Чаз акурвал, 1990-йисара, гьатта 2000-йисарин сифте кьилерани хайи Ватан хуш амачир, адаз тикъетар язавай инсанар, дестеяр гзаф жезвай. Уьлкведа хайи чил, мулк кIанарунин идеологиядал амалзамачир. Государстводин аслу туширвал, итижвал хуьзвай армиядин къудрат ва къуват зайифарнавай. РагъакIидай патан ивиррин, уьмуьрдин тарифзавайбур майдандиз гзаф акъатзавай. Уьлкве усалбурун, аслубурун жергейра гьатнавай.
Ельцин лугьудай “реформатордин” гьукумдихъ галаз ихьтин акьалтIай гьаларни, сиясатни тарихдиз фена. Россияди вичин виликан машгьурвал, къудратлувал, кьилдинвал, аслу туширвал чкадал хкизвай цIийи девирдихъ гегьеншдиз камар къачуна. Ватанпересвилин сиясатни кар алайдаз элкъуьрна.
Ватанпересвал — им хайи уьлкведихъ кIанивал, вафалувал къалурун, адан итижар патал къуллугъ авун, герек атайтIа, чанни къурбанд ийиз гьазур хьун я. Гьа и важиблу буржидиз вафалу рухваяр, рушар чи уьлкведа, гьа гьисабдай яз Дагъустандани, гзаф хьана ва гилани ава. И кар абуру Ватандин ЧIехи дяведин къизгъин женгерани, фашистрин кьушунри чукIурай, кайи, барбатI авур хуьрер, шегьерар, карханаяр, майишатар кIвачел ахкьалдардайлани, пятилеткайрин планар кьилиз акъуддайлани, интернационалиствилин буржи тамамардайлани, 1999-йисуз Дагъларин уьлкведал яракьламиш хьанвай бандитрин дестейри вегьейлани къалурна. Гила Россиядин Яракьлу Къуватрин частарик кваз Украинада кьиле тухузвай махсус серенжемдани успатзава. Куьрелди лагьайтIа, ватанпересвал дагъустанвийрин ивидик квай ери я. Дагъларин уьлкведин тарихда чи бубайри ва къенин несилри и кар Ватан кIеве гьатай гьар уламда тестикьарзава. ИкI тирвиляй Дагъустандин чилелай чи зурба уьлкве фашистрин чапхунчийрикай хуьз фейи 58 кьегьал Советрин Союздин Игит лагьай виниз тир тIварцIиз лайихлу хьана.
Дуьньядин кьвед лагьай дяве гзаф кьадарда государствойриз ва халкьариз еке имтигьандиз элкъвена. Иллаки Советрин Союздин халкьар патал ам бедбахтвилинди, гзаф кьадарда къурбандар арадал гъайиди хьана. Зурба уьлкведин вири халкьари фронтдани, далу патани къагьриманвилелди женгерни, зегьметни чIугуна. Дяведин цIай, хар гьар са хизандихъ галукьна. А четин ва къизгъин йисара агьзурралди дагъустанвияр гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена. Республикада Кеферпатан Кавказ хуьн ва душмандал гьужум авун патал 58-армия тешкилнай. Меркезда гьакI 44-армия ва 135-дивизияни авай. Махачкъаладин военный ва гьуьлуьн базада, маса частарани гзаф дагъустанвийри къуллугъзавай. Абуру аскервилин везифа намуслувилелди кьилиз акъудна. Фашизмдин винел гъалибвал къазанмишун Советрин Союздин гзаф миллетрикай ибарат халкьдин лап зурба игитвал хьана.
Хайи Ватандин мулкариз немсерин кьушунар гьахьнавайдакай, дяве башламиш хьанвайдакай Дагъларин уьлкведин халкьаривни къайи хабар агакьна. Ида рикIерни тIарна. ЯтIани гьар са хуьре, шегьерда собранияр, митингар кьиле фена, анрал коммунистрихъ, комсомолрихъ галаз жергедин фялейри, колхозчийрини Ватан хуьниз эвер гана. Агъзурралди дагъвийри, жуьреба-жуьре пешейрин иесийри чеб Ватан хуьз гьазур тирдакай малумарна ва фронтдиз рекье тун истемишна.
1986-йисуз Дагъустандин ктабрин издательствода акъуднавай “Чун гъалибвилихъ инанмиш я” тIвар алай ктабда ганвай документрай аквазвайвал, Дагъустандай сифтегьан гуьгьуьллубур (3500 кас) 1941-йисан 27-июндиз фена. Саки вири районрай атанвай итимар Махачкъалада кIватI хьана. Абуруз Дагъустандин радиокомитетдин артистри концертни гана. Ватанпересар политрук Яковлев кьиле аваз мукьва-кьилийри, республикадин вилик-кьилик квайбуру ва шегьерэгьлийри фронтдиз рекье тунай.
Советрин Союздал вегьенвайди пехъи, инсафсуз душман тир. Гьавиляй дяведив гатIунай гьа сифте йикъарилай партияди “Вири фронт патал! Вири гъалибвал патал!” лозунг майдандиз акъудна. И лозунг фашистрихъ галаз женг чIугунин карда женгинин халис пайдахдиз элкъвена. Гьам фронтдин майданра, гьам карханайрин, майишатрин цехра, участокра, фермайра, никIера, багълара… Инсафсуз душмандал гъалибвал къачун патал Советрин Союздин вири халкьар къарагъна.
Гъалибвал къазанмишун Советрин халкьдиз, Яру Армиядиз регьят акъвазнач. Дяведи чи уьлкведиз лугьуз тежедай хьтин зиянар гана. 27 миллион кас телеф хьана, абурукай 90 агъзур дагъустанвияр тир. Агъзурралди шегьерар, хуьрер, карханаяр, майишатар барбатIна. Вагонриз ягъиз, неинки инсанар, гьакI Россиядин авадан, мублагь чилерин накьварни Германиядиз тухвана. Фашистрин инсафсузвилин гьерекатри рикIерал тур хирер къени сагъ хъхьанвач. РагъакIидай патан хейлин уьлквейрин къенин президентри, канцлерри, премьер-министрри Дуьньядин кьвед лагьай дяведин нетижаяр, Яру Армиядин Гъалибвал инкарзава, адаз маса къиметар гузва. Украинада кьиле тухузвай махсус серенжем багьна кьуна, Гъалибвал къазанмишай аскеррин гьуьрметдай хкажнавай памятникар лекеламишзава. Ихьтин гьерекатриз чун вири акси экъечIна кIанда. Идан гьакъиндай “Рекьин тийир полкунин” гегьеншвили успатзава. Алатай кьве йисуз хьаначтIани, цIи Россиядин вири регионра, шегьерра, хуьрера “Рекьин тийир полкуни” вичин марш давамарда. Гьа идалди ватанпересвални, Россиядин Президентдиз ийизвай еке ихтибарни къалурда.
Хийир Эмиров
