Гатфар вичин яцIа гьатуни хуьрерин зегьметчийрин къайгъуярни артухарнава. Карханаяр ва хуьруьн майишатдин зегьметчияр алай вахтунда гатфарин магьсулар, салан ва бахчадин майвайрин тумар, картуфар цунин къайгъуйрик ква.

— СтIал Сулейманан  райондин хуьруьн майишатдин зегьметчиярни санкцийрин ва коронавирусдихъ галаз алакъалу сергьятвилерин гьалара кIвалах авуниз мажбур хьанва, — лугьузва муниципалитетдин кьил Нариман Абдулмуталибова. — Санлай уьлкведа, республикада хьиз, гьар са муниципалитетдани экономика ва хуьруьн майишат дурумлудаказ вилик фин таъминарун лазим я. И кар районда аннамишнава, АПК-да инвестицийрин проектар уьмуьрдиз кечирмишзава, цIийивилер кардик кутазва. Райондин агьалияр чилин къадир авай, зегьметдал рикI алай инсанар яз, зун кIевелай инанмиш я хьи, уьлкве патал регьятди тушир алай вахтундани абуру чпин кIвалахдин еришар явашардач, суьрсет артухарун патал зегьмет чIугвада.

Эхиримжи йисара районда виликдай цан тийизвай емишар, майваяр гьасилзава. Ида шадвал, гьа са вахтунда пакадин йикъак умудлувални кутазва. Мисал яз, уьлкведа шуьмягърин виридалайни чIехи багъ СтIал Сулейманан районда ава. ЧIехи майданра къарпузар, гатун халияр, истивутар, чичIе­кар цазва. Яваш-яваш райондин мулкунал вичиз кьвед лагьай ризкьи лугьузвай картуфар цаз башламишнава. Мисал яз, алай йисуз картуфар райондин са шумуд хуьре ва дагъдин участокрани цазва. Абурукай сад Эминхуьр я.

И мукьвара райадминистра­циядин кьил Нариман Абдулмуталибов, адан 1-заместитель Лацис Оружев, хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин управленидин начальник Къазагьмед Къазагьмедов, адан заместитель Гьамидин Абдулкъафаров Эминхуьруьн мулкунал картуфар цазвай участокдиз фена, кIвалахар кьиле физвай гьалдихъ галаз таниш хьана.

Картуфар цунал арендатор Надир Яхьяев машгъул жезва. Ада и кар патал 10 гектарда цанар цана, аниз миянардай шейэр вегьена.

— Цадай 23 тонн картуфар чна Нижегородский областдай хкана, — лугьузва Н.Яхьяева. — Планламишнавайвал, са гектарда 2 тонн картуфар цазва. Картуфар цунин проект кьилиз акъудунин карда чна технологиядин цIийи къайдайрикай менфят къачузва.

Картуфар махсус агрегат-сеялка галай “Беларусь” маркадин трактордалди накьвадик кутазва. И кар райондин гьакимризни хъсан акуна, гьикI лагьайтIа, картуфар цадайла, гзаф рабочийрин чарасузвал авач. Сеялкадизни картуфар арендаторди ва трактордал кIва­лах­завай адан гадади вегьезва. ЦIуд гектарда картуфар цун патал са тракторни кьве кас бес жезва.

Лугьун лазим я хьи, районда картуфар цунин проект меценат Нариман Гъазалиеван куьмекдалди кьилиз акъудзава. Трактор, адахъ акалдай махсус агрегатарни гьа касди вичин такьатрихъ маса къачунва. Адахъ картуфрин сала яд стIал-стIал гудай къайда кардик кутадай фикирни ава.

Картуфар цазвай сала Нариман Абдулмуталибов меценат Нариман Гъазалиевахъ, и проектдиз илимдин рекьяй куьмек гузвай Дагъустан Республикадин багъманчийрин Союздин председатель Къазагьмед Букаровахъ галазни гуьруьшмиш хьана. Абурун арада Кьиблепатан Дагъустанда дурумлу экономика арадал гъунин, агропромышленный комплекс вилик тухунин, инвестицийрин проектар уьмуьрдиз кечирмишунин рекьерай тухузвай кIвалахрикай ва вилик акъвазнавай везифайрикай метлеблу рахунар кьиле фена.

Зазни халкь патал менфятлу проектар гъиле кьунвай Нариман Гъазалиевахъ ва хуьруьн майишатдин илимрин кандидат Къазагьмед Букаровахъ галаз гатфарин чуьлдин кIвалахар кьиле тухуникай рахадай ва абуруз са шумуд суал гудай мумкинвал хьана.

— Гьелбетда, уьлкведиз санкцияр малумарун чIуру кар я, — лагьана Къазагьмед Букарова. — Муькуь патахъай, гьа санкцийри чи хал­кьар уяхарна, абурун рикIел “чил диде тирди” хкана. Яргъариз тефена, чна чи лезгияр яшамиш жезвай районриз вил вегьен. Баябан, са мен­фя­т­ни къачун тийиз гадарнавай виш гектарралди бегьерлу чилер вири районра ава. Гзаф жегьилар кIвала­хиз патарал фенва. Дугъри я, чилер­ менфятлувилелди ишле­ми­шунай, багълар, уьзуьмлухар кутунай СтIал Сулейманан, Мегьарамдхуьруьн районар вилик ква. Ви­ри районра чиликай тамамвилелди менфят къачун лазим я. Ингье Эмин­хуьруьн мулкуна 10 гектарда карту­фар цазва. И участок шумудни са йис тир гьакI гадарна. Ихьтин чилер­ виринра ава. Эгер чна хуьруьн майи­шатдин метлеб авай вири мулкарикай менфят къачуртIа, чаз гьич са жуьрединни санкцийривай зарар гуз, чи экономика зайифариз жедайди туш. КIанзавайди кIвалах авун, гьасилзавай суьрсет артухарун я.

Нариман Абдулмуталибов Эминхуьруьн мулкунал картуфар цунин проект кьилиз акъудзавай ва уьзуьмлухра, багълара, теплицайрин майишатра гатфарин кIвалахар кьиле тухузвай гьалдилай рази яз амукьна.

Къазагьмед Къазагьмедовахъ ва Гьамидин Абдулкъафаровахъ галаз чи ихтилат гатфарин чуьлдин кIвалахрикай, абуру лагьайвал, “халкьдин суфра берекатлу ийизвай” арендаторрикайни фена. Алай вахтунда райондин агропромышленный комплексдин хиле 1000 касдив агакьна арендаторри кIва­лахзава.

Къазагьмед Абидиновичахъ ва Гьамидин Жарулаевичахъ галаз чун хуьрериз фена, арендаторрин кIвалахрихъ галаз чкадал таниш хьана.

Ингье чун ДаркIуш-Къазмайрин хуьруьн кьилихъ галай халидин сала ава. Районда алай йисуз 65 гектарда хъуьтIуьн къарпузар ва гатун халияр гьасилда. И кардал машгъул жезвайбурукай сад арендатор Надир Къадимов я.

— За халияр гьасилиз им 6 ла­гьай­ йис я, — лугьузва Н. Къадимова. — Зун инанмиш хьана хьи, райондин дуьзенда авай хуьрерин, гьабурукай яз чи хуьруьн мулкар халияр гьасилуниз кутугай чкаяр я.

Н. Къадимова цадай штиларни вичи гьасилзава. Алай йисуз ада 10 гектарда къарпуз — хали цанва. Чаз акурвал, штилар пленкадалди кIевирнава. Арендаторди чаз ла­гьайвал, гьаваяр йифен вахтунда рекъизва. Чими хьайила, пленка алудда.

Халийрин сала яд стIал-стIал гудай къайда кардик кутунва. Надир Къадимова лугьузвайвал, и къайдада яд гун регьят я, яд кьенятдивди ишлемишунизни куьмекзава. Салаз герек авачир векьни акъатдач.

— Халияр цанвай гьар са гектардай маса гудай 50-55 тонн бегьер жезва, — лугьузва Н.Къади­мова. — Идалайни гъейри, эхирдай саки 10-15 тонн кьван халияр агьа­лийриз кIвалериз тухудайбурни амукьзава.

Арендаторди алава хъувурвал, чкадал гьасилзавай, экологиядин жигьетдай михьи къарпузризни халийриз муьштерийрин патай еке игьтияж ава. Са гафуналди, халияр­ гьасилун райондин шартIара менфятлу, къазанжияр гъидай хел я.

Чун Эминхуьряй тир арендатор-уьзуьмчи Гьажимет Аллагьвердиеван участокдизни фена. Уьзуьмлухар акурла, гуьгьуьл шад жезва, анра хъсан къайда, михьивал ава.

Ич ичин тарцивай яргъаз аватдач, лугьузва мисалда. Гьажиметан дах Алимет Аллагьвердиев хуьруьн майишатдин институт акьалтIарнавай агроном я. Ада 28 йисуз уьзуьмчивилин бригададин бригадирвиле ва совхоздин кьилин агрономвиле намуслудаказ зегьмет чIугуна. Совхозар чкIайла, ада 3 гектар уьзуьмлухар арендада кьуна, ципицIар гьасилна. Дах яшлу хьайила, гьа участокдин иесивал Гьажимета авуна. Анрихъ гелкъуьнилай гъейри, Гь. Аллагьвердиева 5 гектарда жегьил уьзуьмлухарни кутуна.

Чаз акурвал, 8 гектардин уьзуьм­лухра жергейрин араяр цанва, те­гьенгрин пунариз пер янава, хилер симерал кутIуннава, накьвадик миянардай шейэр кутунва, гатфарин ятар ганва. Уьзуьмлухра ха­йи даях, кьатI хьайи сим чаз акунач­.

— Асул гьисабдай зи участокда “рислинг” сортунин ципицIар ава, — лугьузва Гь. Аллагьвердиева. — Чи шартIара и сортуни хъсан бегьер гузва. Алатай йисуз за гьар са гектардай 250 центнер ципицIар кIватI хъувуна. ЦIинин йисузни бегьерлувал гьадалай агъуз вегьедач.

Арендатордихъ “Беларусь” маркадин трактор, адахъ акалдай хуьруьн майишатдин вири алатар, парар дашмишдай “ГАЗ-53” мар­кадин машинни ава. Ида Гь.Аллагьвердиеваз уьзуьмлухра агротех­никадин серенжемар вичин къу­ватралди тамамардай мумкинвал гузва.

Гь. Аллагьвердиева вичин арендадин участокда, гъвечIи-гъвечIи майданра гьар йисуз картуфар, помидорар, чичIекар, гьажибугъдаяр ва маса няметарни цазва.

Квез къуватар хьурай, хуьруьн майишатдин зегьметчияр!

Хазран Кьасумов