьунухь мумкин тир къанажагълу дуствилиз…

Дашдемир  Шерифалиев, публицист

* * *

— Заз Гьажи Гьуьсейнович 1990-йисалай чида. А чIавуз за Дагъустандин гьукуматдин университетдин филологиядин факультетда кIелзавай. Чаз лезги литературадин тарсар Гьажи муаллимди гузвай. Адан гьар са тарсунихъ чна, студентри, чIехи гьевесдалди яб акалдай. Абур гьикI алатнатIани, хабар жедачир. Гьажи Гашаров чун паталди руьгьдин лидер тир.

Университет куьтягьайдалай кьулухъ зун аспирантурадиз гьахьнай. Зи рикIе лезги литература ахтармишунин ашкъи турдини Гьажи муаллим я. Аспирантурада кIелзавай чIавуз за диссертацияни гьадан регьбервилик кваз кхьена ва 1999-йисуз ам за агалкьунралди хвена, филологиядин илимрин кандидатвилин дережа къачуна. И карда, гьелбетда, Гьажи Гьуьсейновичан куьмек чIехиди хьана. Ада лезги литературадиз зи рикIе гьевес туначиртIа ва адан къайгъударвал хьаначиртIа, заз алимвилин дережа кьисмет жедачир.

За Гьажи муаллимдин ученик хьунал ва адан регьбервилик кваз алимвилин дережа къачунал дамахзава. Гьажи Гашаров зи уьмуьрда заз гзаф хъсанвилер авунвай инсанрикай сад я. Ада авур кьван хъсанвилер зи ри­кIелай са чIавузни алатдач. За жув гьамиша адан вилик буржлу яз гьи­сабзава.

Сейфеддин  Бедирханов, филологиядин илимрин кандидат

* * *

— Университетда кIелай вад йисан къене за Гьажи Гьуьсейновичан гъилик рефератар, са шумуд доклад, илимдин макъалаяр, курсунин кIвалахар ва дипломдин кIвалах кхьена. Зун профессор Гашарован илимдин регьбервилик кваз диссертация кхьей ва филологиядин илимрин кандидатвилин тIвар къачур бахтлу ксарикай сад я.

Гьажи муаллимди чун, вичин ученикар, хайи халкьдин, адан ме­дениятдин, чIалан ва эдебиятдин къадир авай ксар яз тербияламишна. Гила фикир гайила, Гьажи Гьуьсейновича тарсара ара-ара тикрардай “манкъурт”, “патриот” гафари чи зигьинда, чазни хабар авачиз, мягь­­кем­ чка кьунва. Чаз вуж вуж ятIа, халкьдин къуллугъда ­акъваздай кьегьалар гьибур ятIа ва чпи чеб кIурарик вегьедай, халкьни русвагьдай небгетар гьихьтинбур жедайди ятIа, тайиндаказ чир ­хьана…

Халидин  Эльдаров, филологиядин илимрин кандидат